Paghunong sa Pagdaogdaog

‘Ang pagdaogdaog maoy panggawi nga nakat-onan, ug ang bisan unsa nga nakat-onang buhaton mahimong kat-onan nga dili na buhaton.’​—Dr. C. Sally Murphy.

ANG tigdaogdaog ug ang biktima sa pagdaogdaog parehas nga nagkinahanglag tabang. Ang tigdaogdaog kinahanglang makakat-on sa pagpakiglabot sa uban nga dili mag-abusar sa gahom. Ug ang biktima sa pagdaogdaog nagkinahanglan ug praktikal nga mga paagi sa pagsagubang sa maong problema.

Kasagaran, ang tigdaogdaog dili makamaong makiglabot sa uban ug dili makasabot sa pagbati niadtong iyang gipanghulga. Siya kinahanglang bantayan pag-ayo ug tudloan sa pagpakigsulti sa hustong paagi. Ang librong Take Action Against Bullying nag-ingon: “Gawas kon ang bag-ong mga panggawi makat-onan ug sagopon, ang mga tigdaogdaog magpadayon sa pagdaogdaog sa tibuok nilang kinabuhi. Ilang daogdaogon ang ilang mga kapikas, ilang mga anak, ug lagmit kadtong mga sakop nila diha sa ilang trabahoan.”

Tabangi ang mga Bata nga Dili Modaogdaog

Ang pagbansay sa mga bata sa linghod pa nga panuigon nga mahimong mabination makatabang sa pagpugong kanila nga mahimong mga tigdaogdaog. Ang mga edukador sa ubang nasod naggamit ug bag-ong estilo sa edukasyon nga gitawag ug pagbansay sa pagkahimong mabination. Ang tumong mao ang pagtudlo sa mga estudyante nga ingon ka bata sa singko anyos sa pagsabot sa pagbati sa uban ug pagtratar sa mga tawo sa malulotong paagi. Bisan tuod diyutay pa lang ang estadistika nga nakuha bahin sa layog-abot nga epekto niini, ang unang mga resulta nagsugyot nga kadtong nakaagi sa maong pagbansay  dili kaayo agresibo kon itandi niadtong wala makaagi niana.

Ingong ginikanan, kinahanglang dili nimo itugyan sa bug-os ang maong pagbansay ngadto sa usa ka programa sa eskuylahan. Kon dili nimo buot nga ang imong anak mahimong tigdaogdaog, kinahanglang tudloan nimo siya pinaagi sa pulong ug panig-ingnan kon unsaon pagtratar ang ubang tawo uban ang pagtahod ug dignidad. Unsay makatabang kanimo? Lagmit, nabatonan nimo ang ekselente apan wala kaayo pabilhi nga tuboran sa pagbansay niining bahina​—ang Pulong sa Diyos, ang Bibliya. Sa unsang paagi kini makatabang?

Sa usa ka bahin, kini klarong nagtudlo kon unsay pagbati sa Diyos bahin sa pagdaogdaog. Gitamay niya kini! Ang Bibliya nag-ingon bahin sa Diyos: “Si bisan kinsa nga nahigugma sa kapintasan ginadumtan gayod sa Iyang kalag.” (Salmo 11:5) Dugang pa, ang Diyos nakakita kon unsay nagakahitabo. Nasulat sa Bibliya ang iyang pagbasol, o pagkasubo, maylabot sa mga Israelinhon sa dihang sila nag-antos “tungod sa mga nanglupig kanila ug sa mga nagdaogdaog kanila.” (Maghuhukom 2:18) Sa daghang higayon gisilotan sa Diyos kadtong nag-abusar sa ilang gahom ug nagdaogdaog sa mga mahuyang ug walay panalipod.​—Exodo 22:22-24.

Anaa usab sa Bibliya ang hayan labing ilado nga instruksiyon nga gihatag sukad bahin sa kon sa unsang paagi magpakitag pagkamabination. Si Jesus nag-ingon: “Ang tanang butang nga buot ninyo nga pagabuhaton sa mga tawo nganha kaninyo, kinahanglang pagabuhaton usab ninyo sa ingon ngadto kanila.” (Mateo 7:12) Ang pagtudlo sa mga bata sa pagsunod nianang Bulawanong Lagda​—paghigugma niana ug pagkinabuhi sumala niana​—dili sayon; nagkinahanglan kini ug maayong panig-ingnan, pagkamalahutayon, ug paghago, ilabina kay ang mga bata kinaiyanhon nga mahunahunaon sa kaugalingon. Apan takos kanang tanang paningkamot. Kon ang imong mga anak nakakat-on sa pagkahimong maluloton ug mabination, ngil-aran sila bisan na lang sa paghunahuna nga modaogdaog.

Tabang Alang sa mga Biktima

Ang mga biktima sa pagdaogdaog, ilabina ang mga batan-on, nag-atubang ug lisod nga pagsulay​—kanang pagmentinar sa panimbang ilalom sa pagpit-os. Sa dihang dunay modaogdaog kanimo, lagmit gusto niyang mawala ang imong emosyonal nga panimbang. Naglaom siya nga masuko ka pag-ayo o mahadlok. Kon ikaw masuko o mohilak ug magpakita nga nasakitan o nahadlok, nakuha sa tigdaogdaog ang iyang gusto. Busa mahimong mosulay na usab siya sa pagtukbil sa mao gihapong reaksiyon nga sublisubli.

Unsay imong mahimo? Tagda ang mosunod nga mga sugyot. Kini gisulat ilabina alang sa mga batan-on, apan ang mga prinsipyo mahimong mapadapat usab sa mga hamtong nga nagsagubang sa mga tigdaogdaog.

◼ Pagpabiling kalmado. Ayaw pagpadala sa kasuko. Ang Bibliya maalamong nagtambag: “Likayi ang kasuko ug biyai ang kaaligutgot.” (Salmo 37:8) Sa dihang masuko ka, gitugotan nimo ang tigdaogdaog  nga mokontrolar nimo, ug lagmit buhaton nimo ang mga butang nga basolan ra nimo.​—Proverbio 25:28.

◼ Wagtanga sa imong hunahuna ang pagpanimalos. Ang panimalos kasagarang mosumbalik. Bisan unsa pay kahimtang, ang pagpanimalos dili gayod makapatagbaw. Usa ka dalagita, kinsa gikulata sa lima ka batan-on sa dihang siya 16 anyos pa, nahinumdom: “Nakahukom ko sa akong kasingkasing, ‘Manimalos gyod ko nila.’ Busa nagpatabang ko sa akong mga higala ug nanimalos sa duha sa nag-atake nako.” Unsay resulta? “Mibati akog kahaw-ang,” matod niya. Ug ang iya mismong panggawi misamot ka ngil-ad human niana. Hinumdomi ang maalamong mga pulong sa Bibliya: “Ayaw balosi si bisan kinsa ug daotan tungod sa daotan.”​—Roma 12:17.

◼ Kon morag hapit ka nang masuko, lakaw dayon. Ang Bibliya nag-ingon: “Sa dili pa moulbo ang away, biya na.” (Proverbio 17:14) Sa katibuk-an, paningkamot nga magpalayo niadtong may kiling nga modaogdaog. Nag-ingon ang Proverbio 22:3: “Maalamon ang tawo nga nakakita sa katalagman ug nagtago sa iyang kaugalingon, apan ang walay kasinatian moagi ug magaantos sa silot.”

◼ Kon magpadayon ang pagdaogdaog, kinahanglang mosulti ka sa imong gihunahuna. Pilia ang higayon sa dihang kalmado ka, tan-awa ang tigdaogdaog, ug sulti nga may kompiyansa ug kalmado. Ingna siya nga wala ka makaangay sa iyang gibuhat​—nga dili kana makapahimuot ug nga kana makapasakit. Ayaw pagpanginsulto ni manghagit.​—Proverbio 15:1.

◼ Pakigsulti sa usa ka responsable, may pagtagad nga hamtong bahin sa pagdaogdaog. Magmaespesipiko bahin sa problema, ug pangayog tabang sa pagdumala niana. Himoa ang susama niana diha sa imong mga pag-ampo sa Diyos, ug kini mahimong usa ka maanindot  nga tuboran sa tabang ug kahupayan.​—1 Tesalonica 5:17.

◼ Hinumdomi nga dunay bili ang imong pagkatawo. Gusto tingali sa tigdaogdaog nga maghunahuna ka nga wala kay bili, nga takos kang maltratahon. Apan dili siya ang imong maghuhukom. Ang Diyos maoy imong maghuhukom, ug mangita siya ug maayo diha sa matag usa kanato. Ang tigdaogdaog mao ang mahimong dili bililhon tungod sa pagbuhat niana.

Mga Ginikanan​—Panalipdi ang Inyong mga Anak

Ang mga ginikanan usab makasugod ug sayo sa pag-andam sa ilang mga bata nga makiglabot nga maalamon sa mga tigdaogdaog. Pananglitan, makagamit sila ug mga dula diin ang ilang mga anak mao ang magdala sa papel sa usa ka karakter diha sa katilingban aron sa pagpasundayag kon unsaon pagpakita ug kompiyansa.

Bisan ang postura​—pagtindog nga tul-id​—makapadayag ug kompiyansa sa kaugalingon nga makasanta sa mga tigdaogdaog. Ang pagtan-aw sa tigdaogdaog, pagrelaks sa mga kamot ug bukton, ug pagsulti sa ugdang nga paagi makatabang usab. Ang mga ginikanan giawhag sa pagtudlo sa ilang anak sa pagbiya, paglikay sa mga tigdaogdaog, ug pagpangayo ug tabang gikan sa usa ka kasaligang hamtong, sama sa usa ka magtutudlo.

Ang pagwagtang sa madaogdaogong panggawi magsugod sa pag-edukar sa pamilya. Ang mga ginikanan nga mogahin ug panahon sa ilang mga anak, mamati nga mapailobon ug mabination sa ilang mga gikaikagan ug gikabalak-an, magsilsil diha kanila sa pagbati nga sila gikinahanglan, gipaluyohan, ug gimahal. Daghang propesyonal nga naghatag ug tambag bahin sa papel sa mga ginikanan ug mga problema labot sa isigkaingon nag-awhag sa mga ginikanan sa pagtabang sa ilang mga anak nga makabaton ug positibong panglantaw sa ilang kaugalingon. Kanang maayo nga panglantaw makapamenos sa pagkamakapadani nila ingong mga biktima sa mga tigdaogdaog.

Apan labaw pa ang nalangkit kay sa yanong pagsulti. Ang matag membro sa pamilya kinahanglang makakat-on sa pagtratar sa ubang mga tawo uban ang pagtahod ug dignidad ug sa pag-ugmad sa pagkamabination. Busa ayaw tugoti ang madaogdaogong panggawi diha sa imong panimalay. Himoa ang imong panimalay nga usa ka luwas nga dapit, diin ang pagtahod ug gugma maoy naghari.

Kataposan sa Pagdaogdaog

“Ang tawo nagmando sa tawo alang sa iyang kadaotan.” (Ecclesiastes 8:9) Mao kanay pagsumaryo sa Bibliya sa kasaysayan sa tawo. Gani, ang pagdaogdaog naghasol sa katawhan sulod na sa libolibong katuigan. Usa ka magsusulat sa Bibliya nag-ingon: “Ako mibalik aron makita ko ang tanang buhat sa pagpanglupig nga ginabuhat ilalom sa adlaw, ug, tan-awa! ang mga luha niadtong mga gilupigan, apan sila walay maghuhupay; ug sa mga nanglupig kanila diha ang gahom, mao nga sila walay maghuhupay.”​—Ecclesiastes 4:1.

Apan, ang Diyos seguradong nakakita sa tanang pagdaogdaog nga ginahimo dinhi sa kalibotan, ug siya naluoy niadtong gidaogdaog. Apan duna ba gayod siyay buhaton aron mahunong kana? Oo, duna gayod! Matikdi ang iyang gisaad diha sa Miqueas 4:4: “Sila manglingkod, ang tagsatagsa ilalom sa iyang paras ug ilalom sa iyang kahoyng igos, ug walay usa nga magpakurog kanila; kay ang baba ni Jehova sa mga panon nagsulti niini.”

Handurawa ra kon sama sa unsa unya ang kalibotan sa dihang matuman kanang saara. Wala nay makapakurog sa uban tungod sa kahadlok​—wala nay mga tigdaogdaog! Dili ba maanindot kanang paminawon? Apan ang Diyos nakahimog labaw pa kay sa pagsaad lamang sa maong kaugmaon. Sa pagkakaron ang usa ka epektibo kaayong programa sa edukasyon bahin sa Bibliya ginahimo na sa tibuok yuta. Kini adunay maayong mga resulta. Kadtong nakigbahin niana gitudloan sa pagbag-o sa ilang mas agresibong mga kinaiya, pagpakigdait sa usag usa, ug pagtratar sa ubang mga tawo uban ang pagtahod ug dignidad. (Efeso 4:22-24) Sa dili madugay ang mga epekto niining kinalabwang instruksiyon molukop sa tibuok yuta, ug ang problema sa pagdaogdaog dili na maglungtad. Ang mga saad sa Diyos nga nasulat sa Bibliya matuman na. Ang tanang magkinabuhi unya nianang panahona makatagamtam sa usa ka kalibotan nga walay mga tigdaogdaog!

[Hulagway sa panid 8]

Walay rason nga maulaw sa dihang mobiya sa usa ka tigdaogdaog

[Hulagway sa panid 9]

Diha sa usa ka maayong kahimtang sa pamilya, ang mga anak gitudloan sa pagsagubang sa tanang matang sa pagdaogdaog

[Mga hulagway sa panid 10]

Tudloi ang imong mga anak sa pagpahayag sa ilang mga hunahuna diha sa may kompiyansa apan mataktikanhon nga paagi