Pagpaniid sa Kalibotan

Pagpamutol sa Silik sa mga Iho

Sa tibuok kalibotan, ang komersiyal nga mga mangingisda bug-os nga nagsuhid sa kadagatan aron sa pagpangitag iho, nga nagputol sa mga silik niini, ug naglabay sa patayng lawas ngadto sa dagat. “Kining matanga sa makalilisang nga pagpamutol sa silik gitukmod sa panginahanglan lamag mahalon [silik sa iho] nga sabaw,” nagtaho ang Science News. Sa Agosto 2002, ang Coast Guard sa T.B. misakmit sa usa ka barko sa Hawaii duol sa baybayon sa Mexico human madiskobrehi nga kini gikargahan ug 32 toneladang mga silik sa iho. Walay laing parte sa iho ang gikarga sa barko. “Kining talagsaong kargamento naghawas sa pagpamatay sa labing menos 30,000 ka iho ug paglabay sa mga 580,000 ka kilong isda,” nag-ingon ang magasin. “Sa tibuok yuta, ang mga panagatan karon mopatay sa gibanabanang 100 ka milyong iho kada tuig.” Tungod kay ang silik sa iho mahalin ug kapin sa $200 matag 450 gramos diha sa walay-restriksiyon nga mga merkado, dunay nag-uswag nga panginahanglan nga dili matagbaw.

 Pagdumala sa Panahon

Ang di pa dugayng pagtuon nanghinapos nga “ang mga tawo nga nagreklamo nga kulang ang ilang panahon naglimbong sa ilang kaugalingon,” nagtaho ang The Australian. Ang mantalaan naghisgot sa usa ka pagtuon nga gidumala sa University of New South Wales ug sa Australian National University ug nag-ingon: “Daghan kanato ang naggugol ug dugang panahon diha sa trabahoan ug sa paghimo sa mga buhatbuhaton sa panimalay kay sa tinuod nga gikinahanglan.” Ang mga tigdukiduki nagbanabana sa gidugayon sa panahon nga gikinahanglan sa nagtrabahong magtiayon nga walay anak aron makatagana sa paninugdang mga kinahanglanon sa kinabuhi. Dayon gitandi nila ang gikalkulo nga panahon ngadto sa gidaghanon sa panahon nga aktuwal nilang gigugol sa pagtrabaho. Nakaplagan sa pagtuon nga ang walay anak nga mga magtiayong nagtrabaho “migugol sa katibuk-ang 79 ka oras kada semana sa pagtrabaho, 37 ka oras sa mga buhatbuhaton sa panimalay ug 138 ka oras sa pag-atiman sa kaugalingon, apan kinahanglan lamang silang motrabaho ug 20 ka oras kada semana [10 oras ang matag usa], mohimo sa mga buhatbuhaton sa panimalay sulod sa 18 oras ug mogugol ug 116 ka oras sa pag-atiman sa kaugalingon [lakip na sa pagkaon ug pagkatulog],” matod sa mantalaan. Kon ang usa ka magtiayon andam nga mopayano sa ilang estilo sa kinabuhi, makabaton sila ug hangtod sa 100 ka dugang oras nga walay eskedyul kada semana. Ang pagtuon, sumala sa The Australian, nagsugyot nga ang mga magtiayon nga nagtrabaho nga walay anak “nag-angkon nga labing napit-osan sa panahon, apan, sa pagkatinuod, sila ang labing wala makutohi sa panahon sa bisan unsang grupo, tungod kay ang mga ginikanan maoy labing napit-osan sa panahon.”

Nagkadaghan ang Dunay Diabetes Didto sa India

Ang World Health Organization nagbanabana nga kapin sa 170 ka milyong tawo sa tibuok kalibotan ang adunay diabetes. Ang India maoy nasod nga dunay kinadaghanang nag-antos sa diabetes​—32 ka milyon​—ug kining gidaghanona gidahom nga molapas sa 57 ka milyon inigka-2005, nagtaho ang mantalaang Deccan Herald. Sa internasyonal nga panagtigom labot sa diabetes sa Asia, nga gihimo didto sa Sri Lanka, gihisgotan sa mga eksperto ang mga kausaban sa pagkaon ug estilo sa kinabuhi ingong pangunang mga hinungdan niining kalit nga pag-uswag, duyog sa kahigwaos, kaliwat, menos nga timbang pagkahimugso, ug sobrang pagpakaon sa mga batang bag-ong natawo. Sa India ang galastohan sa pagtambal sa diabetes maoy usa sa labing barato sa kalibotan. Bisan pa niana, daghan gihapon ang mga komplikasyon sa panglawas ug kamatayon may kalabotan sa diabetes, sa bahin tungod sa kakulang sa kaamgohan ug ulahi na nga pagdayagnos sa sakit. Ang usa ka pagtuon nga gihimo diha sa dagkong mga siyudad sa India nanghinapos nga 12 porsiyento sa mga hamtong nag-antos sa diabetes ug 14 porsiyento ang dili makaproseso sa glucose sa hustong paagi, nga kasagarang mahitabo una pa maugmad ang diabetes.

Mga Tigbalita Bahin sa Gubat Nakaagom sa Mapait nga Kasinatian

“Daghan [nga mga tigbalita bahin sa gubat] ang grabeng nag-antos sa kahasol sa hunahuna tungod sa ilang nasaksihan ug naeksperyensiyahan,” nag-ingon ang The New York Times. Ang mantalaan nagkomento bahin “sa usa ka pagtuon sa [140 ka] langyawng mga tigbalita gikan sa unom ka pangunang mga organisasyon sa balita kinsa kanunayng nagtaho bahin sa mga gubat ug ubang mga armadong mga pakig-away.” Ang artikulo nagsaysay nga “mas daghang tigbalita bahin sa gubat ang dunay grabeng depresyon ug post-​traumatic stress disorder kay sa [gitandi nga grupo sa 107 ka] mga tigbalita nga wala magtaho bahin sa gubat.” Ang mga simtoma “naglakip sa kalit nga paghinumdom sa masakit nga mga panghitabo, balikbalik nga daotang mga damgo, pagkasapoton, kalisod sa pagsentro sa pagtagad ug sobrang pagkamabinantayon.” Dugang pa, “ang mga tigbalita nagtaho ug lainlaing kalisdanan sa pagpakighugoyhugoy sa mga tawo, . . . lakip na ang kakulang sa katakos sa pagpasibo ngadto sa ordinaryong mga lungsoranon, pagpanuko sa pagpakig-uban sa mga higala, kalisod sa pagmentinar ug maayong relasyon ug ang pag-inom ug alkoholikong ilimnon ingong pangpaduka.” Sa aberids, ang mga lalaki ug babaye diha sa pagtuon “migugol ug 15 ka tuig diha sa mga natad sa panggubatan sa Bosnia, Rwanda, Chechnya, Somalia ug Afghanistan.”

Nagkatigulang nga mga Taga-Uropa

“Ang karaan-ug-kasaysayan nga Uropa sa literal labi pang nagkinabuhi sumala sa ngalan niini,” nagtaho ang mantalaan sa Espanya nga El País. Diha sa halos tanang nasod sa Uropanhong Unyon, labing menos 20 porsiyento sa populasyon maoy kapin sa 60 anyos. Ang mga tawong nagtuon sa populasyon nagtagna nga sa tuig 2050, 4 sa matag 10 ka lungsoranon diha sa pipila ka nasod, sama sa Austria, Italya, ug Espanya, maoy kapin sa 60. Kining padayon nga pagtigulang sa populasyon magkinahanglan ug katilingbanon ug ekonomikanhon nga mga pagpasibo, nag-ingon ang Second World Assembly on Aging, nga gihimo sa Madrid, Espanya. Ang mga pensiyon ug insyurans sa panglawas mas lisod na unyang bayran. Pananglitan, ang mga amo kinahanglan tingaling magpatrabaho sa mas tigulang nga mga trabahante, mag-organisar ug lainlain o mahimong ambitan nga eskedyul sa pagtrabaho, ug magtanyag ug lainlaing plano sa pagretiro. Gawas pa, “tungod kay diyutay ra ang mga batan-on, ang mga kompaniya nga gustong molambo kinahanglang motanyag sa ilang mga serbisyo ug mga produkto ngadto sa mga tigulang,” nag-ingon ang Katsila nga negosyanteng si Josep Maria Riera.

Edukasyon Bahin sa Sekso Gikinahanglan kay Sukad Masukad

Sumala sa opisyal nga mga ihap sa Alemanya, tali sa 1996 ug 2001, ang mga aborsiyon miuswag ug mga 60 porsiyento taliwala sa 15- hangtod sa 17-anyos ug 90 porsiyento taliwala sa mga babaye nga mas bata pa, nagtaho ang Der Spiegel. Si Norbert Kluge, sa University of Koblenz-Landau, nag-ingon nga bisan tuod ang mga bata mohamtong na sa seksuwal nga paagi sa mas sayong panuigon, sila ‘wala maedukar sa hustong paagi bahin sa sekso​—ug ilabinang wala maedukar sa linghod pa nga panuigon.’ Ang mga bata kinahanglang mahibalo pag-ayo bahin sa sekso sa dili pa sila moedad ug diyes anyos, apan daghang ginikanan ang naglikay sa ilang responsibilidad, matod ni Kluge. Sumala sa Berliner Morgenpost, ang direktor sa Federal Parents Council sa Bonn nagtambag sa mga ginikanan sa pagpasiugda sa mas emosyonal nga mga tema, sama sa “gugma ug mga relasyon,” sa dihang naghatag ug edukasyon bahin sa sekso ngadto sa ilang mga anak, inay kay sa biolohikal nga mga proseso.

E-mail ug ang Katakos sa Pagpakiglabot sa mga Tawo

Sumala sa duha ka tigdukiduki, ang mga empleyado lagmit nga makigsulti sa usa ka kauban sa trabaho nga nagtrabaho sa samang andana pinaagi sa E-mail sama sa ilang buhaton ngadto sa mga kauban sa trabaho nga anaa sa laing sona sa panahon, nag-ingon ang mantalaang Globe and Mail sa Canada. Naghisgot bahin sa epekto sa E-mail diha sa katakos sa pagpakiglabot sa mga tawo, si David Crystal, usa ka propesor sa pinulongan sa University of Wales, nag-ingon: “Ang pagkadungog sa reaksiyon sa imong kaestorya sa samang higayon maoy hinungdanong bahin sa kabildohay,” ug dili kini mahitabo diha sa E-mail tungod sa molabay nga panahon tali sa pagdawat ug pagtubag sa usa ka mensahe. Gawas pa, mahimong solohon sa nag-E-mail ang kabildohay nga walay mosagbat. “Ang katakos sa pagsulti ug pagpamati diha sa kabildohay,” nag-ingon ang Globe, “maoy hinungdanong katakos sa pagpakiglabot sa mga tawo.”

Duha ka Hugpong sa mga Nerbiyos?

Ang mga tawo gitugahan ug linaing sistema sa nerbiyos aron mobatig gugma ug kalumo, nagtaho ang siyentipikanhong magasin sa Alemanya nga Bild der Wissenschaft. Ang Swekong mga siyentipiko nakadiskobre nga ang usa ka babaye nga nawad-an sa iyang pangunang mga panimati sa paghikap mibati gihapon ug kalalim sa dihang gihapohap ginamit ang brutsa sa pintura. Ilang nakaplagan nga kining pagbati ug kalalim gipatungha sa ikaduhang sistema sa nerbiyos diha sa panit, nga gilangkoban sa hinay-mopasag panimati nga mga lanotlanot nga gitawag ug tactile C nga mga lanotlanot. Ang maong sistema sa nerbiyos moreaksiyon lamang sa hinay nga paghikap ug motukbil nianang mga bahin sa utok nga nalangkit sa mga emosyon. Nagkomento kon nganong ang mga tawo aduna tingaliy duha ka hugpong sa mga nerbiyos, ang International Herald Tribune nag-ingon: “Ang hinay-mopasag panimati nga mga lanotlanot moobra gikan sa unang mga takna sa kinabuhi, tingali bisan diha pa sa tagoangkan, samtang ang paspas-mopasag panimati nga mga lanotlanot hinayhinay nga motubo human sa pagkatawo. Ang mga bata nga bag-ong natawo makabatyag sa gugma diha sa paghikap sa ginikanan sa dili pa nila mabatyagan ang paghikap mismo.”