Unsay Nagpaluyo sa Krisis sa Pagpanguma?

“Ang mga kawani sa Farm Stress Line nabansay sa pagtabang kanimo sa pagsagubang sa kapit-os gumikan sa pagpanguma. Kami maoy mga mag-uuma ug kanhing mga mag-uuma​—sama kanimo​—ug kami nakasabot sa mga kalisdanan nga giatubang sa mga pamilya sa banika. Makaabag kami kanimo sa pagkontak sa mga tawo nga makatabang kanimo. . . . Ang tanang tawag sekreto.”​—Gikan sa usa ka Web site sa gobyerno sa Canada.

ANG kapit-os giila na karon sa daghang propesyonal nga tig-atiman sa panglawas ingong kapeligrohan sa pagpanguma. Aron matabangan ang mga mag-uuma sa pagsagubang, adunay klinikal nga mga sikologo nga nag-espesyalisar sa kapit-os sa pagpanguma, nga nagtanyag ug mga serbisyo sama sa mga grupo nga samag kawsa ug mga telepono nga makontak dayon sa mga mag-uuma.

Ang asawa sa usa ka mag-uuma nga ginganlag Jane magtambongan sa grupo sa Huwebes sa gabii nga sesyon sa pagtambag. “Nia ko tungod kay ang akong bana naghikog,” miingon si Jane. “Ang iyang damgo mao gayod ang pagtikad sa uma sa pamilya, ug sa akong hunahuna kon dili niya mahimo kana, wala na siyay laing gustong buhaton.”

Daghan ang nakamatikod ug wala-hitupnging pag-usbaw sa gidaghanon sa mga mag-uuma nga nangitag kahupayan sa  kapit-os. Unsa ba gayod ang hinungdan sa krisis nga giatubang sa daghang mag-uuma?

Kinaiyanhong mga Katalagman ug Sakit

Ang Web site sa gobyerno nga gikutlo sa sinugdan nag-ingon: “Ang kinaiyahan sa trabaho sa uma nagpasabot nga dakong bahin sa imong adlaw-adlaw nga kinabuhi​—klima, presyo sa merkado, tanto sa kuwartang giutang, pagkaguba sa kahimanan—​ang dili nimo makontrolar. Bisan ang pagpili tali sa duha ka butang sama sa kon unsay itanom o pagpili tali sa pagbaligya sa yuta [kontra] sa pagtahan niini sa tigpautang makapatunghag kapit-os, kay ang sangpotanan mahimong positibo o negatibo.” Sa dihang mosamot kini tungod sa hulga sa grabeng hulaw o sakit o pagkawala sa uma, ang kapit-os mahimong grabe kaayo.

Pananglitan, ang hulaw mahimong dunay duha ka epekto. Ang mag-uuma nga si Howard Paulsen misaysay nga ang hulaw sa 2001, usa sa kinagrabehan sa kasaysayan sa Canada, nakaapektar sa iyang mga tanom ug sa iyang kahayopan. Kon walay sibsibanan o tanom nga maani, ang pagkaon sa hayop kinahanglang paliton. “Nakagasto na ko ug $10,000 alang sa pagkaon sa hayop ug karon ako silang gihatagan ug pagkaon nga angayng gamiton sa tingtugnaw,” matod niya. “Kon magsugod ka sa pagbuhat niana, dili ka makaganansiya bisan sa pagbuhi ug mga hayop.” Sa ubang mga dapit, ang pagbaha nakahapay sa daghang uma​—nga nagdaot sa tibuok nga mga ani.

Sa Britanya ang pagdagsang sa foot-and-mouth disease sa 2001 mao lamang ang kinaulahian sa sunodsunod nga mga problema nga nasinatian sa Britanikong mga mag-uuma, lakip na ang mad cow disease ug swine fever. Kining mga sakita​—ug ang kahadlok nga gipatungha niini sa publiko​—dili lamang makadaot sa ekonomiya. Nagtaho ang Agence France-Presse: “Ang lig-ong mga banikanhon, nga dili ang matang nga daling mohilak, nakita nga nagbakho samtang nagtan-aw sila sa mga beterinaryo sa gobyerno nga nagsunog sa mga hayop nga tibuok kinabuhi nilang gipadaghan.” Human sa pagdagsang sa sakit sa baka, ang mga polis nagsugod gani sa pagkompiskar sa mga pusil gikan sa mga mag-uuma nga lagmit maghikog. Daghang nabalaka nga mga mag-uuma ang nanawag sa mga serbisyo sa pagtambag.

Kahuyang sa Ekonomiya

Adunay dagkong mga kausaban usab sa situwasyon sa ekonomiya sa katibuk-an. “Tali sa 1940 ug 1985,” matod pa sa hapin sa likod sa librong Broken Heartland, “ang galastohan sa produksiyon sa uma sa Heartland sa Amerika mitriple, ang puhonan kaupat pil-a, ang mga bayranan sa tanto miuswag ug napulo ka pilo, ang mga ganansiya mius-os ug 10 porsiyento, ang gidaghanon sa mga mag-uuma mikunhod ug dos-tersiya, ug halos matag komunidad nga nag-uma nawad-an sa populasyon, mga negosyo, ug kalig-on sa ekonomiya.”

Nganong ang mga ganansiya dili man makanunot sa nag-usbaw nga mga galastohan? Sa globonhong komunidad karon, ang mga mag-uuma naapektahan sa mga puwersa sa internasyonal nga mga merkado. Busa ang mga mag-uuma kinahanglang makig-indig sa mga tigsuplay ug pagkaon sa laing mga nasod. Tinuod, ang internasyonal nga pamatigayon nagbukas usab ug bag-ong mga merkado alang sa mga abot sa uma, apan ang globonhong merkado mahimong huyang kaayo. Pananglitan, sa 1998 ubay-ubayng tigsuplay ug lugas ug baboy sa Canada ang nabangkarota sa dihang ang ilang mga suki sa Asia nakaagom sa pag-us-os sa ekonomiya.

Pagkahanaw sa Komunidad

Si Propesor Mike Jacobsen, sa University of Iowa, kinsa nag-espesyalisar sa mga isyu bahin sa banika, nakamatikod nga ang krisis sa pagpanguma maoy krisis usab sa komunidad sa banika. Siya miingon: “Kining mga dapita nagsentro sa pagtagad diha sa mga bata, hinlo, diin gusto nimong maminyo ug magmatuto sa imong mga anak. Ang mga eskuylahan medyo desente. Luwas. Mao kana ang hulagway, dili ba? Aw, ang kahimtang sa ekonomiya niining mga lungsora nag-agad gayod sa  gidaghanon sa gagmayng mga uma sa pamilya diha sa palibot.” Tungod niini, ang krisis sa pagpanguma madayag usab gumikan sa gisirhan nga mga ospital, eskuylahan, restawran, tindahan, ug mga simbahan diha sa mga lungsod sa banika. Ang usa sa makapadani kaayo sa kinabuhi sa uma, ang pagkasuod sa mga tawo niini, nagakahanaw na.

Nan, dili ikatingala nga sumala sa magasing Newsweek, duolan sa 16 porsiyento sa mga Amerikano sa banika ang nag-ilaid sa tumang kakabos. Sa iyang taho nga “Ang Krisis sa Banika sa Australia,” si Geoffrey Lawrence misulat nga didto sa Australia, “mas daghan gayod ang walay-trabaho, kulang ug trabaho ug mga kabos diha sa banika kay sa mga siyudad.” Tungod sa kahuyang sa ekonomiya napugos ang daghang pamilya​—ilabina ang mga batan-on​—sa pagbalhin ngadto sa siyudad. Si Sheila, kinsa nagtrabaho sa usa ka uma uban sa iyang pamilya, nangutana: “Hangtod kanus-a magpadayon kining situwasyona sa dili pa mahurot ang mga tawo nga andam mouma sa yuta?”

Tungod sa pagbalhin sa mas bata nga kaliwatan ngadto sa mga siyudad, ang populasyon sa daghang lungsod sa banika dayag nga nagkatigulang na. Kining maong mga komunidad nawad-an dili lamang sa kalagsik sa pagkabatan-on kondili usab sa mga batan-on nga mosuportar sa mga tigulang​—kasagaran sa dihang kining maong pag-atiman labing gikinahanglan. Masabtan kon nganong daghang tigulang nga mga molupyo ang naglibog ug nangahadlok tungod niining kusog nga kausaban.

Busa ang krisis sa pagpanguma makadaot ug makaylapon. Kini nag-apektar kanatong tanan. Bisan pa niana, sumala sa ipakita sa among sunod nga artikulo, dunay katarongan nga motuo nga matapos ang krisis sa pagpanguma.

[Blurb sa panid 6]

Sa globonhong komunidad karon, ang mga mag-uuma naapektahan sa mga puwersa sa internasyonal nga mga merkado

[Blurb sa panid 6]

“Hangtod kanus-a magpadayon kining situwasyona sa dili pa mahurot ang mga tawo nga andam mouma sa yuta?”

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 7]

ORGANIKONG PAGPANGUMA

Nagkadaghan na ang mipabor sa organikong pagkaon. Ang mga pumapalit ug menudo nga organikong pagkaon sa Canada nag-uswag sa gidaghanon nga duolan sa 15 porsiyento kada tuig.

Unsa may organikong pagkaon? Ang usa ka taho sa Department of Agriculture, Food and Rural Development sa Alberta naghubit niana ingong “pagkaon nga gipatubo ilalom sa sistema sa produksiyon nga, gawas pa sa paglikay sa artipisyal nga mga kemikal, nagpauswag usab sa pagkatabunok sa yuta, kadaiyahan, menos ug kapit-os nga pagtratar sa mga hayop ug maayong mga batasan labot sa kalikopan.”

Kini, matod pa sa organikong mga mag-uuma, lahi sa abot sa dagkong komersiyal nga pagpanguma. “Sa dagko kaayong mga uma dunay kiling nga magpatubo ug daghan kaayo sa usa ra ka matang sa pananom, kansang abundang abot gipatungha pinaagi sa paggamit ug daghan kaayong makinarya ug hinimog-tawo nga mga igpapatay-sa-dangan ug abono,” misulat si Katharine Vansittart diha sa Canadian Geographic. “Gawas pa sa mga salin sa maong mga kemikal diha sa pagkaon, ang sustansiya momenos kon ang prutas o utanon pupoon sa dili pa kini mahinog, nga kinahanglanon gayod kon layo ang tumoranan niini. Aron sa pagseguro nga ang mga ani makaabot sa destinasyon niini nga dili madunot, kini usab mahimong giesprihag kemikal, gipahirag talo o giladlad sa radyasyon sa usa ka segundaryong produkto sa nukleyar nga materyal.”

Kinsay mopalit ug organikong pagkaon? Ang taho sa Alberta nag-ingon nga ang mga pumapalit “naglakip sa mga tin-edyer nga mahunahunaon sa ilang panglawas, nabalakang mga ginikanan, nagkatigulang nga mga tawong gipanganak human sa Gubat sa Kalibotan II. . . . Dili lamang ang sagad gihunahuna nga mga hippie sa mga tuig sa 1960 ang mamalit niini.”

Apan, dili tanang tawo ang kombinsido nga mas maayo ang organikong pagkaon. Ang Canadian Geographic nag-ingon: “Tungod kay kasagaran nang mahal ang organikong mga pagkaon, ang mga maduhaduhaon nagkuwestiyon sa bili niini kon dili mapamatud-an sa siyentipikanhong mga pagtuon ang mga benepisyo niini. Ang uban nabalaka labot sa duhay-sukdanan nga sistema sa pagkaon nga wala maglakip sa mga kabos.” Ang mga tigpasiugda sa organikong pagkaon nangatarongan nga ang mga kausaban sa pagkaon, pagpresyo ug pag-empake sa mga produkto, ug paghatod niana maghimo sa organikong mga pagkaon nga mabatonan sa tanan, bisan unsa pay ilang kahimtang. Tungod sa daghan kaayong hunahuna ug siyentipikanhong impormasyon, ang debate labot sa organikong pagkaon lagmit dugay pang mahanaw.

[Kahon/Hulagway sa panid 8]

MGA IGPAPATAY-SA-DANGAN ANG SULIRAN SA MAG-UUMA

Ang mga dangan ug sakit sa tanom diha sa pipila ka dapit sa kalibotan nakadaot ug mga 75 porsiyento sa mga anihon. Ang dayag nga solusyon mao lamang ang pagtanom ug mas daghan pa. Ang mantalaang Globe and Mail nagtaho: “Ang mga mag-uuma sa Canada naningkamot nga makauna sa indigay pinaagi sa paggamit ug mga paagi sa produksiyon nga gidisenyo aron modaghan ang ani, nga tungod niana mas daghan ang ilang ikabaligya.” Bisan pa niana, si Terence McRae sa buro sa kalikopan sa Canada nagpasidaan: “Daghan niining maong mga kausaban nagpauswag sa lagmit nga mga risgo sa kalikopan gikan sa agrikultura.”

Komosta ang paggamit ug mga igpapatay-sa-dangan? Kini usab nagpatunghag suliran sa mga mag-uuma, tungod kay ang mga debate nagpadayon pa gihapon maylabot sa pagkaepektibo sa mga igpapatay-sa-dangan ug sa mga risgo niini sa panglawas. Ang usa ka taho sa World Health Organization miila nga ang pagkamakahilo ug ang mga risgo sa kadaghanang mga igpapatay-sa-dangan wala pa mahibaloi sa bug-os. Ang lagmit nga mga peligro mahimong mosamot samtang ang mga igpapatay-sa-dangan gipasapasa pinaagi sa kutay sa pagkaon. Ang mga mananap mokaon ug mga tanom nga giesprihan ug igpapatay-sa-dangan. Dayon, ang mga tawo mokaon sa mga hayop.

[Credit Line]

USDA Photo by Doug Wilson