Pagpaniid sa Kalibotan

Ang Katingalahang Panimbang sa mga Langgam

Ang mga langgam adunay organo sa panimbang diha sa sulod nga bahin sa dalunggan nga maoy motakdo sa ilang mga lihok samtang maglupad. Apan kining organoha wala maghatag ug detalye bahin sa ilang katakos sa pagtindog nga tul-id ug sa paglakaw, “tungod kay ang posisyon sa ilang mga lawas maoy pinahigda, dili sama nianang sa mga tawo, ug ang ilang mga ikog dili igo nga motimbang sa gibug-aton sa ilang lawas iniglakaw nila,” matod sa Leipziger Volkszeitung sa Alemanya. “Human sa upat ka tuig nga pagdukiduki, ang pisiologo sa mga hayop nga si Reinhold Necker nakakita ug ikaduhang organo sa panimbang diha sa mga salampati,” nagpatin-aw ang mantalaan. Nadiskobrehan ni Necker ang mga selula sa nerbiyos ug mga lungag nga dunay pluwido diha sa bat-ang sa mga langgam, nga dayag nga maoy nagkontrolar sa ilang panimbang. “Sa dihang walay pluwido ang mga lungag,” matod sa taho, “ang mga salampati dili na makalingkod ug tarong o makalakaw sa dihang gitaptapan ang ilang mga mata. Sila mangahulog gikan sa ilang gitugdonan o mangapukling. Pero, makalupad gihapon sila.”

 Paghatag ug mga Donasyon Ginamit ang Plastik Kard

“Nagkadaghang simbahan sa Canada” ang misagop sa “modernong mga pamaagi sa pagbangko ug kuwarta, nga nagpasiugda sa paggamit ug mga ATM kard ug kredit kard ingong kombenyenteng mga paagi alang sa mga parokyano sa paghulog ug donasyon diha sa plato sa koleksiyon,” matod sa mantalaang Vancouver Sun. Ang mga debit machine gibutang diha sa mga hawanan sa simbahan lakip na sa “mga sobre sa donasyon nga dunay kapilian alang sa awtomatikong pagkuha ug kuwarta ug pagbayad sa kredit kard.” Ang mga tawo mopaagi lang sa ilang kard diha sa makina, mag-entra sa kantidad nga gusto nilang idonar, ug dayon ibutang ang kopya sa resibo diha sa plato sa koleksiyon. Sumala sa giingon sa usa ka pastor: “Ang uso karon sa katilingban mao ang paggamit ug elektronikong paagi sa paggasto sa kuwarta. Nganong dili man mogamit niini ang simbahan?” Usa ka tesorero sa simbahan nagkomedya: “Makalibre o makadiskuwento ka sa imong pagsakay sa ayroplano tungod sa kuwarta nga imong gigasto ginamit ang kard, unya malangit ka pa tungod sa paghatag ug donasyon. Hunahunaa lang kana ingong dobleng benepisyo.”

Panalipdi ang Imong Tingog

“Ang mga depekto sa tingog maoy komon apan wala kaayo matambali nga sakit,” matod pa sa mantalaang Natal Witness sa Habagatang Aprika. Sumala kang Julie Barkmeier, usa ka luyoluyong propesora sa mga siyensiya sa pagsulti ug pagpaminaw, ang maong mga depekto kasagarang moresulta gumikan sa mga bugon o paghubag sa mga kuwerdas bokales sa dihang ang tingog gigamit sa sayop nga paagi. Usa ka popular nga medikal nga teksbok nag-ingon nga ang maong sayop nga paggamit naglakip sa pagsinggit, pagsulti sa dili natural, ubos nga tono, o paghanggap ug mga substansiya nga makapakatol sa tutonlan sama sa aso sa sigarilyo o mga binuga gikan sa mga pabrika. “Sa dihang [ang mga kuwerdas bokales] mokurog pag-ayo, magkabangga kini sa usag usa, nga mopatunghag humok ug naghubag nga mga bahin nga mahimong samag-kalyo nga mga bugon,” nagtaho ang Natal Witness. Ang resulta mao ang pagaw, karat nga tingog. “Kon dunay dakong kausaban sa imong tingog nga magpadayon sulod sa duha ka semana o kapin pa, kinahanglang magpaeksamin ka sa imong doktor,” nagtambag ang maong artikulo. “Aron mapanalipdan ang imong tingog, . . . ayaw pagsinggit o pagsulti ug kusog, ayaw pagsigeg ubo o pangigham, inom ug daghang tubig, menosi ang imong pag-inom ug ilimnong dunay caffeine, ayaw pagtabako ug, sa dili pa mosulti, ginhawa ug lawom. . . . Sa kataposan, papahulaya ang imong tingog.”

Wala na Isipa Ingong “Wala Mailhing Bata”

Nubenta ka tuig human malunod ang Titanic sa Abril 1912, usa ka gamayng biktima sa maong katalagman ang nailhan, nag-ingon ang The Times sa London. Ang iyang lawas, apil na sa 43 ka ubang wala-mailhing mga biktima nga nabangalang naglutaw sa tubig, gilubong sa Nova Scotia, Canada. Kini ang mabasa diha sa iyang lapida: “Wala Mailhing Bata.” Ang usa ka tem sa 50 ka siyentipiko, mga historyano, tigtuon bahin sa kaliwat, ug mga dentista naggamit ug DNA matching, o pagsibo sa DNA, maong nailhan ang bata ingong Eino Panula, usa ka 13-ka-bulan nga batang Pinlandes kinsa namatay uban sa iyang inahan ug upat ka magulang nga lalaki. Maoy tuyo sa pamilya nga magsugod ug bag-ong kinabuhi sa Amerika, diin ang amahan ni Eino, kinsa nag-una na didto Amerika, naghulat kanila apan napakyas. Sa dihang walay miangkon o miila sa patayng bata, ang tripulante sa Canadianhon nga barkong tigpangita sa mga biktima sa pagkalunod “nagsagop” kaniya, nga nagbayad ug nag-atiman sa iyang lubong. Ang ubang walay-ngalan nga mga biktima sa Titanic mahimong mailhan usab pinaagi sa DNA matching. Aron sa pagtabang sa pagsusi, usa ka “paryente sa bahin sa inahan [sa usa sa mga biktima] naghatag ug sampol sa dugo human sa ika-100 unta nga kasumaran sa adlawng natawhan sa biktima,” nag-ingon ang The Times.

Earth Simulator

Sa Marso 11, 2002, ang Hapones nga mga inhenyero nagpaandar sa labing puwersadong superkompiyuter nga nahimo sukad. Ang ilang tumong mao ang “pagpatungha ug hulad sa atong planetang gipuy-an,” nag-ingon ang magasing Time. Gitawag ug Earth Simulator, ang kompiyuter sama ka dako sa upat ka dulaanag tenis ug ang gasto mikabat ug mga $350 ka milyon. Kini mohimog 35 ka trilyong kalkulasyon matag segundo, lima ka pilo nga mas paspas kay sa ikaduhang kinapaspasan nga kompiyuter, usa ka makina sa militar sa Amerika nga makahimog 7.2 ka trilyong kalkulasyon matag segundo. “Pinaagi sa pag-entra diha sa Earth Simulator sa aktuwal nga impormasyon bahin sa klima nga gikan sa mga satelayt ug mga buya sa dagat,” nag-ingon ang Time, “ang mga tigdukiduki makapatungha ug usa ka modelo sa kompiyuter sa enterong planeta, dayon tagnaon kon unsay mahitabo sa atong kalikopan sa umaabot. Ang mga siyentipiko nakakompleto na sa kalkulasyon sa mga temperatura sa dagat sa mosunod nga 50 ka tuig.”

Ang Bili sa Pagbasa

“Ang kaikag sa mga bata sa pagbasa sa ilang libreng panahon dunay mas dakong epekto sa ilang kalamposan sa edukasyon kay sa bahandi ug kahimtang sa ilang pamilya diha sa katilingban,” nag-ingon ang The Independent sa London. Ang usa ka internasyonal nga pagtuon sa mga batasan sa pagbasa sa mga 15-anyos nakakaplag nga ang “pagkalabi pang madasigon sa pagbasa” ug ang “pagkahimasa” mas dakog bentaha kay sa pagkabaton ug edukadong mga ginikanan nga maayog mga trabaho. Nakaplagan sa pagtuon nga “ang mga 15-anyos gikan sa labing hinikawan nga mga kagikan nga madasigon kaayong mga tigbasa mas taas ug kuha diha sa mga pasulit labot sa pagbasa (aberids nga 540) kay sa mga anak sa kadaghanang mga propesyonal nga anaa sa taas nga hut-ong sa katilingban kinsa dili interesado sa pagbasa (491),” nag-ingon ang mantalaan. Nakaplagan sa usa ka pagsurbi sa kapin sa 1,000 ka tin-edyer nga “ang mga batang babaye mas lagmit nga mobasa isip lingawlingaw kay sa mga batang lalaki.” Setentay-singko porsiyento sa mga batang babaye, samtang 55 porsiyento lang sa mga batang lalaki, ang nag-ingon nga nakabasa sila ug libro sa miaging bulan.

Usa ka Parasito nga “Magpakaaron-ingnong Patay”

Ang Brazilianong mga tigdukiduki nakadiskobre ug kinaiyanhong panglansis nga gigamit sa mga parasito nga makaimpeksiyon sa imyun nga sistema sa tawo ug makapahinabog leishmaniasis, nagtaho ang mantalaan sa Brazil nga Folha de S. Paulo. Ang mga parasito nagpahimulos sa normal nga proseso sa lawas diin ang mga selula nga wala na kinahanglana o nahimong makadaot mabungkag nga iya ra (apoptosis) ug lamyon sa mga selula nga tigkaon ug hugaw nga gitawag ug mga macrophage. Ang mga parasito magsundog sa mga signal sa molekula nga gipatungha sa mga selula sa unang mga hugna sa apoptosis, sa ingon maglimbong sa mga tigkaon ug hugaw sa pagkaon niana. Sa dihang anaa na sa sulod sa mga selula nga tigkaon ug hugaw, ang mga parasito dali rang modaghan ug dayon motakod sa ubang mga selula. Ang mga simtoma naglakip sa mga samad, paghubag sa lapay ug atay, ug sa pipila ka kaso magpahinabog kamatayon. Sumala sa Folha de S. Paulo, ang mga tigdukiduki naglaom nga ang pagkadiskobre niining maong taktika sa parasito motultol sa paghimog bag-ong mga tambal alang sa leishmaniasis.

Panalipod Batok sa mga Lamok

“Nga adunay kapin sa 2,500 ka espisye, ang mga lamok anaa bisan asa sa tibuok yuta,” nag-ingon ang magasing México Desconocido. Bisan tuod ang mga laki ug baye parehong mosuyop ug dugos, ang mga baye lamang ang mamaak. Tungod niini, mopasa kini ug malarya, dengue, ug West Nile virus ngadto sa mga tawo. Sa unsang paagi mapanalipdan nimo ang imong kaugalingon batok sa mga lamok? Ang taho nagsugyot sa mosunod: (1) Likayi ang pag-adto sa gawas panahon sa kilumkilom o sa gabii, sa dihang ang mga lamok aktibo kaayo. (2) Paggamit ug moskitero, ilabina kanang giesprihan ug kemikal nga moabog sa mga lamok. (3) Pagsul-ob ug luag nga sinina nga tag-as ang mga bukton ug pagkarsones ug, kon gikinahanglan, pagsul-ob ug kalo nga dunay net nga motabon sa enterong ulo. (4) Pahiri ug kemikal nga moabog sa mga lamok ang mga parte sa lawas nga nagdayag. (5) Pagtomar ug 300 miligramo nga bitamina B₁ kada adlaw. Tungod niini ang singot sa pipila ka tawo moabog sa mga lamok. (6) Diha sa mga katunggan, pahiri ug lapok ang imong panit ingong pang-emerhensiyang proteksiyon. Kon paakon ka, ayawg kalota tungod kay ang pagdugo mahimong mosangko sa impeksiyon. Pahiri hinuon ug calamine lotion.