“Ayaw Kalimti ang Inyong Payong!”

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRITANYA

SA USA ka kasagarang adlaw sa Britanya, daghang tawo ang magdala ug payong kay walay makaseguro nga dili moulan. “Ayaw kalimti ang inyong payong!” among singgitan ang usag-usa inigbiya namo sa balay​—ug dayon mabiyaan ra diay kini namo sa bus o tren o sa tindahan nga wala tuyoa. * Oo, morag dili ra nato pabilhan ang payong, kay makapalit ra man ta ug lain. Apan ang payong gipabilhan gihapon.

Nabantog Diha sa Kasaysayan

Ang mga payong kaniadto gigamit dili para sa ulan. Kadto maoy mga simbolo sa ranggo ug dungog, nga iya lang sa halangdong mga tawo. Ang mga eskultura ug mga dibuho nga linibo ka tuig na ang gidugayon gikan sa Asirya, Ehipto, Persia, ug India nagpakita nga gipayongan sa mga alagad ang ilang mga magmamando aron salipdan sila sa kainit sa adlaw. Sa Asirya, hari lamang ang gitugotan nga magbaton ug payong.

Latas sa kasaysayan, ang payong padayon nga naghawas sa gahom, ilabina sa Asia. Modako pa gayod ang dungog sa usa ka magmamando sumala sa gidaghanon sa iyang gipanag-iyang mga payong, sama sa gipakita sa hari sa Burma nga gitawag ug Ginoo sa Bayente-Kuwatro ka Payong. Usahay ang gidaghanon sa mga hut-ong niini maoy hinungdanon. Ang payong sa emperador sa Tsina may upat ka hut-ong, ug ang hari sa Siam may  pito o siyam ka hut-ong. Bisan karon ang payong mao gihapoy simbolo sa awtoridad diha sa pipila ka nasod sa Sidlakan ug sa Aprika.

Relihiyosong mga Payong

Sayo sa kasaysayan niini, ang payong gilambigit na sa relihiyon. Ang karaang mga Ehiptohanon naghunahuna nga ang diyosang si Nut naglandong sa tibuok kalibotan pinaagi sa iyang lawas, sama sa usa ka payong. Busa ang mga tawo molakaw ilalom sa ilang madaladalang “mga atop” aron makadawat sa iyang panalipod. Sa India ug Tsina, ang mga tawo nagtuo nga ang gibukhad nga payong naghawas sa arko sa langit. Ang unang mga Budhista naggamit niana ingong simbolo ni Budha, ug ang linginong mga atop sa ilang mga monyumento sagad gipaibabwag mga payong. Nahimong bahin usab sa Hinduismo ang mga payong.

May mga payong usab sa Gresya sa pagka-500 W.K.P., nga ilang gipayong sa mga imahen sa mga diyos ug mga diyosa diha sa relihiyosong mga pangilin. Ang mga kababayen-an sa Atenas gipayongan sa ilang mga sulugoon, apan pipila ra ka lalaki ang nagpayong. Gikan sa Gresya ang kostumbre mikaylap ngadto sa Roma.

Ang Romano Katolikong Simbahan naggamit ug payong diha ilang mga emblema. Ang papa mipakita nga nagpayong ug seda nga binadlisan sa mga kolor nga pula ug dalag, samtang ang mga kardinal ug mga obispo nagpayong ug purpura o berde. Bisan karon ang mga basilika adunay usa ka lingkoranan alang sa papa nga may ombrellone, o payong, diha sa ibabaw niana nga may mga kolor sa papa. Ang kardinal nga moakto isip pangulo sa simbahan tali sa kamatayon sa usa ka papa ug sa pagpili sa sunod nga mopuli adunay ombrellone usab nga maoy iyang personal nga simbolo nianang panahona.

Salipod sa Kainit sa Adlaw Gihimo Usab nga Pandong sa Ulan

Sa pagkakaron atong maila ang kalainan tali sa payong, nga pandong sa ulan, ug sa salipod sa init sa adlaw, apan sa sinugdan walay usa niana nga gilangkit sa ulan. Ang Iningles nga pulong “umbrella” gikuha gikan sa Latin nga umbra, nga nagkahulogang “landong” o “anino,” ug ang ekspresyon nga “parasol” gikuha gikan sa mga pulong nga nagkahulogang “pagsalipod” ug “adlaw.” Ang mga Insek o posibleng ang mga babaye sa karaang Roma maoy nagsugod paghidhid ug lana ug talo diha sa ilang papel nga mga payong ingong proteksiyon sa ulan. Bisan pa niana, ang ideya bahin sa salipod sa kainit sa adlaw o pandong sa ulan nahanaw sa Uropa hangtod sa ika-16 nga siglo sa dihang ang mga Italyano, ug sa ulahi ang mga Pranses, nakadiskobre pag-usab sa kapuslanan niini.

Sa ika-18ng siglo, ang mga babaye sa Britanya nagpayong na usab, bisan tuod ang mga lalaki dili gihapon mogamit sa ilang giisip nga mga gamit nga alang lamang sa mga babaye. Ang nagpalahi lamang mao ang mga tag-iyag kapehan, nga nakaamgo sa bentaha sa pag-andam ug payong nga magamit dayon kon di-maayo ang panahon aron ipandong sa mga kustomer inigkawas nila sa ilang mga karwahe. Ang mga klerigo nakadiskobre usab nga maayo kining gamiton diha sa mga nataran sa simbahan kon magserbisyo sila sa patay sa dihang moulan.

Ang biyahedor ug pilantropo nga si Jonas Hanway maoy nag-usab sa kasaysayan sa paggamit ug payong didto sa Inglaterra. Gikaingon nga siya mao ang unang lalaki nga may kaisog sa pagpayong diha sa publiko sa London. Kay nakakitag mga lalaki nga nagpayong atol sa iyang pagpanaw sa ubang mga nasod, siya determinado sa pagpayong bisan pa sa masuk-anong pagyagayaga sa mga kutsero sa depasaherong mga tartanilya nga tinuyong mosablig niya ug lapokong tubig gikan sa imburnal inig-agi nila. Si Hanway kanunayng nakita nga nagdala ug payong sulod sa 30 ka tuig, ug sa iyang pagkamatay  niadtong 1786, ang mga lalaki ug mga babaye malipayon na nga nanagdala ug mga payong.

Ang pagpayong niadtong panahona kon mag-ulan dili lalim. Ang maong mga payong maoy dagko, bug-at, ug kimaw. Ang gilanahang mga haklap nga seda o lona ug mga tukog niini ug ang tag-as nga mga kuptanan nga uway o bukog sa balyena maoy hinungdan nga ang payong lisod bukharon, ug motulo pa gayod. Bisan pa niana, misamot kini kabantog, ilabina kay mas barato nga mopalit ug payong kay sa moabang ug karwahe kon mag-ulan. Ang mga tighimog payong ug mga tindahan niini midaghan, ug ang mga tig-imbento naningkamot sa pagpanindot sa disenyo niini. Sa tungatunga sa ika-19ng siglo, si Samuel Fox nagpatente sa Paragon nga modelo, nga may gaan apan lig-on nga asirawong bayanan. Ang mas gaan nga mga panapton sama sa seda, dehilo, ug lino nga gipasinawag talo maoy giilis sa karaan ug bug-at nga mga haklap. Busa naimbento ang modernong payong.

Uso nga Dayandayan

Sa ingon ang payong gibantog pag-ayo ingong eleganteng uso nga dayandayan alang sa maartehong kababayen-an sa Inglaterra. Sanglit gustong ipakita ang nagakausab nga mga uso, ang ilang mahindikong mga payong anam-anam nga gipadak-an ug gihaklapan ug klase-klaseng sanag-ug-kolor nga mga seda ug mga satin. Kasagaran ila kadtong iterno sa ilang besti nga gidayandayanag maanindot nga mga engkahe, borlas, ribon o laso, ug bisan gani mga balhibo. Bisan hangtod sa ika-20ng siglo, walay desenteng babaye nga buot motipig sa kahamis sa iyang pamanit nga dili magpayong.

Sa katuigang 1920, nauso ang medyo brawon nga pamanit, ug busa halos nawala sa uso ang payong. Dayon miabot ang panahon sa posturawong mga kalalakin-an nga poparehas ug pamesti nga nagsul-ob ug gahiong mga kalo nga mugbog mga paldiyas, ug naggunit ug gitiklop nga itom nga payong, nga gigamit nila ingong estaylis nga tungkod sa paglakaw.

Human ang ikaduhang gubat sa kalibotan, ang bag-ong teknolohiya nagpatunghag mas maayong mga disenyo sa payong diha sa tiyanggihan, sama sa matiklop-tiklop nga klase, ug sa di-malapsag-tubig nga naylon, polyester, ug plastik. Duna pay pipila ka tindahan nga naghimog kinamot, mahalon nga mga payong. Apan sa pagkakaron, ang mga pabrika naghimog dinaghang payong nga barato ug lainlaig kolor ug gidak-on, gikan sa dagkong mga payong alang sa mga nag-golf ug sa mga kan-anan sa gawas sa balay ngadto sa matiklop-tiklop nga sayes-pulgadas nga klase nga dali rang ikasulod sa gagmayng bag.

Bisan tuod giisip kanhi nga kaluho ug gamit lamang sa mga dato, sa pagkakaron barato na lang ang payong, ug kini kanunayng anaa sa listahan sa nangawalang mga butang. Kini maoy mapuslanon kaayong gamit sa ting-init ug ting-ulan sa bisan diin sa kalibotan, ug ang orihinal nga gamit niini ingong salipod sa kainit sa adlaw nauso na usab sa ubang kayutaan, ilabina sa kanunayng pasidaan bahin sa mga kapeligrohan sa pagkaladlad diha sa kainit sa adlaw. Busa kon kamo mobiya ugaling sa balay karong adlawa, makadungog usab kamo sa pahinumdom nga: “Ayaw kalimti ang inyong payong!”

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 20]

Pagpalit ug Pag-atiman sa Inyong Payong

Pilia kanang payong nga daling gamiton ug lig-on. Ang baratohong klase nga matiklop-tiklop ug dali rang ikasulod sa dagkong bulsa lagmit diyutay rag mga tukog apan dili kaayo makasagubang sa kusog nga hangin. Sa laing bahin, ang naandang payong nga dili matiklop-tiklop tingali mas mahal, apan kini sagad nga makasagubang sa init ug ulan ug dugay madaot. Sa pagkatinuod, ang maayong payong molungtad ug daghang tuig. Bisag unsang klaseha ang imong pilion, ampingi kana nga dili maagup-opan ug matay-an pinaagi sa pagbukhad niana aron mauga pag-ayo sa dili pa kana tiklopon pag-usab. Kon hiposon kini nga may putos, kini mahuptang hinlo ug dili maabogan.

[Mga hulagway sa panid 19]

Usa ka sulugoon nga nagpayong sa usa ka Asiryanhong hari

Usa ka babaye sa karaang Gresya nga nagpayong

[Credit Line]

Drawings: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Hulagway sa panid 20]

Usa ka payong, sa mga tuig 1900

[Credit Line]

Culver Pictures