Ang Sauna—Kaniadto ug Karon

SULOD sa daghang siglo gikalipayan sa nagkalainlaing mga kultura ang mga sauna. Ang pipila sa daghang matang sa sauna mao ang inipi sa mga Indian sa Amerika del Norte, ang bania sa mga Ruso, ang hamman sa mga Turko, ug ang mushiburo sa mga Hapones.

Anaa usab ang mga kaligoanan sa karaang Roma, nga naglakip sa usa ka hot room ug usa ka steam room. Lakip sa labing matahom ug maluho nga mga kaligoanan sa Roma nga nakubkoban mao ang mga kaligoanan sa Caracalla. Kini may gilapdong 11 ka ektarya ug masudlan ug 1,600 ka tawo.

Dapiton namo kamo sa pagsusi sa duha ka matang sa mga sauna nga gigamit gihapon karon. Ang usa mao ang temescal sa Mexico. Ang lain mao ang sauna sa Pinlandia, ug human mabasa ang bahin niana, gusto tingali nimong sulayan ang pagkaligo sa maong sauna!

Ang Temescal

Ang temescal sa Mexico sa wala pay mga Katsila gigamit sa mga Aztec, Zapotec, Mixtec, ug Maya alang sa pagtambal ug pagputli​—mga rituwal sa dihang makadangat ang usa ka tawo sa hinungdanong hugna sa pagkahamtong, pagpanganak, paglubong sa usa ka paryente, ug uban pang tribonhong mga seremonyas. Ang temescal gikuha gikan sa lumad nga pulong sa Nahuatl nga temazcalli, nga nagkahulogang “balay-kaligoanan.” Ang temescal maoy usa ka rektanggulo o lingin nga tinukod sa tisa nga may atop nga nag-arko. Diha niana gipainit ang mga bato nga gikan sa bolkan, ug gipatungha ang alisngaw pinaagi sa pag-sabyag ug mga tsa nga gikan sa mga dahondahon, sama sa rosemary ug eucalyptus, nganha sa mga bato. Ang tawong maligo hinay nga lapdosan pinaagi sa rituwal o medisinal nga mga tanom, ug ang seremonyas taposon pinaagig pagwisik ug bugnawng tubig.

 Gikontra sa Katsila nga mga prayle ang maong kostumbre tungod kay giisip nila ang dungang pagkaligo sa mga lalaki ug babaye nga dili nahiangay. Bisan pa niana, ang temescal nakalahutay ug gigamit gihapon diha sa pipila ka dapit sa Mexico, sa panguna alang sa pagkaligo, pag-ayo sa sakit, o sa pagpahiuli human sa pagpanganak. Apan, adunay nagatubong interes sa pagpasig-uli sa tradisyonal nga espirituwal nga bili sa temescal ingong bahin sa panulondon sa nasod.

Ang Sauna sa Pinlandia

Tingali ang labing iladong sauna mao ang sauna sa Pinlandia. Gani, ang “sauna” maoy usa ka Pinlandes nga pulong. Ang sauna naglungtad sulod na sa mga 2,000 ka tuig, nga ang kinaunahan adunay dili-maayong-pagkatabon nga lungag diha sa yuta ug may hurnohan sa tunga o sa kilid. Ang mga sauna sa gawas nga may mga kuwartokuwarto mitungha sa sayong bahin sa ika-12ng siglo K.P.

Sa modernong Pinlandia, kasagaran sa mga balay adunay sauna, nga hinaklapan ug kahoy ug gipainit sa elektrisidad o sugnod nga kahoy. Ang mga sauna nga gisugnoran ug kahoy komon gihapon kaayo diha sa mga pribadong lawak ug sa kabaryohan. Gipainit ba kaha sa elektrisidad o gisugnoran ug kahoy, ang ibabawng bahin sa mga sug-angan gihanigan ug mga bato. Ang mangaligo makapauswag sa kaumogon pinaagi sa pagsabyag ug tubig nganha sa gipainit nga mga bato ginamit ang usa ka luwag. Usa ka hinungdanong kalainan tali sa sauna sa Pinlandia ug sa mga sauna sa Roma o Turkey mao nga ang kadaghanang sauna hinaklapan ug kahoy. Tungod kay ang kahoy dili kaayo moinit, maabot ang taas nga mga temperatura nga dili mapaso ang mangaligo diha sa mga lingkoranan, barandilya, o mga bungbong.

Ang sauna maoy bahin gayod sa kultura sa Pinlandia nga adunay 1 ka sauna sa matag 3 ka taga-Pinlandia, sumala sa mga banabana. Kadaghanan sa mga taga-Pinlandia mag-sauna mga kas-a sa usa ka semana. Samtang pahimuslan ang bakasyon sa ting-init, kasagaran diha sa usa ka lanaw, daghan ang mag-sauna halos kada adlaw! Kasagaran, ang mga tawo maligo una diha sa usa ka init nga sauna ug dayon maglangoylangoy sa bugnawng tubig sa lanaw. Alang niadtong gusto niining sal-angsal-ang nga pagkaligo sa sauna sa tibuok tuig, adunay daghang sauna nga nahimutang duol sa nabantok-sa-yelo nga katubigan, diin may usa ka lungag diha sa yelo ang abli kanunay alang sa kadiyot nga pagtuslob.

Mga Kaayohan sa Sauna Nganha sa Panglawas

Ang mga taga-Pinlandia dugay nang nagpasiugda sa sauna tungod sa mga kaayohan niini sa panglawas. Usa ka panultihon sa Pinlandia nagkanayon: “Ang sauna maoy tambal alang sa kabos nga tawo.” Gani, gawas nga kini usa ka kaligoanan, ang sauna nagsilbing usa ka matang sa ospital ug maternity ward hangtod sa ika-19ng siglo.

Ang kasagaran nga sauna moabot lamang ug mga 10 ngadto sa 15 minutos matag sesyon sa kainiton nga 80 ngadto sa 100 grado Celsius. Daghang mangaligo ang malingaw sa sublisubli nga mga sesyon, nga mopahulay o mag-shower tali sa mga sesyon. Kay naaghat sa kainit, mokusog ang pag-agos sa dugo, maablihan ang mga buho sa panit, ug ang mga hugaw sama sa lactic acid ipagawas, nga tungod niana malimpiyohan o makuha ang mga hilo sa lawas. Ang sauna sagad ginahimo aron mahupayan ang mga pamaol sa lawas human sa pag-ehersisyo ug aron mahupayan gumikan sa mga alerdyi, sip-on, ug kasakit gumikan sa artraytis. Bisan tuod dunay nagkalainlaing mga opinyon bahin sa maong mga kaayohan nganha sa panglawas, ang mga hilig ug sauna nag-ingon nga ang maong pagkaligo makahatag ug nindot nga pagbati, gaan ug hinlo nga lawas. Ang uban malingaw sa pagkaligo sa sauna inigkatapos sa adlaw tungod sa makaparelaks nga mga epekto niini. Nakaplagan sa uban nga ang init-bugnaw nga sal-angsal-ang nga pagkaligo makarepresko ug busa gipalabi nila kini panahon sa adlaw. *

Ang mga sauna nagkapopular sa tibuok kalibotan, ilabina diha sa mga hotel ug mga pasilidad nga dulaanan. Usa ka pasidaan: Ikasubo nga diha sa pipila ka nasod ang terminong “sauna” gigamit aron sa pagpaila sa pipila ka dapit sa pagpamampam. Busa, seguroa nga ang sauna nga imong adtoan maoy tinuod nga sauna, nga gigamit alang sa desenteng mga katuyoan.

Diha sa pipila ka dapit, ang mga sauna wala madumala sa hustong paagi. Pananglitan, kon ang sug-angan walay igong gidaghanon sa mga bato ug tubig nga isabyag niana, moresulta kini sa kusog nga pag-alisngaw nga mahimong dili maagwanta. Gawas pa, ang tubig mahimong modaligdig ngadto sa kalayo o sa mga electrical coil ug sa ngadtongadto makaguba sa sug-angan. Busa, seguroa kanunay nga masunod ang mga instruksiyon sa tiggama ug nga ang sauna kanunayng hinlo ug maayog bentilasyon. Kon may makaplagan kang sauna nga nakakab-ot sa maong mga kinahanglanon, mahimo mong sulayan kining maong karaan apan modernong paagi sa pagkaligo.

[Footnote]

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 23]

Pipila ka Impormasyon Alang sa Pagkaligo sa Sauna

● Ayaw pag-inom ug alkoholikong ilimnon ug ayaw pagpabusog sa dili pa maligo sa sauna.

● Kaligo una sa shower.

● Lingkod diha sa tualya.

● Hinumdomi nga kon mas ubos ang lingkoranan, mas bugnaw ang temperatura.

● Ipasibo ang kaumogon pinaagi sa pagsabyag ug diyutayng tubig nganha sa mga bato diha sa sug-angan.

● Ayaw pag-apil sa kompetisyon diin ang mangaligo maghagit sa usag usa sa pag-agwanta sa init kaayong mga temperatura o sa peligrosong dugay nga mga sesyon.

● Taposa ang pagkaligo pinaagig bugnawng shower.

[Hulagway sa panid 21]

Caracalla nga sauna sa Roma

[Credit Line]

Courtesy of James Grout/ Soprintendenza Archeologica di Roma

[Hulagway sa panid 21]

Ang “temescal” nga sauna