Usa ka Makaiikag Kaayong Pagtan-awg Abohong mga Balyena

I-PLAY

Usa ka Makaiikag Kaayong Pagtan-awg Abohong mga Balyena

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA MEXICO

Ang si bisan kinsa nga moduol sa natulog nga balyena mahingangha gayod sa makabungog nga gidak-on niini. Ang presensiya sa balyena makakurat, makakuha gayod ug pagtagad. Matag karon ug unya, imong madungog ang iyang pagginhawa, ug tingali mapiskan ka sa binugwak nga naggikan sa simod niini. Nianang mga gutloa, maamgohan sa tawo nga siya nagpaduol sa usa ka matang sa kinabuhi nga dili arang matugkad sa hunahuna sa tawo; usa ka misteryosong presensiya, nga nalangkob diha sa usa ka makapahingangha kaayong lawas nga itom, tabudyos ug porma.—Jacques-Yves Cousteau, eksplorador sa kadagatan.

HUSTO kaayong pagkahubit niining mga pulonga ang among gibati samtang ang among gamayng demotor nga sakayan nagkaduol sa abohong mga balyena diha sa tin-awng katubigan sa Magdalena Bay sa Baja California, Mexico. Dugay na kaming nangandoy nga motan-aw niining maanindot kaayong mga linalang nga molalin tuigtuig ngadto sa mga lanaw sa Baja aron magpasanay ug manganak.

Gipalong sa among tiggiya ang makina ug hilom nga nagbugsay nga nagpaduol. Ang mga balyena morag wala magbalebale nga kami moduol. Among gipanid-an ang ilang rituwal nga pagpamirigbirig samtang sila nagligidligid, nagpangusmo, ug nagsalom, nga nagpagarbo sa ilang mga ikog. Ang uban kanila “nangespiya”—nagpagim-aw sa ilang mga ulo gikan sa tubig ug naniid sa ilang palibot.

Gisultihan kami sa migiya namo nga bisan pag dunay regulasyon nga nagdili kanamo sa pagduol sa balyena kutob sa 30 metros, ang mausisaon nga inahang mga balyena ug ang ilang mga nati kanunayng magpaduol sa demotor nga mga sakayan ug magpahikap pa gani!

Pagpakigbisog nga Mabuhi

Human sa among kasinatian, naikag kami sa pagpanukiduki. Among nahibaloan nga niadtong ika-19ng siglo, hapit mapuo ang mga balyena sa sidlakang Pasipiko tungod sa naghakabhakab nga mga maninikop niini. Sa ngadtongadto, ang panginahanglag lana ug bukog sa balyena mihinay, busa midaghan na usab ang balyena. Dayon, sa unang mga tuig sa 1900, sa dihang ang mga barko nahimong ‘naglutawng mga pabrika’ nga magpaarang sa mga mangingisda sa pagproseso sa nasikop nga mga balyena diha mismo sa barko, ang pagpanikop ug balyena mibalik na usab. Tungod niini ang abohong balyena sa sidlakang Pasipiko hapit na usab mapuo.

Sa 1947 ang pagpanikop ug abohong balyena bug-os nang gidili sa International Whaling Commission. Sa mga katuigang dili pa dugay ang gobyerno sa Mexico naglain pa ganig mga lugar nga dangpanan sa mga balyena ug nag-establisar sa Vizcaíno Biosphere Reserve. * Sa pagkakaron, ang abohong balyena wala na mameligrong mapuo tungod kay duna nay duolan sa 26,000 kanila.

Ang Ilang Talagsaong Paglalin

Sa ting-init ang abohong balyena maningaon sa kadagatan sa halayong amihanan, sa kadagatan sa Bering ug Chukchi. Ang mga balyena maningaon ug gagmayng mga pasayan o lainlaing mga kasag, nga magpatambok alang sa ilang 16,000-kilometrong panaw paingon sa habagatan sa mga lanaw sa Baja ug pabalik. Molangoy sa gikusgong mga singko ngadto sa diyes kilometros por ora, mokabat ug duha ngadto sa tulo ka bulan ang biyahe paingon sa ilang destinasyon. Ang ilang timbang mogaan panahon sa paglalin ug sa mga bulan samtang sila diha sa Baja California, tungod kay ang abohong mga balyena mabuhi gikan sa ilang kaugalingong tambok.

Ang mabdos nga mga baye mao ang unang makaabot sa mga lanaw, diin sila manganak diha sa linaw nga katubigan. Ang mga nati mahimugso nga mag-una ang ikog ug kinahanglang ipatunga dayon sa tubig aron makaginhawa. Ang pagpahimugso tabangan ug duha ka baye nga gitawag ug mga iyaan, nga nagsilbing mga mananabang. Ang panahon sa pagmabdos maoy 12 ngadto sa 13 ka bulan, busa usa ka nati ang mahimugso matag duha o tulo ka tuig. Handurawa ang pagpahimugso ug usa ka masuso nga motimbang ug 680 kilos ug may gitas-ong mga 5 metros!

Ang mga nati mosuso sulod sa mga walo ka bulan sa gatas nga 53 porsiyentong tambok—napulo ka pilo nga mas tambok kay sa gatas sa baka. Ang mga balyena magpabilin sa mga lanaw sulod sa duha o tulo ka bulan, gikan sa Enero ngadto sa tungatunga sa Marso, nga niining panahona ang mga nati magpasupang sa tambok aron sila makasustiner sa panaw paamihanan ug aron makahatag kanila ug kainit diha sa bugnawng katubigan sa Artiko.

Kami naikag kaayo niining tanang impormasyon bahin sa abohong balyena, nga nakadugang sa among dili-malimtang kasinatian nga nakakita kanila diha sa ilang pinuy-anan. Kining mga linalanga nakapukaw kanamo sa pagpamalandong sa mga pulong sa Salmo 148:7: “Dayega ninyo si Jehova gikan sa yuta, kamong dagkong mga linalang sa dagat ug kamong tanang halawom nga katubigan.”

[Footnote]

^ Gitugotan sa International Whaling Commission ang mga lumad sa Alaska ug Siberia sa pagpanikop ug balyena nga igong ikabuhi. Kining maong mga lakang dunay maayong epekto sa abohong balyena, nga karon giisip sa lokal nga mga molupyo nga dili mangunsa tungod sa kinaiya nga gihisgotan sa among tiggiya.

[Kahon/Hulagway sa panid 17]

DIHANG MANINGAON

Inay mga ngipon, ang abohong balyena, nga usa ka walay-ngipon nga balyena, dunay kremag-kolor nga mga platoplatong baleen (gipakita diha sa letrato). Kini maoy dos ngadto sa diyes pulgadas ang gitas-on ug nagbitay sa isigkakilid sa ibabaw sa iyang apapangig. Ang mga platoplato maoy gama sa keratin—ang samang materyal nga naglangkob sa atong mga kuko. Ang abohong balyena manungad ug pagkaon sa salog sa dagat, nga magsuyop sa mga lamoglamog ug gagmayng mga pasayan o mga kasag. Dayon iyang salaon ang tubig diha sa mga kilid sa baleen.

[Credit Line]

Courtesy Gray whales with Winston

[Kahon/Hulagway sa panid 18]

MGA IMPORMASYON BAHIN SA ABOHONG BALYENA

◼ Ang abohong balyena dunay puti nga mga pat-akpat-ak sa iyang panit—ang resulta sa mga sisi ug mga parasito nga mitapot sa panit.

◼ Ang mga laki motubo ngadto sa 14 metros—taas pa kay sa bus sa siyudad—ug ang mga baye medyo dako.

◼ Ang abohong balyena dunay duha ngadto sa lima ka pligis duol sa ubos nga bahin sa tutonlan nga tungod niini ang tutonlan moinat samtang magkaon.

◼ Ang kasagarang timbang sa abohong balyena maoy 16 ka tonelada, apan ang uban moabot sa timbang nga 30 ngadto sa 40 ka tonelada.

◼ Ang abohong balyena motunga sa tubig matag tulo ngadto sa lima ka minutos aron moginhawa, apan makapabilin siya ilalom sa tubig kutob sa 15 minutos.

[Credit Line]

[Hulagway sa panid 16, 17]

“Nangespiya”

[Credit Line]

[Picture Credit Line sa panid 16]

PAGMATA!