Pagdaogdaog—Usa ka Tibuok-Yutang Problema

“Kon moeskuyla ka ugma, patyon ka namo.”—Usa ka Canadianang estudyante nga ginganlag Kristen gibaharan sa wala hiilhi nga babaye pinaagi sa telepono. *

“Dili ako emosyonal nga pagkatawo, apan miabot ako sa punto nga dili na ko gustong moeskuyla. Mosakit ang akong tiyan, ug kada buntag human sa pamahaw, mosuka ko.”—Hiromi, usa ka tin-edyer nga estudyante sa Japan, nahinumdom sa iyang nasinatian nga pagdaogdaog.

NABIKTIMA ka na ba sukad sa usa ka tigdaogdaog? Kadaghanan kanato nakaagi niana sa usa ka higayon. Tingali diha sa eskuylahan o sa trabahoan, o tingali nahitabo pa gani kana diha sa panimalay mismo​—diin ang maong pag-abusar sa gahom mas subsob nga makita niining mga adlawa. Pananglitan, usa ka artikulo sa Britanya nagbanabana nga 53 porsiyento sa mga hamtong ang kanunayng pasakitan ug sulti sa usa ka kapikas o sa usa ka kapuyo. Ang mga tigdaogdaog ug ang ilang mga biktima mahimong lalaki o babaye ug naggikan sa lainlaing hut-ong sa katilingban sa bisan haing dapit sa kalibotan.

Unsa ba gayoy nalakip sa pagdaogdaog? Duna kiniy kalainan sa pagpanghasi o pagsulay nga mohimog pisikal nga kadaot ngadto sa usa. Kini naglakip sa daghang ginagmay nga mga hitabo nga natigom sulod sa usa ka yugto inay kay sa usa ka hitabo o pipila ka hitabo lamang. Ang sikologo nga si Dan Olweus, usa ka mag-uuna sa sistematikong pagtuon labot sa pagdaogdaog, nagpaila sa komon nga mga bahin niining maong panggawi, sama sa tinuyo nga pagkaagresibo ug dayag nga pagkalabaw sa tigdaogdaog kon itandi sa gidaogdaog.

Tingali walay usa ka kahubitan nga maglakip sa tanang bahin sa pagdaogdaog, apan kini gitawag nga “tinuyo, may kaamgohan nga tinguha nga pasakitan ang lain o pit-oson siya.” Ang kapit-os gipatungha dili lamang sa aktuwal nga nahitabo kondili sa kahadlok kon unsay mahimong mahitabo. Ang mga taktika mahimong maglakip sa maharason nga pagsulogsulog, kanunayng pagpanaway, mga insulto, paglibak, ug dili-makataronganong mga hangyo.​—Tan-awa ang kahon sa panid 4.

Si Kristen, ang tin-edyer nga gihisgotan sa sinugdan, gihasi sa mga tigdaogdaog sulod sa dakong bahin sa iyang katuigan sa pagtungha. Sa elementarya, ang mga tigdaogdaog nagpapilit ug chewing gum sa iyang buhok, nagyagayaga sa iyang panagway, ug namahad nga kulatahon siya. Sa hayskul, misamot pa gani ang situwasyon​—hangtod sa punto nga teleponohan siya ug baharan nga patyon. Karon nga nag-edad na ug 18, siya nagmulo: “Ang eskuylahan mao untay dapit diin ikaw makakat-on, dili dapit diin baharan ka nga patyon o daogdaogon.”

Usa ka tig-atiman sa mental nga kahimsog nag-ingon: “Kana maoy makapasubo apan komon nga bahin sa tawhanong mga relasyon. Moarang-arang ang gibati sa ubang mga tawo kon dunay ilang gipakamenos nga laing tawo.” Sa dihang ang maong panggawi mosamot, mahimong motultol kini sa mapintas nga panimalos ug bisan gani sa trahedya. Pananglitan, usa ka empleyado sa publikong transportasyon nga dunay depekto sa pagsulti giyagayagaan ug gidaogdaog pag-ayo nga sa kataposan gipatay niya ang upat sa  iyang mga kauban sa trabaho ug dayon gipusil ang iyang kaugalingon.

Ang Pagdaogdaog Nahitabo sa Tibuok Yuta

Ang pagdaogdaog taliwala sa mga bata nga nag-eskuyla nahitabo bisan asa sa tibuok kalibotan. Usa ka surbi nga gipatik sa Pediatrics in Review nagpadayag nga sa Norway, 14 porsiyento sa mga bata maoy mga tigdaogdaog o mga biktima sa pagdaogdaog. Sa Japan, 15 porsiyento sa mga estudyante sa elementarya nag-ingon nga sila gidaogdaog, samtang sa Australia ug Espanya, ang problema naglungtad taliwala sa 17 porsiyento sa mga estudyante. Sa Britanya usa ka eksperto nagbanabana nga 1.3 ka milyong bata ang nalangkit sa pagdaogdaog.

Si Propesor Amos Rolider sa Emek Yizre’el College nagsurbi sa 2,972 ka estudyante diha sa 21 ka eskuylahan. Sumala sa The Jerusalem Post, nakaplagan sa propesor nga “65% ang nagreklamo nga gisagpa, gipatiran, gitukmod o gisamoksamok sa mga isigkaestudyante.”

Ang usa ka bag-o ug mabudhion nga kaugmaran mao ang digital bullying​—ang pagpamahad pinaagi sa mga cell phone ug kompiyuter. Ang mga batan-on magmugna usab ug tugob-sa-pagdumot nga mga Web page bahin sa usa ka biktima, lakip na sa personal nga impormasyon. Sumala kang Dr. Wendy Craig sa Queen’s University sa Canada, kining matanga sa pagdaogdaog “makadaot gayod sa bata nga nabiktima niana.”

Sa Trabahoan

Ang pagdaogdaog diha sa trabahoan maoy usa sa nagkadaghan kaayong mga hinungdan sa mga reklamo labot sa kapintasan diha sa trabahoan. Gani, ang ubang mga nasod nagtaho nga mas komon kana kay sa pagpihig sa rasa o sa seksuwal nga pagpanghasi. Kada tuig, mga 1 ka tawo sa matag 5 ka trabahador sa T.B. ang kinahanglang magsagubang sa pagdaogdaog.

Sa Britanya usa ka taho nga giluwatan niadtong 2000 sa University of Manchester Institute of Science and Technology nag-ingon nga sa 5,300 ka empleyado sa 70 ka organisasyon, 47 porsiyento ang nagtaho nga sila nakasaksi ug mga hitabo sa pagdaogdaog sa milabayng lima ka tuig. Usa ka surbi nga gihimo sa European Union sa 1996 nga gipasukad sa 15,800 ka interbiyo nga gihimo diha sa 15 ka nasod nga mga membro niana nagpakita nga 8 porsiyento​—mga 12 ka milyong mamumuo​—ang nakaagom sa pagpanghadlok o pagdaogdaog.

Sa eskuylahan o sa trabahoan man, ang tanang pagdaogdaog morag dunay komon nga kinaiya​—ang paggamit sa gahom aron sa pagpasakit o pagpakaulaw sa lain. Apan, nganong ang pipila ka tawo nagdaogdaog sa uban? Unsay mga epekto niini? Ug unsay mahimo labot niini?

[Footnote]

[Kahon sa panid 4]

Mga Matang sa Tigdaogdaog

◼ Mga Tigdaogdaog sa Pisikal nga Paagi: Kini mao ang dali kaayong mailhan. Ipahayag sa mga tigdaogdaog ang ilang kasuko pinaagi sa pagsuntok, pagtukmod, o pagpatid sa ilang napiling biktima​—o pinaagi sa pagdaot sa propiedad sa biktima.

◼ Mga Tigdaogdaog sa Binaba nga Paagi: Ang mga tigdaogdaog mogamit ug mga pulong nga makapasakit ug magpakaulaw sa ilang biktima, pinaagi kaha sa panamastamas, mga insulto, o makanunayon, maharason nga pagyagayaga.

◼ Mga Tigdaogdaog May Kalabotan sa Relasyon: Ang mga tigdaogdaog magpakaylap ug lay-awng mga hulungihong bahin sa ilang biktima. Kining maong panggawi kasagarang gihimo sa mga babayeng tigdaogdaog.

◼ Reaksiyon sa mga Biktima: Kini sila maoy mga biktima sa pagdaogdaog kinsa nahimong mga tigdaogdaog usab. Siyempre, ang ilang pagkahimong biktima sa pagdaogdaog dili magpakamatarong sa ilang panggawi; kini motabang lamang sa pagpatin-aw niana.

[Credit Line]

Tuboran: Take Action Against Bullying, ni Gesele Lajoie, Alyson McLellan, ug Cindi Seddon