Ang Pitch Lake sa Trinidad ug Tobago

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA TRINIDAD

UNSANG managsamang materyales ang gigamit sa Cross Harbour Tunnel sa Hong Kong, sa Transalpine Highway sa Austria, ug sa Jubilee Way Viaduct sa Inglaterra? Kining tanan dugay nang gigamitan ug miksklada sa talagsaong aspalto *​—aspalto nga gikan sa Pitch Lake sa Trinidad ug Tobago.

Ang dakong Pitch Lake maoy natural nga dapit nga punog aspalto. Sa 1814 usa ka geograpikal nga diksiyonaryo naghubit niini ingong “labing katingalahang hitabo sa kinaiyahan.” Tan-awa nga tinuod kini samtang mobisita kita sa lugar niini sa habagatan-kasadpang baybay sa Trinidad.

 Pagpaseyo Diha sa Lanaw

Sa dihang misulod kami sa baryo sa La Brea (Kinatsila sa “bulitik”), nakamatikod kami nga ang mga daplin-daplin sa dalan morag nagkaunlod. Bisan ang ubang mga balay sa katingalahan nagharag, nga morag kahugnoon sa kabug-at niini. Wala kaayoy panahon kami sa pagpangutana kon naunsa kini, kay sa among atubangan nanganawkanaw ang hawan nga luna nga kon tan-awon morag dako kaayong parkinganan. Nakaabot na kami sa Pitch Lake. Giingnan kami sa among tiggiya nga ang gilapdon sa lanaw maoy mga 47 ka ektarya ug duolan sa 80 metros ang giladmon diha sa tunga. “Atong tan-awon kinig maayo,” siya miingon.

Nag-amping mi sa among unang mga pagtunob sa lanaw ug nakita namo nga gahi diay ang ibabaw niini, bisan pag nagbugdo-bugdo kini. Sa pagkatinuod, ang lanaw makadaog bisan sa bug-at nga trak ug ubang bug-at nga mga makinarya! (Apan, kini, anam-anam nga mounlod kon pasagdan sa dugaydugayng panahon diha sa usa ka lugar.) Ugaling, kinahanglang magbantay kami sa paglakaw! Sa tunga niining gahi nga yuta, dunay nagkatag nga gagmayng mga pat-ak-pat-ak sa pilit nga aspalto nga makapakurat sa kompiyansa ra kaayo nga bisita tungod kay malubong ang ilang sapatos diha niini.

Sukad sa among pag-abot, makapanimaho usahay kami ug isog nga baho. “Hydrogen sulfide kanang bahoa,” kami giingnan. Dunay gamayng manungha niini diha sa lanaw, hasta sab methane, ethane, ug carbon dioxide. Gibungkag sa among tiggiya ang usa ka bugon sa aspalto, ug among nakita nga daghan kinig mga lungag-lungag tungod sa mga bulabula nga wala makahungaw.

Ang Pitch Lake maoy importante usab kaayong puy-anan sa ihalas nga mga hayop. Ang ubang mga lim-aw nga mapondo diha niini ug ang sagboton nga kadaplinan niini gipuy-an sa talagsaong matang sa itik (Oxyura dominica). Lagmit, dili nato makita kining gamayng langgam karon, kay kasagarang dili kini mogimok o hilom nga molusbog sa tubig kon duolon. Sa dihang miagi kami sa kasagbotan nga kutob sa dughan ang gitas-on, dihay laing langgam nga mikalit pagbutho, ang wattled jacana (Jacana jacana). Ang lawas niini itom apan ang ilalom sa mga pako niini hilaw nga pagkadalag. Ang purpurag kolor nga gallinule (Porphyrula martinica) ug ang ubang mga matang sa langgam nga nagpuyo sa kalamakan makita usab dinhi. Dunay gagmayng mga isda sa  tab-ang diha sa mga dapit nga may tubigtubig, ug usahay may makita usab nga gagmayng matang sa mga buaya.

Gigamit sa 400 na ka Tuig

Ang among tiggiya, nga nagpunting sa iyang kamot sa direksiyon sa dagat, miingon nga sa 1595, ang taga-Britanya nga eksplorador nga si Sir Walter Raleigh midunggo niining dapita. Niadtong panahona ang lanaw, nga karon nahimutang sa usa ka mabaw nga bangag, maoy dakong patag nga may mga sapa nga nag-agos ang aspalto nga abot sa baybay. Gigamit ni Raleigh ang aspalto sa pagbulit sa iyang nangliki nga mga barko ug miingon nga “maayo kaayo” kini nga pangbulit, ug miingon nga kini “dili mohumok sa kainit sa adlaw, samtang ang bulitik sa Norway mohumok, ug busa kini dako kaayog probitso sa mga barko nga modunggo sa mga pantalan sa habagatan ug mainit nga mga klima.” *

Sa 1846, ang taga-Canada nga si Dr. Abraham Gesner, nga sa ulahi gitawag ug Tagtukod sa Industriya sa Aseite, nagdistilar ug bag-ong aseite nga mosiga nga gikan sa aspalto sa Trinidad. Iyang gitawag kini nga kerosen. Apan, ang diperensiya, baho kining maong aspalto tungod sa asupre. Nakakita ra si Gesner ug laing tuboran sa aspalto nga walay baho.

Ang lanaw nga aspalto sa Trinidad napuslan sa dihang nadiskobrehan nga maayo kining gamiton sa pag-aspalto sa mga dalan. Sa 1876, ang mga inhenyero nagsugyot nga kini ang gamiton sa pag-aspalto sa Pennsylvania Avenue sa Washington, D.C. Bisan pag daghan kaayog mga sakyanan nga mag-agi-agi niining dalana, kini maayo gihapon ug kondisyon sulod sa 11 ka tuig. Kini ang nakapabantog sa aspalto sa Trinidad.

Sa dili pa dugayng mga katuigan, ang mga kompaniya sa aseite nakahimo ug mas barato nga bitumen nga maoy biya nga produkto sa pagdalisay sa petrolyo. Bisan pa niana, ang mga inhenyero nagpadayon gihapon sa paggamit sa natural nga aspalto sa Trinidad sa paghimog mga haywey, taytayan, mga erport, ug mga pantalan. Ngano?

Talagsaong Sambog sa Nagkalainlaing Materyales

Kon isagol sa mga miksklada sa pag-aspalto sa mga dalan, kini nga aspalto giila nga makapalig-on, makalungtad ug dugay, makapagahi, ug may kalidad nga dili makapadanlog sa mga dalan nga aspalto, ug dagtomon usab ang kolor niini nga dili makapasulaw sa dalan kon magmaneho magabii. Ang aspalto gikan sa lanaw epektibong gigamit sa mga dalan diha sa mga dapit nga mosobra sa 40 grado Celsius panahon sa ting-init ug moubos pa sa minus 25 grado Celsius panahon sa tingtugnaw. Ang mga landinganan nga kining klaseha sa aspalto ang gigamit dili daling madaot, bisan pag agiagian kini kanunay sa dagkong  mga ayroplano nga magbanosbanos ug lupad ug landing. Kining maong mga aspalto dili usab madaot sa mga kemikal nga gigamit sa pagkuha sa mga niyebe gikan sa mga ayroplano ug sa mga landinganan maingon man usab sa mga inawas nga tubil ug mga grasa sa ayroplano. Daghan niining mga dalana nga gigamitan niining aspaltoha milungtad ug kapin sa 20 ka tuig nga gamay o walay pagmentinar.

Ang kinaiyahan sa lanaw nga aspalto sa Trinidad maoy tungod sa linaing mga substansiya nga anaa niini. Ang bitumen niini dunay 63 ngadto sa 67 porsiyentong malthene ug 33 ngadto sa 37 porsiyentong asphaltene. Ang malthene maoy usa ka matang sa hagkot nga mga kemikal nga petrolyo nga maoy naghimo sa bitumen nga pilitpilit. Kining maong mga substansiya niini nga lanaw gihubit ingong “pilit kaayo ug modukot pag-ayo imbes lanahon, sama sa pipila ka bitumen nga gilunsay sa [tunawanan].” Ang asphaltene maoy laing grupo sa hydrocarbon nga motabang aron ang bitumen mahimong thermoplastic nga materyales, sa ato pa, mohumok ug mahimong likido kon initon ug mogahi kon kini mobugnaw. Ang kinaiya ug igong gidaghanon niining tanang sambog ang naghimo sa kinaiyahan sa aspalto nga dili sayon maduplikar sa mga tunawanan.

Pagmina ug Pagtunaw

Nalinga kami sa dinahunog sa bug-at nga mga makinarya, ug kami milingi ug nakakitag mga makinarya sa pagmina nga nagdagan paingon sa lanaw. Usa kini ka dakong traktora nga gitaoran ug lig-ong metal nga ngipon-ngipon o pangkahig, nga molaplap sa aspalto gikan sa lanaw. Ang naabhak nga aspalto ikarga diha sa mga bagon sa tren nga birahon pinaagig kable aron ihatod ngadto sa duol nga pabrika. Kapin sa nuybe milyones ka toneladang aspalto ang nakuha gikan niining lugara sukad sa ulahing mga tuig sa 1800! Sa gikusgon karon sa pagkuha niini, ang gibanabanang diyes milyones ka tonelada nga nabilin gidahom nga dili mahurot hangtod sa laing 400 ka tuig.

Human makuhaan ug daghang tonelada nga aspalto ang lanaw, ang lungag nga maporma mogamay ug mawagtang sulod sa pipila ka semana. Kini nakahatag ug impresyon nga ang lanaw naghulip sa iyang kaugalingon. Apan, ang “solido” nga aspalto sa aktuwal maoy hagkot kaayo nga pluwido ug ang materyales sa tapad moagos lang ngadto sa bangag. Sa ingon ang tibuok lanaw kanunayng naglihok apan dili mahimatngonan nga kini naglihok.

Nahinumdom ka ba niadtong mga balay nga nagharag nga among nakita sa sinugdan? Ang usa ka hinungdan nga miharag kini maoy tungod sa mga depositong aspalto ilalom sa yuta nga moabot saylo pa sa lanaw. Ang mga tawo nga magtukod niining dapita kinahanglang mag-amping sa pagpili kon asa magtukod.

“Mangadto ta sa pabrika,” miingon ang among tiggiya. Ang proseso sa paglunsay simple ra kaayo. Ang wala pa maproseso nga aspalto iyabo ngadto sa dagkong mga kawa, ang matag usa kasudlan ug kapin sa 100 ka tonelada. Dinhi ang aspalto tunawon sa mga naglukong nga mga tubo nga agianan sa alisngaw nga giinit sa mga 165 grado Celsius. Mohungaw ang mga gas nga anaa niini ug mohubas ang sobrang tubig nga naglangkob sa mga 30 porsiyento sa timbang sa wala pa maproseso nga aspalto. Sunod, ang aspalto salaon aron ang mga kahoykahoy ug ubang mga dahondahon makuha. Sa kataposan, ang aspalto iyabo diha sa mga baril nga gama sa gahi nga karton nga giaporohan ug papel nga silicone. Ang mga baril gihimo dinhi mismo sa pabrika, ug ang matag usa masudlan ug mga 240 kilos. Ang tibuok proseso sa paglunsay mokabat ug duolan sa 18 oras.

“Ang nalunsay nga aspalto gitawag ug Epuré,” miingon ang among tiggiya. Kini mosagol ug maayo sa naproseso na nga bitumen ug ubang mga materyales sa paghimog primera klaseng mga miksklada nga pang-aspalto. Karong bag-ong mga katuigan, kini gigamit usab sa paghimog lainlaing klase sa mga pintal, maingon man sa mga produkto nga pangbulit, pang-insulasyon, ug pang-waterproof. Busa, kini gigamit diha sa daghang balay ug mga bilding sa tibuok kalibotan.

Maayo kaayong pagkasumaryo sa usa ka awtor kining butanga sa dihang siya misulat: “Kining katingalahang buhat sa Diyos maoy usa ka butang nga makaiikag gayod, nga makapahingangha sa estudyante sa kinaiyahan.” Oo, ang Pitch Lake sa Trinidad ug Tobago maoy manindot gayod nga dapit nga bisitahan!

[Mga footnote]

Ang petrolyo, o aseite, kon matunaw magbilin ug yamokmok nga halos pulos bitumen. Ang bitumen nga gikan sa petrolyo gitawag usab ug aspalto. Apan, diha sa daghang dapit ang “aspalto” nagtumong sa bitumen nga gisagolan ug materyales sama sa balas o graba, nga kasagarang gamiton sa pag-aspalto sa mga karsada. Ang “aspalto” nga gihisgotan niining artikuloha mao ang wala pa maproseso o naproseso na nga produkto nga gikan sa Pitch Lake.

[Hulagway sa panid 24, 25]

Ang Pitch Lake maoy natural nga dapit nga punog aspalto

[Hulagway sa panid 26]

Tunawanan sa aspalto

[Hulagway sa panid 26]

Nagmina sa aspalto gikan sa lanaw