Sa Dihang ang mga Kagaw Dili na Modaot Kang Bisan Kinsa

ANG mga kagaw, o gigming kaayong mga organismo, hinungdanon sa kinabuhi. Kini naglangkob ug dakong bahin sa yuta ug sa atong lawas. Sama sa giingon diha sa kahon nga “Mga Klase sa mga Kagaw,” sa panid 7, “dunay trilyontrilyong bakterya nga nagpuyo sa atong lawas.” Kadaghanan niini mapuslanon—sa pagkatinuod, hinungdanon—​sa panglawas. Bisan tuod pipila lang ang magpatunghag sakit, kita makasalig nga sa ngadtongadto, wala nay kagaw nga modaot kang bisan kinsa.

Sa dili pa nato susihon ang paagi nga niana pagawad-on ang tanang makadaot nga mga epekto sa mga kagaw, atong tagdon ang gihimong mga paningkamot karon sa pagsumpo sa mga kagaw nga magpatunghag mga sakit. Gawas sa pagsusi sa kaubang kahon nga “Kon Unsay Imong Mahimo,” tagda ang mga paningkamot sa propesyonal nga mga tig-atiman sa panglawas sa pagsumpo sa mga kagaw nga dili madutlag tambal.

Tibuok-Kalibotan nga mga Estratehiya

Si Dra. Gro Harlem Brundtland, direktor-heneral kaniadto sa World Health Organization (WHO), nagbatbat sa ginahimong mga paningkamot. Diha sa Report on Infectious Diseases 2000, ilalom sa ulohang “Pagbuntog sa Resistensiya sa mga Kagaw sa Kontra-Mikrobyong mga Tambal,” siya nag-ingon nga kinahanglang maghimog “tibuok-kalibotang estratehiya sa pagkontrolar sa resistensiya [sa mga kagaw] batok sa mga antibiotiko.” Naghisgot usab siya bahin sa pag-establisar ug “mga koneksiyon nga naglangkit sa tanang tig-atiman sa panglawas,” nga nagpasiugda: “Kita dunay kahigayonan sa pagsugod ug usa ka dako kaayong kampanya batok sa makatakod nga mga sakit.”

Sa 2001, ang WHO nagsugyot sa “Tibuok-Kalibotang Estratehiya sa Pagkontrolar sa Resistensiya sa mga Kagaw sa Kontra-Mikrobyong mga Tambal.” Kini nga dokumento nagpresentar ug plano nga gidisenyo alang sa mga tig-atiman sa panglawas ug sa mga tawo sa katibuk-an “kon unsay himoon ug kon sa unsang paagi kini himoon.” Ang estratehiya naglakip sa pag-edukar sa mga tawo kon unsaon paglikay sa sakit, maingon man sa paghatag kanilag instruksiyon kon unsaon paggamit sa mga antibiotiko ug ubang mga kontra-mikrobyo sa dihang sila maimpeksiyon.

Dugang pa, ang mga tig-atiman sa panglawas—mga doktor ug nars maingon man ang ubang nagtrabaho sa mga ospital ug mga nursing home—giawhag sa paghimog mga panagana aron malikayan ang pagkaylap sa impeksiyon. Ikasubo, ang mga pagtuon nagpakita nga daghang propesyonal nga mga tig-atiman sa panglawas dili gihapon manghunaw o mag-ilis ug guwantes sa dihang mag-akatar sa matag pasyente.

Ang mga surbi nagpakita usab nga ang mga doktor moreseta ug mga antibiotiko bisag dili unta angay. Ang usa ka rason niini mao nga ang mga tawo mamugos sa ilang doktor sa pagresetag antibiotiko aron sila daling maayo. Busa mosugot ang mga doktor, aron lang malipay ang ilang mga pasyente. Kasagaran ang mga doktor dili mogugol ug panahon sa pag-edukar sa ilang mga pasyente ni sila may kasangkapan sa pag-ila sa mitakboy nga kagaw. Dugang pa, tingali moreseta sila ug mas bag-o apan mas mahal nga mga antibiotiko nga mosaler sa lainlaing klase sa mga bakterya. Ug kini usab maoy usa ka hinungdan sa problema bahin sa mga kagaw nga dili madutlag tambal.

Ang laing mga bahin nga gihisgotan sa Tibuok-Kalibotang Estratehiya sa WHO mao ang mga ospital, nasodnong mga sistema sa pag-atiman sa panglawas, tiggamag mga pagkaon, mga kompaniya sa tambal, ug mga magbabalaod. Ang taho nagdasig kanilang tanan nga magtinabangay aron sa pagsumpo sa tibuok-kalibotang kapeligrohan sa mga kagaw nga dili madutlag tambal. Apan epektibo kaha kanang programaha?

 Mga Babag sa Kalamposan

Ang Tibuok-Kalibotang Estratehiya sa WHO naghisgot bahin sa pangunang babag sa pagsulbad sa mga suliran sa panglawas. Kini mao ang motibo nga makaganansiya, nga makasapi. Ang Bibliya nag-ingon nga ang gugma alang niini maoy hinungdan sa “tanang matang sa makadaot nga mga butang.” (1 Timoteo 6:9, 10) Ang WHO nag-awhag: “Ang pagpakiglabot uban sa industriya sa mga tambal kinahanglan usab nga hatagag pagtagad, lakip ang hustong pagkontrolar sa pakigtransaksiyon sa mga ahente sa tambal uban sa mga kawani sa klinika ug pagsusi sa edukasyonal nga mga programa nga giesponsoran sa industriya para sa mga tig-atiman sa panglawas.”

Ang mga kompaniya sa tambal agresibong nagtanyag sa ilang mga produkto ngadto sa mga doktor. Karon sila direktang nagtanyag niini sa mga tawo pinaagig panganunsiyo sa TV. Kini dayag nga nakapasamot sa sobrang paggamit ug mga tambal, nga sa baylo nahimong pangunang hinungdan sa pagdaghan sa mga kagaw nga dili madutlag tambal.

Sa seksiyon niini nga naghisgot bahin sa paggamit ug mga kontra-mikrobyo diha sa mga hayop nga tinubdan sa pagkaon, ang Tibuok-Kalibotang Estratehiya sa WHO nag-ingon: “Ang mga beterinaryo diha sa pipila ka nasod mokita ug kutob sa 40% o kapin pa sa ilang kinitaan tungod sa halin sa mga tambal, busa sila walay kutokuto sa paggamit ug kontra-mikrobyong mga tambal.” Sama sa napamatud-an na, ang mga kagaw nga dili madutlag tambal mitungha ug midaghan tungod sa sobrang paggamit ug mga antibiotiko.

Ang paggamag mga antibiotiko, sa pagkatinuod, makapahingangha. Sa Tinipong Bansa lang, mga  20 milyones ka kilong antibiotiko ang ginahimo kada tuig! Sa katibuk-ang produkto sa antibiotiko sa kalibotan, mga katunga lang ang para sa mga tawo. Ang uban gigamit nga pang-espri sa mga pananom o kaha ipakaon sa mga hayop. Ang mga antibiotiko kasagarang isagol sa lalog sa mga hayop nga gibuhi ingong pagkaon sa tawo, aron kini kusog nga motubo.

Ang Papel sa mga Kagamhanan

Makaiikag, ang Executive Summary sa Tibuok-Kalibotang Estratehiya sa WHO nag-ingon: “Dakog responsibilidad ang tagsatagsa ka nasod sa pagpatuman niini nga estratehiya. Ang mga kagamhanan adunay hinungdanong papel.”

Sa pagkatinuod, ubay-ubayng kagamhanan ang nakaugmad ug mga programa sa pagkontrolar sa resistensiya sa mga kagaw batok sa kontra-mikrobyong mga tambal, nga nagpasiugda sa pagtinabangay sa sulod ug sa gawas sa mga utlanan sa ilang nasod. Kining mga programaha naglakip sa mas maayong paagi sa pagsusi sa paggamit ug kontra-mikrobyong mga tambal ug sa mga mikrobyong dili madutlag tambal, mas maayong paagi sa pagkontrolar sa impeksiyon, hustong paggamit sa mga kontra-mikrobyo diha sa medisina ug agrikultura, pagpanukiduki aron masabtan ang resistensiya sa mga kagaw, ug pag-ugmad ug bag-ong mga tambal. Ang Report on Infectious Diseases 2000 sa WHO dili malaomon. Ngano?

 Ang taho nagpunting sa “kakulang ug politikanhong determinasyon sa mga kagamhanan kansang prioridad dili ang panglawas sa publiko.” Kini midugang: “Ang sakit—ug busa ang resistensiya sa mga kagaw—naglambo usab diha sa mga kahimtang diin dunay sibil nga kagubot, kakabos, tinagdaghan nga paglalin sa mga tawo ug pagkadaot sa kalikopan diin daghan kaayong tawo ang naladlad sa makatakod nga mga sakit.” Ikasubo, kining tanang problema dili gayod masulbad sa mga kagamhanan sa tawo.

Apan, ang Bibliya naghisgot bahin sa usa ka kagamhanan nga dili lang magsulbad sa mga problema nga maoy hinungdan sa sakit kondili bug-os usab nga magwala sa mga sakit. Tingali nagtuo ka nga ang pipila ka kagaw kanunay gayong makadaot, apan dunay maayong mga katarongan sa pagtuo nga dunay mas maayong paglaom sa umaabot kay niana.

Sa Dihang Wala nay Kagaw nga Modaot

Ang manalagna sa Bibliya nga si Isaias dugay nang naghisgot bahin sa usa ka labaw-tawhanong kagamhanan ug nagpailaila sa magmamando niini. Matikdi kini nga tagna, sumala sa hubad sa Bibliya sa King James nga bersiyon: “Alang kanato natawo ang usa ka bata, alang kanato gihatag ang usa ka anak nga lalaki; ug ang kagamhanan igatungtong sa iyang abaga: ug ang iyang ngalan pagatawgong Kahibulongan, Magtatambag, Gamhanang Diyos, Walay-Kataposang Amahan, Prinsipe sa Pakigdait.”—Isaias 9:6, italiko amoa.

Kinsa kining bataa, kining prinsipe, nga magamando? Matikdi kon giunsa siya pagpaila bisan niadtong wala pa siya matawo. Gisultihan sa manulondang si Gabriel ang birheng babaye nga si Maria: “Tan-awa! ikaw manamkon sulod sa imong tagoangkan ug manganak ug usa ka anak nga lalaki, ug pagatawgon mo ang iyang ngalan nga Jesus. Kini siya mahimong bantogan . . . , ug walay pagkatapos ang iyang gingharian.”—Lucas 1:31-33.

Sa dihang mihamtong na si Jesus, iyang gipamatud-an nga siya mao gayod ang gisaad nga Magmamando sa Gingharian nga kagamhanan sa Diyos. Si Jesus wala lamang magwali sa lainlaing mga lugar sa “maayong balita sa gingharian” kondili gipasundayag usab niya ang iyang gahom sa pagwagtang sa tanang sakit ug balatian. Ang Bibliya nagtaho nga ang “dakong mga panon sa katawhan miduol kaniya, nga nagdala ug mga tawong bakol, pungkol, buta, amang, ug daghang uban pa, ug ilang gibutang sila sa iyang tiilan, ug iyang giayo sila; mao nga ang panon sa katawhan nahibulong sa nakita nila ang mga amang nga nagsulti ug ang mga bakol nga naglakaw ug ang mga buta nga nakakita.”—Mateo 9:35; 15:30, 31.

Oo, bisag unsang sakit o balatian nga naagoman sa usa ka tawo, kini giayo ni Jesus. Iya pa ganing gibanhaw ang daghang tawo nga nangamatay! (Lucas 7:11-17; 8:49-56; Juan 11:38-44) Tinuod, kadtong nangaayo, ug bisan kadtong gibanhaw, sa ngadtongadto nangamatay. Bisan pa niana, ang mga milagro ni Jesus nagpakita kon unsay iyang pagahimoon alang sa mga tawo nga magpuyo unya sa yuta ilalom sa pagmando sa Gingharian. Ang Bibliya nagsaad nga nianang panahona “walay pumoluyo nga moingon: ‘Ako masakiton.’”—Isaias 33:24; Pinadayag 21:3, 4.

Karong panahona, kitang tanan nahibalo gayod nga ang tanan masakit ug mamatay. Ang mga kagaw naghatag ug kadaot sa milyonmilyon, nga kasagarang moresulta ug kamatayon. Bisan pa niana, katingalahan ang pagkadisenyo sa lawas sa tawo nga ang uban nahibulong kon nganong duna pay masakit. Ang doktor nga si Lewis Thomas misulat bahin sa hinungdanong papel sa mga bakterya ug nag-ingon nga ang sakit “morag sulagma” nga mitungha. Siya miingon: “Tingali ang mekanismo sa depensa sa naapektohang mga pasyente dunay depekto sa usa ka linaing paagi.”

Sa pagkatinuod, kadtong dunay lig-ong mga sistema sa imyunidad, panagsa rang matakboyan ug impeksiyon sa bakterya, kon sila magsakit man ugaling. Bisan pa niana, sa ngadtongadto ang mga tawo matigulang ug mamatay. Ang Bibliya nag-ingon nga ang sala nga napanunod gikan sa unang tawo nga hingpit sa sinugdanan, si Adan, mao ang depekto nga hinungdan sa sakit ug kamatayon. “Pinaagi sa usa ka tawo,” ang Bibliya nagpatin-aw, “ang sala misulod sa kalibotan . . . ug ang kamatayon pinaagi sa sala, ug sa ingon ang kamatayon mikaylap sa tanang tawo tungod kay silang tanan nakasala man.”—Roma 5:12.

Apan, gipadala sa Diyos ang iyang Anak nganhi sa yuta aron ihatag ang iyang hingpit nga kinabuhi ingong lukat aron mapahigawas ang mga tawo gikan sa mga epekto sa sala. (Mateo 20:28) Ang Bibliya nagpatin-aw: “Ang suhol nga ginabayad sa sala mao ang kamatayon, apan ang gasa nga ginahatag sa Diyos mao ang kinabuhing walay kataposan pinaagi ni Kristo Jesus nga atong Ginoo.” (Roma 6:23; 1 Juan 5:11) Ilalom sa pagmando sa Gingharian sa Diyos, ang makaayo nga mga epekto sa halad lukat ni Kristo matuman na. Dayon ang tanang kagaw, bisan kadtong makapatunghag sakit karon, dili na modaot kang bisan kinsa.

Dili ba makataronganon ang pagtuon bahin sa Gingharian nga kagamhanan nga gisaad diha sa Bibliya, nga mao unyay mosulbad sa mga problema sa tawo? Ang mga Saksi ni Jehova malipay sa pagtabang kanimo sa pagkat-on ug dugang.

[Kahon sa panid 9]

Kon Unsay Imong Mahimo

Unsay imong mahimo aron mamenosan ang kapeligrohan batok sa mga kagaw nga dili madutlag tambal? Ang World Health Organization naghatag ug pipila ka giya. Una, kini naglatid ug mga lakang nga atong mahimo aron mamenosan ang sakit ug ang pagkaylap sa impeksiyon. Ikaduha, kini naghisgot kon unsa ang hustong paagi nga magamit sa mga tawo ang mga kontra-mikrobyo.

Siyempre, ang labing maayong paagi aron mamenosan ang sakit ug ang pagkaylap niini mao ang paghimo kon unsay gikinahanglan aron magpabiling himsog ang panglawas. Unsay imong mahimo aron malikayan ang sakit?

Mga Lakang Aron Malikayan ang Sakit

1. Himoa ang imong maarangan aron mabatonan kining tulo ka butang: hustong pagkaon, igong ehersisyo, ug hustong pahulay.

2. Batasana ang personal nga kahinlo. Ang mga awtoridad sa panglawas nagpasiugda nga ang pagpanghinaw mao ang numero uno nga epektibong paagi aron malikayan ang sakit ug dili mapasa ang impeksiyon ngadto sa uban.

3. Paneguroa nga hinlo ang pagkaong gikaon nimo ug sa imong pamilya. Ilabinang paneguroa nga hinlo ang imong mga kamot ug ang dapit diin andamon ang pagkaon. Paneguroa usab nga hinlo ang tubig nga imong ipanghunaw ug ihugas sa pagkaon. Kay modaghan man ang kagaw diha sa pagkaon, lutoag maayo ang mga karne. Tipigi ug pakamiga ang pagkaon sa hustong paagi.

4. Sa mga nasod diin ang grabeng mga sakit ipasa pinaagig naglupad nga mga insekto, limitahe ang imong kalihokan sa gawas sa balay magabii o sayo sa buntag nga maoy panahong labing aktibo kining mga insektoha. Ug paggamit kanunay ug panalipod sama sa moskitero o mga eskrin sa pultahan o mga bentana.

5. Ang pagpabakuna magsangkap sa imong sistema sa imyunidad sa pagsanta sa mga kagaw nga komon sa dapit nga imong gipuy-an.

Ang Paggamit ug mga Kontra-Mikrobyo

1. Pangonsulta sa propesyonal sa panglawas sa dili pa mopalit o motomar ug bisan unsang antibiotiko o kontra-mikrobyo. Ang sagad nga labawng makapahimulos sa mga promosyon nga direktang mamaligyag tambal ngadto sa pumapalit mao ang mga tigbaligya ug dili ang mga pumapalit.

2. Ayaw pugsa ang imong doktor nga resetahan ka ug antibiotiko. Kon mamugos ka, basig resetahan ka niya tungod lang kay dili niya buot nga mawad-ag pasyente. Pananglitan, ang sip-on ipahinabo sa mga virus, ug ang mga antibiotiko dili makatambal ug sip-on. Ang pagtomar ug antibiotiko kon ikaw dunay virus makapukgo sa mapuslanong bakterya, nga lagmit makapadaghan sa mga bakteryang dili madutlan ug tambal.

3. Ayaw pag-insistir sa pagpalit sa kinabag-ohang tambal—basin dili kini ang labing maayo alang kanimo ug basin makagasto ka lag dako nga wala kinahanglana.

4. Magpakisayod bahin sa bisan unsang tambal gikan sa kasaligang kapangutan-an: Para kini sa unsa? Unsa malagmit ang dili-maayong mga epekto? Unsa may epekto niini kon tomaron uban sa laing tambal ug ang uban pang mga hinungdan nga makapameligro sa pagtomar niini?

5. Kon gikinahanglan gayod ang pagtomar ug antibiotiko, ikaw kasagarang gidasig nga imong kompletohon pagtomar ang gidaghanon sa tambal nga gireseta, bisag miarang-arang na ang imong gibati nga wala pa mahurot ang tambal. Ang pagtomar sa nabiling tambal magpaneguro nga mamaayo sa bug-os ang impeksiyon.

[Hulagway sa panid 10]

Ilalom sa matarong nga kagamhanan sa Diyos, tagamtamon sa mga tawo ang kinabuhi nga wala nay mga kagaw nga mohatag ug kadaot