Polen sa Bulak—Pirhuwisyo o Milagro?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

Hatsing! Kini nga tingog, uban sa nagluhaluha, nangatol nga mga mata ug nagtulo-tulo nga sip-on, maoy ilhanan para sa milyonmilyong tawo nga miabot na ang tingpamulak. Ang ilang alerdyi kasagaran maoy resulta sa usa ka atmospera nga puno sa polen sa bulak. Ang BMJ (British Medical Journal kaniadto) nagbanabana nga 1 sa 6 ka tawo sa industriyalisadong mga nasod nag-antos sa tempo-tempo nga mga alerdyi tungod sa polen nga manggula kon tingpamulak. Kini gitawag usab ug hay fever. Kana nga gidaghanon dili makapahibulong kon palandongon ang gidaghanon sa mga polen nga ginabuga sa mga tanom diha sa hangin.

Ang mga siyentipiko nagbanabana nga ang lasang sa usa ka matang sa kahoyng pino diha lang sa habagatan sa ikatulong bahin sa Sweden nagpagawas ug mga 75,000 ka toneladang polen kada tuig. Ang usa lamang ka tanom nga ragweed, nga maoy hinungdan sa hay fever sa Amerika del Norte, makapatungha ug usa ka milyong polen sa usa ka adlaw. Kay madala sa hangin, ang polen sa ragweed nakita nga kutob 3 kilometros sa ibabaw sa yuta ug kutob 600 kilometros sa kadagatan.

Apan nganong makapaalerdyik ang polen diha sa pipila ka mga tawo? Sa dili pa nato tukibon kanang pangutanaha, susihon una natog maayo kon unsa ang polen ug panid-an ang katingalahang disenyo niining pino kaayong mga lugas.

Pino Kaayong mga Lugas nga Importante sa Kinabuhi

Ang polen, matod pa sa The Encyclopædia Britannica, “ginahimo sa anther, o sa laki nga organo, sa mga tanom nga dunay liso ug ginabalhin sa nagkalainlaing paagi (hangin, tubig, mga insekto, ug uban pa) ngadto sa pistil, o sa baye nga organo, diin dinhi mahitabo ang pertilisasyon.”

Sa mga tanom nga mamulak, ang mga lugas nga polen adunay tulo ka bahin​—usa ka uyok sa mga binhi sa laki nga tanom ug duha ka lut-od nga mao ang bungbong o panit sa lugas. Ang gahi nga lut-od sa gawas dili daling madunot ug makasustiner sa isog nga mga asido, alkalino, ug bisan sobrang kainit. Bisan pa niana, sa pipila ka eksepsiyon, ang kinabuhi sa polen moabot ug pipila lamang ka adlaw o mga semana. Ang gahi nga panit niini, hinunoa, mahimong dili madunot sulod sa libolibo ka tuig. Tungod niini, daghan kaayong mga lugas nga polen ang makita sa yuta. Sa pagkatinuod, ang mga siyentipiko daghan ug nakat-onan bahin sa kasaysayan sa mga tanom sa yuta pinaagi sa pagpanukiduki sa mga polen nga nakita sa yuta nga gikubkob gikan sa lainlaing giladmon.

 Kana nga kasaysayan may pagkatukma usab, tungod sa lahi nga mga disenyo nga makita diha sa panit sa mga lugas nga polen. Depende sa matang sa polen, ang panit mahimong hamis, kunoton, may disenyo, o tunokon ug bugonon. “Busa, ang polen sa matag espisye mailhan tungod kay kini sama ka kasaligan sa fingerprint sa tawo,” miingon ang propesor sa antropolohiya nga si Vaughn M. Bryant, Jr.

Kon sa Unsang Paagi ang mga Tanom Modala ug Mokuhag Polen

Sa dihang ang lugas nga polen makasulod sa stigma, nga maoy usa ka bahin sa pistil o organo sa baye nga mga tanom, ang lugas nga polen moburot tungod sa kemikal nga reaksiyon ug mopatubo ug usa ka tubotubo nga moabot hangtod sa ovule o matris sa tanom. Ang mga binhi sa laki nga tanom gikan sa sulod sa lugas nga polen mopaubos ngadto sa tubotubo paingon sa ovule, nga mopahinabo sa pertilisadong liso sa pagporma. Inigkagulang na sa liso, kini nagkinahanglan lamang ug hustong yuta aron makaturok.

Bisan pag ang ubang mga tanom nga may liso motubo nga mahimong laki o baye, ang kadaghanan mopatunghag polen ug ovule. Ang ubang mga tanom magbalhin sa ilang kaugalingong polen ngadto sa ilang ovule. Kini gitawag ug self-pollination. Sa mga tanom nga nagkinahanglan ug cross-pollination, ang ilang polen ilang ibalhin diha sa ubang mga tanom nga samag espisye o sa kamatang niini. Ang mga tanom nga nagkinahanglan ug cross-pollination “naglikay sa pagbalhin sa ilang kaugalingong polen ngadto sa ilang ovule pinaagi sa pagpagawas sa ilang polen sa dili pa o human na nga ang stigma niana mismong tanoma nagpangahir na,” nag-ingon ang Britannica. Ang uban mogamit ug kemikal nga paagi aron makaila sa ilang kaugalingong polen ug sa polen sa laing tanom nga samag matang. Sa dihang mailhan nila ang ilang kaugalingong polen, ilang babagan kini, kasagaran pinaagi sa pagpugong sa polen nga magpatubo ug tubotubo.

Sa dapit diin nanubo ang klaseklase nga mga tanom, ang hangin tugob sa lainlaing mga polen. Unsaon sa mga tanom sa pagpili sa polen nga ilang gikinahanglan? Ang ubang mga tanom mogamit ug komplikadong mga prinsipyo nga gitawag ug aerodynamics. Tagda pananglitan ang mga kahoyng pino.

Pagpangani Pinaagig Hangin

Ang bunga sa laki nga kahoyng pino pungpong nga motubo, ug inigkagulang mopagawas ug hilabihan ka daghang polen diha sa hangin. Nadiskobrehan sa mga siyentipiko nga ang baye nga bunga sa kahoyng pino, uban sa tabang sa pormag-dagom nga mga dahon nga naglibot niini, modakop ug hangin sa usa ka paagi nga ang polen nga madala sa hangin moliyoliyo ug motugpa sa nangahir nga mga panit sa bunga sa pino. Sa nangahir nga mga baye, kini nga mga panit maladlad inigbuka ug diyutay sa himbishimbis nga panit niini nga nangaukal.

 Gitun-an pag-ayo sa tigpanukiduki nga si Karl J. Niklas ang maalamon kaayo nga disenyo sa mga bunga sa kahoyng pino sa pagdakop ug hangin. Diha sa magasing Scientific American, siya nagsulat: “Sa among mga pagpanukiduki, among nadiskobrehan nga ang talagsaong porma sa bunga sa kahoyng pino sa matag espisye adunay kaugalingong paagi sa pagdakop ug hangin . . . Sa samang paagi, ang matag matang sa polen dunay linain nga gidak-on, porma ug gibag-on, nga tungod niini ang polen makapasibo sa kusog nga hangin sa talagsaong paagi.” Unsa ka epektibo kini nga mga teknik? Si Niklas miingon: “Ang kadaghanan sa mga bunga sa kahoyng pino nga among gitun-an nagkuha gikan sa hangin ug polen nga ‘gikan sa ilang espisye’ apan wala sila magkuha ug polen sa ubang mga espisye.”

Sa pagkamatuod, dili tanang tanom mogamit ug hangin sa pagpakatag sa polen​—nga gikalipay ug dako sa mga alerdyikon niini! Daghang tanom mogamit ug mga mananap.

Ginatental sa Dugos

Ang mga tanom nga nagdepende sa mga langgam, gagmayng mga mananap nga sus-an, ug mga insekto aron mahatdan ug polen nga ilang gikinahanglan sagad naggamit ug mga kaw-it, mga tunok, o pilitpilit nga mga hilo aron motapot ang polen diha sa lawas sa nangitag pagkaon nga mga tigdalag polen. Ang balhiboong buyog, pananglitan, makahakot ug duolan sa 15,000 ka lugas nga polen sa usa ka pagbiyahe!

Sa pagkatinuod, ang mga buyog mao ang pangunang tigdala ug tigkuhag polen sa mga tanom nga nagapamulak. Agig balos, gantihan sa mga tanom ang mga buyog pinaagi sa paghatag kanila ug tam-is nga dugos ug polen nga ilang makaon, ang polen naghatag ug mga protina, bitamina, minerales, ug tambok. Sa usa ka talagsaong buhat sa pagtinabangay, ang mga buyog mahimong

 makaduaw ug kapin sa 100 ka bulak sa usa ka pagbiyahe, apan sila mangolekta ug polen, dugos, o niining duha gikan sa usa lang ka espisye hangtod makatipon sila ug igo o hangtod nga mahurot ang suplay. Kining talagsaon, kinaiyanhong batasan nagtabang sa pagseguro sa epektibong paghatod sa polen.

Ginailad sa mga Bulak

Imbes magtanyag ug tam-is nga dugos, ang ubang mga tanom naggamit ug maayo kaayong paagi sa pagpangilad aron mahaylo ang mga insekto sa pagkuha ug pagdala kanila ug polen. Palandonga ang hammer orchid, nga nanubo sa Kasadpang Australia. Ang bulak sa hammer orchid adunay gihay nga bisan sa panan-aw sa tawo mora gayod ug dagway sa tambok, walay pako nga baye nga tambuboan. Ang bulak magpabuga pa gani ug baho nga sama gayod nianang gitawag ug sex pheromone, o seksuwal nga pangdani nga baho sa tinuod nga baye nga tambuboan! Sa tumoy nga bahin sa bulak sa ibabaw lang niining makapadaning paon mao ang pilitpilit nga mga puyo nga puno sa polen.

Dagiton sa laki nga thynnid wasp, nga nakahir sa kahumot sa imitasyon nga pheromone, ang paon sa bulak ug molupad nga naghawid niini. Apan, tungod sa iyang pagbuylo sa paglupad, siya mahiuntol ug mabalintong diha mismo sa pilit nga mga puyo sa polen. Sa makaamgo nga siya nasayop, buhian niya ang paon​—nga natapot gihapon sa bulak​—ug molupad, nga mailad na usab sa laing hammer orchid. * Niining higayona, hinunoa, iyang nabutangan ug polen ang orkid nga nakuha niya gikan sa unang orkid.

Apan kon aktibo ang mga baye nga tambuboan, pilion gayod sa laki ang usa kanila, dili ang impostor. Ugaling, ang orkid mamulak nga pila ka semana una pa mogula ang baye nga tambuboan gikan sa pagkaulod sa ilalom sa yuta, sa ingon nakahatag sa bulak ug temporaryong bentaha.

Nganong Alerdyikon ang Uban?

Nganong ang ubang mga tawo alerdyik sa polen? Kon ang pinong mga lugas nga polen makasulod sa ilong, dili kini makagula diha sa pilitpilit nga sip-on. Gikan dinhi mopaingon kini sa tutonlan, diin kini matulon o iubo pagula, nga kasagaran walay makadaot nga epekto. Apan, usahay, pukawon sa polen ang sistema sa imyunidad.

Ang problema anaa sa protina sa polen. Sa usa ka katarongan lantawon sa sistema sa imyunidad sa usa ka tawong may alerdyi ang protina sa pipila ka polen nga makadaot. Ang lawas moreaksiyon pinaagi sa pagpagawas ug sunodsunod nga reaksiyon nga magpukaw sa mga mast cell, nga makita diha sa mga tisyu sa lawas, sa pagpagawas ug hilabihan ka daghang histamine. Padakoon sa histamine ang mga ugat, nga tungod niini molusot ang pluwido nga tugob sa mga selula sa imyunidad. Ilalom sa normal nga mga kahimtang, kining maong mga selula sa imyunidad moadto sa bahin nga nadaot o naimpeksiyon, diin sila motabang sa pag-abog sa makadaot nga mga manunulong. Apan, alang sa mga tawong alerdyikon, ang polen makapukaw ug sayop nga alarma, nga mosangpot ug nagkatol, nagtulo-tulo nga sip-on, nanghubag nga tisyu, ug nagluha-luha nga mga mata.

Ang mga tigpanukiduki nagtuo nga napanunod sa mga tawo ang tendensiya sa pagkaalerdyikon gikan sa ilang mga ginikanan, apan kini nga tendensiya lagmit walay kalabotan sa usa ka espesipikong substansiya nga hinungdan sa alerdyi. Ang polusyon mahimong usa usab ka hinungdan sa alerdyi. “Sa Japan nadiskobrehan nga ang pagkasensitibo sa polen dunay dakong kalambigitan sa pagpuyo duol sa mga dapit nga dunay daghang partikulo sa aso sa diesel,” nag-ingon ang BMJ. “Gipakita sa mga pagpanukiduki nga gihimo diha sa mga mananap nga kini nga mga partikulo makapasamot sa pagkasensitibo sa mga butang nga makapaalerdyik.”

Maayo na lang, ang mga antihistamine makahupay sa mga simtoma sa daghang alerdyikon. * Sama sa gisugyot niining ngalana, kining mga tambala maoy pangkontra sa aksiyon sa histamine. Apan, bisan pa sa makahasol nga epekto sa polen, ang tawo makadayeg gayod sa kaalam nga makita diha sa disenyo ug pagpakaylap niining pino kaayong mga partikulo sa kinabuhi. Kon wala kini sila, ang planeta nga Yuta maoy usa unta ka awaaw gayod nga lugar.

[Mga footnote]

[Diagram sa panid 24, 25]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Pistil

Ovule

Obaryo

Tubotubo sa polen

Stigma

Lugas nga polen

Stamen

Anther

Gihay

[Credit Line]

NED SEIDLER/NGS Image Collection

[Mga hulagway sa panid 25]

Hulagway sa nagkalainlaing matang sa polen pinaagi sa mikroskopyo

[Credit Line]

Pollen grains: © PSU Entomology/PHOTO RESEARCHERS, INC.

[Mga hulagway sa panid 26]

Ang usa ka bahin sa bulak sa hammer orchid morag baye nga tambuboan

[Credit Line]

Hammer orchid images: © BERT & BABS WELLS/OSF

[Picture Credit Line sa panid 24]

Pollen grains: © PSU Entomology/PHOTO RESEARCHERS, INC.

[Picture Credit Line sa panid 26]

Pollen grains: © PSU Entomology/PHOTO RESEARCHERS, INC.