Pagpaniid sa Kalibotan

Bag-ong mga Espisye sa Langgam Nadiskobrehan

“Ang katibuk-ang gidaghanon nga 28 ka bag-ong espisye [sa mga langgam] nabatbat diha sa siyentipikanhong mga magasin sukad sa 1998, ug ang panukiduki mahimong makadugang ug daghan pa sa tibuok-kalibotang gidaghanon nga mga 9,700,” matod sa The Independent sa London. Sumala kang Steve Gantlett, editor sa magasing Birding World, “daghan sa maong mga diskobre maoy tungod kay ang kalibotan nahimong mas daling maabot​—ang mga ornitologo makaadto sa hilit nga mga dapit nga halos dili maabot pipila ka dekada nga miagi.” Ang mga diskobre, siya nag-ingon, “nagbanaag usab sa midakong kahanas sa pag-ila sa mga espisye pinaagi sa ilang mga siyaok o awit​—kasagaran mao ang bugtong paagi sa pagmatikod kanila diha sa baga tropikal nga mga lasang.” Ang mga siyentipiko nagtuo nga ang mas daghang espisye makaplagan pa. Ugaling lang, basin mameligro ang daghan sa bag-ong nadiskobrehang mga espisye tungod sa pagdaot sa puy-anan “tungod kay gamay ra ang ilang populasyon ug sila nagpuyo lang sa gagmayng mga luna,” nagpatin-aw ang The Independent.

 Banhaan nga mga Isda

Ang mga tigdukiduki sa Australian Institute of Marine Science (AIMS) nakadiskobre nga ang mga isda, “apil ang mga palata, mulmol ug cardinalfish . . . mag-estoryahay pinaagig sunodsunod nga mga agumod, mga tig-ik ug mga pagtihol,” nagtaho ang mantalaang The West Australian. Kini nga diskobre mopatin-aw kon nganong makapauli ra ang gagmay pang isda sa dihang maanod halayo sa katakotan. Ang mga tigdukiduki sa AIMS nagrekord ug mga kabanha sa katakotan ug gipatokar kana sulod sa mga bubo. Ang siyentipikong si Dr. Mark Meekan misulti sa magsusulat sa mantalaan nga “mas daghang gagmay nga isda ang nakuha sa mga bubo nga nagsibya sa mga girekord nga kabanha kay sa mga bubo nga walay kabanha, nga nagpasabot nga ang mga isda nadani sa linaing mga tingog.” Nadiskobrehan sa mga tigdukiduki nga ang pipila ka tingog sa dagkong mga isda mamatikdan pa abot ug 15 kilometros ang kalayo. “Sa kilumkilom ug sa kaadlawon,” matod ni Meekan, “ang koro sa mga tingog sa mga isda moabot sa tayuktok nga katumbas sa dahunog sa libolibong tingog sa estadyum sa potbol.” Hinunoa, ang maong “koro” dili madungog sa mga dalunggan sa tawo.

Pag-usik bag Salapi ang mga Programa sa Pagpaniwang?

“Mga 231 ka milyong tawo sa European Union ang misulay sa usa ka diyeta niadtong 2002,” nag-ingon ang International Herald Tribune sa Paris. Sumala sa usa ka taho sa Datamonitor, nga maoy usa ka grupo nga nagsunod sa pag-uswag sa industriya, ang mga tigdiyeta sa Uropa migastog 100 ka bilyong dolyares diha sa mga produktong makapaniwang sa miaging tuig​—“ang katumbas sa katibuk-ang produksiyon ug serbisyo sa nasod sa Morocco.” Bisan pa niana, “dili makaabot ug 4 ka milyon ang molampos sa pagmentinar sa timbang sulod sa kapin sa usa ka tuig,” ug “ubos sa usa sa 50 ka tigdiyeta sa Uropa ang makakab-ot sa permanenteng pag-us-os sa timbang,” matod sa mantalaan. Ang Alemanya mao ang kinadak-ag gasto, nga ang mga tigdiyeta mibayad ug duolag 21 ka bilyong dolyares diha sa mga produktong makapaniwang, samtang ang mga taga-Britanya migastog mga 16 ka bilyong dolyares. Ang mga konsumedor sa Italya migastog mga 15 ka bilyong dolyares ug ang Pransiya migastog 14 ka bilyong dolyares. Sumala sa Datamonitor, nag-ingon ang Tribune, “ang mensahe nga kinahanglang masabtan sa mga tigdiyeta mao nga ang pagdiyeta lamang dili maoy malungtarong solusyon sa sobrang timbang.”

“Krisis sa Un-Kuwarto sa Kinabuhi”

Ang “bulawanong edad nga lapas sa bayente” angay mao “ang labing maayong panahon alang sa malipayon, hayahay nga kinabuhi,” nag-ingon ang Alemang mantalaan nga Gießener Allgemeine. “Nahuman na ang paghinalaga o paghingulitawo, ug halayo pa ang krisis sa pagkaedaran na.” Apan inay malipay ug mobatig kahayahay, ang nagkadaghang mga tawo nga lapas sa 20 ang edad nag-atubang sa gitawag sa mga espesyalista nga krisis sa un-kuwarto sa kinabuhi. Ang termino nagpasabot sa krisis labot sa ilhanan nga giantos sa mga batan-on sa dihang hapit na silang matapos sa ilang edukasyon ug kinahanglang modesisyon kon unsay buhaton sa nahibilin nilang kinabuhi,” matod sa mantalaan. Ang sikologo sa Mannheim nga si Christiane Papastefanou misaysay nga ang mga panghitabo sa katilingban sa katuigang di pa dugay nakadugang sa kabalaka bahin sa umaabot. Dugang pa, tungod sa daghang posibleng trabaho ug sa mga kapilian sa estilo-sa-kinabuhi nga anaa karong adlawa, ang pipila ka batan-on nahadlok nga masayop sa pagpili. Bisan pa niana, si Papastefanou, nga gikutlo diha sa Alemang mantalaan, nagtuo nga ang mga desisyon dili ingong dili-na-mausob ug dili sayop nga mohimog “pipila ka pagtipas diha sa dalan sa kinabuhi.”

Bag-ong Teknolohiya Mopadayag sa Paglinigoy

“Tungod sa bag-ong teknolohiya, ang mga magtutudlo makapadalag mga mensahe ngadto sa mga ginikanan sa dihang ang mga estudyante mopalta sa klase,” nag-ingon ang Ingles nga edisyon sa Kinatsilang mantalaang El País. Sa 200 ka tunghaan sa Espanya, ang espesyal nga sistema sa kompiyuter giinstalar nga pinaagi niana ang mga magtutudlo motaho sa mga resulta sa pasulit, magrekord sa mga pagpalta sa klase, ug magpaila sa mga silot nga gipahamtang diha sa mga estudyante. Kada buntag, masusi sa mga magtutudlo ang mitungha nga mga estudyante pinaagig gikuptan sa kamot nga yunit nga samag gidak-on sa debulsa nga calculator. Sunod, ilang ikonektar ang yunit sa sentral nga kompiyuter, nga magproseso sa mga impormasyon. “Sa pipila ka kaso, ang awtomatikong mga mensahe ipasa ngadto sa mga cellphone sa mga ginikanan,” matod sa mantalaan. Ingong resulta sa maong teknolohiya, ang pagpalta sa klase nga sa nangagi dili mamatikdan rehistrado na karon. Sumala sa Kinatsilang edisyon sa El País, 400 pa ka tunghaan ang interesado nga magpainstalar sa sistema sa kompiyuter.

Pagdayandayan Pag-usab Basin Makadaot sa Panglawas sa Bata

“Kon adunay magdayandayan pag-usab sa ilang balay panahon sa pagsabak o pagkahimugso sa ilang anak,” nag-ingon ang pulyeto sa balita nga Medi-Netz sa Alemanya, “ang bata basin makaagom ug mga samadsamad sa agianan sa gininhawa o bisan sakit sa baga sa unang pipila ka bulan sa kinabuhi niini. Nadiskobrehan karon nga ang sistema sa imyunidad sa bata apektado usab, bisan diha sa tagoangkan, nga naghimo sa bata nga mas matakdan sa mananakod nga mga sakit ug sa mga alerhiya.” Ang mga tigdukiduki sa ubay-ubayng klinika ug asosasyon sa Alemanya nakakaplag nga ang nakahatag ug problema nga mga kemikal naglakip niadtong gipagawas gikan sa mga adhesibo, alpombra, bag-ong pintura, ug bag-ong muwebles. “Ang moalisngaw nga mga kemikal makapahuyang sa mismong mga selula sa atong sistema sa imyunidad nga makapanalipod kanato batok sa mga alerhiya,” nag-ingon ang Medi-Netz. Ang susamang taho diha sa magasing GEO nagsugyot nga ioktaba sa mga ginikanan ang pagdayandayan pag-usab “hangtod nga dos anyos na ang bata,” sa dihang lig-on na ang sistema sa imyunidad niini.

Mga Esports Klab ug Makagiyan nga mga Substansiya

“Ang mga batan-ong sakop sa mga esports klab moinom ug mas daghang alkoholikong ilimnon ug mas kanunayng mahubog kay sa uban,” matod sa on-line nga balita sa Finnish Broadcasting Company. Ang mga kaplag, nga gipatik sa Research Center of Health Promotion sa University of Jyväskylä, nakadiskobre nga “ang bino, serbesa, ug sigarilyo sagad kaayong gilanggikit sa mga esports pinaagig pagpaanunsiyo ug pag-esponsor,” nag-ingon ang mantalaan sa Helsinki nga Helsingin Sanomat. “Ang mga batan-on mosunod sa panig-ingnan sa edaran nga mga magdudula nga gidayeg ug gisundog. Ang daghan kaayong champagne ug pagpanigarilyo sa mga pagsaulog sa kampeyonato mamatikdan gayod sa mga batan-on.” Ang pagsimhot sa mga pinolbos nga tabako maoy laing suliran. “Ubos sa 4 porsiyento sa tag-15 anyos nga mga batang lalaki nga dili sakop sa mga esports klab nagsimhot ug pinolbos nga tabako kada semana, apan sa mga sakop sa mga esports klab halos 10 porsiyento ang nagsimhot,” matod sa maong mantalaan.

Ang Pagpamilok sa Mata

“Ang libolibong neuron nga nahisakop sa kapig 30 ka grupo sa mga selula sa nerbiyos gikinahanglan aron molihok ang mga tabontabon sa atong mata,” nagpatin-aw ang mantalaang El País sa Espanya. Ang mga obra sa maong mga grupo sa neuron, nga nagkonektar sa “tabontabon ngadto sa cerebral cortex,” detalyadong naila kay sukad masukad sa usa ka tem nga gipangulohan sa Katsilang mga siyentipiko sa utok, kinsa naghimo sa ilang pagtuon diha sa mga hayop. Nganong gikinahanglan sa mga tabontabon sa mata ang ingon ka daghan, kuting mga neuron? Tungod kay kana dili kanunayng mosira sa samang paagi o sa samang hinungdan. Ang mga obra sa tabontabon naglakip sa awtomatikong pagpamilok​—mga 15 ka beses sa usa ka minuto aron kanunayng basa ang cornea—​ingon man ang pagpamilok isip sanong sa dihang may butang nga mopaduol sa mga mata ug ang boluntaryo o tinuyo nga pagpamilok. Ang mga tabontabon masira usab nga dili bug-os, tingali isip sanong sa pipila ka emosyon o bug-os masira sulod sa nagkalainlaing gitas-on sa panahon.

Mga Kompiyuter​—Ang Epekto Niini sa Kalikopan

“Ang hinlo, masilakong dagway sa modernong kompiyuter nagpanghimakak sa tinuod nga epekto niini diha sa kalikopan,” matod sa magasing New Scientist. Ang yanong paggamag usa ka memory chip ug paggamit niini sulod sa kasagarang upat ka tuig nga kalungtaran sa kompiyuter “mogamit ug sugnod nga fossil nga 800 ka pilo sa mismong gibug-aton sa chip,” patin-aw sa magasin. Ang mga analista sa Hapon, Pransiya, ug Tinipong Bansa nagbanabana nga aron makagama ug makagamit sa usa ka 32-megabyte nga memory chip nga may timbang nga duha ka gramo, kinahanglan ang minimo nga 1.6 kilos nga sugnod nga fossil, dugang pa sa labing menos 32 ka kilong tubig ug 72 ka gramo nga makahilong mga kemikal sama sa ammonia ug hydrochloric acid. Ang mga analista mihinapos: “Ang epekto sa mga semiconductor diha sa kalikopan molabaw kaayo sa kagamay niini.”