Aseite—Sa Unsang Paagi Makaplagan Nato Kini?

“MOTUNGHA ang kahayag.” Sa Tinipong Bansa sa ika-19 nga siglo, ang bag-ong tinubdan sa artipisyal nga kahayag gikinahanglan aron ipuli sa dili-kombenyente, nag-awop-awop nga kahayag nga gipatungha sa mga tambok, lana sa balyena, ug ubang mga substansiya. Unsay solusyon? Aseite! Diin kini makaplagan?

Sa 1859, si Edwin L. Drake, nga retiradong konduktor sa tren, nga migamit ug daan nga makinang gipaandar ug alisngaw, mibangag ug atabay nga 22 metros ang giladmon ug nakakaplag sa unang krudo duol sa Titusville, Pennsylvania, T.B.A. Kadto mao ang sinugdanan sa panahon sa aseite. Kay ang aseite nakaplagan man sa daghang bahin sa kalibotan, kadto nagpahinabo ug dagkong mga epekto diha sa ekonomiya ug sa politika. Kadto ang taas-ug-kalidad nga tinubdan sa artipisyal nga kahayag nga maikagong gipaabot sa kalibotan.

Sa wala madugay, ang dinalian nga pagpamalit ug yuta ug pagbangag sa mga atabay maoy dakong kalihokan diha sa ginganlag mga rehiyon sa aseite sa Tinipong Bansa. Niadtong panahona kasagarang madungog nga may mga tawo nga kalit nadato ug ang uban nangahapay sa ulahi. Katingad-anan, si Edwin Drake, ang tawo nga maoy nakabangag sa unang atabay sa Pennsylvania usa sa mga nahapay.

Bisan pa sa talagsaong kauswagan sa patigayon sa aseite, o tingali tungod niadto, ang industriya sa aseite sa Pennsylvania sa wala madugay nakasinati sa unang pag-us-os sa prisyo sa aseite. Ang aseite mius-os gikan sa $20 ang usa ka baril ngadto sa 10 cents! Ang sobrang produksiyon ug mga pagpamasin nakapaus-os sa mga prisyo, ug ang pipila ka atabay daling nahubsan. Usa ka linaing pahinumdom niadtong panahona mao ang Pithole City, Pennsylvania, nga wala nay molupyo karon. Kadto natukod, nagmauswagon,  ug gibiyaan​—kanang tanan nahitabo human sa kapin lamang sa usa ka tuig ug tunga. Ang maong mga kauswagan ug pag-us-os maoy timaan sa kasaysayan sa aseite.

Sa 1870, si John D. Rockefeller ug pipila ka kauban nag-inkorporar sa Standard Oil Company. Kontrolado niining kompaniyaha ang baligyaan sa kerosin hangtod mitungha ang mga kakompetensiya, ilabina mga kakompetensiya sa industriya sa aseite sa Rusya. Ang usa ka kakompetensiya mao si Marcus Samuel, nga usa ka magtutukod sa nailhan karon nga Royal Dutch/Shell Group. Dugang pa, ingong resulta sa kaabtik sa managsoong Nobel, * natukod ang usa ka dakong kompaniya sa aseite sa Rusya pinaagi sa aseite nga nakuha gikan sa mga yutang may aseite sa Baku.

Kana ang sinugdanan sa kasaysayan sa serye sa mga kompaniya sa aseite. Sukad niadto, namugna ang mga alyansa ug mga organisasyon aron malikayan ang kausaban sa prisyo ug sa produksiyon niadtong unang mga panahon. Usa niana ang Organization of Petroleum Exporting Countries (OPEC), kansang 11 ka membro sa katibuk-an nanag-iyag kinadaghanang yuta nga may krudo.​—Tan-awa ang kahon sa panid 7.

Unsa ka Daghan ang Reserba sa Aseite ug Diin Kini?

Sa kataposan sa ika-19 nga siglo, tungod sa kaylap nga paggamit ug elektrisidad, ang mga kompaniya sa aseite mabangkrap na unta. Ugaling, ang laing talagsaong imbensiyon ang nakapabali pag-ayo sa kahimtang​—ang internal-combustion nga makina, nga gigamit ilabina sa mga kotse. Ang gasolina, nga usa ka produkto sa petrolyo, niadtong higayona kinahanglanon alang sa mga sakyanan nga moduso-sa-kaugalingon, nga nabatonan na sa kadaghanang industriyalisadong mga nasod sa hinapos sa katuigang 1920. Ang labi pang daghang aseite  gikinahanglan na niadto aron magpadayon sa paglihok ang mga sakyanan alang sa transportasyon, apan diin kini hikaplagi?

Paglabay sa panahon, ang aseite lig-ong nagkontrolar sa baligyaan sa tibuok kalibotan tungod kay ang bag-ong mga dapit nga may aseite padayong nadiskobrehan sa nagkalainlaing bahin sa kalibotan​—mga 50,000 ka dapit! Hinuon kon bahin sa produksiyon, dili hinungdanon ang gidaghanon sa mga dapit nga may aseite nga nadiskobrehan kondili ang gidak-on. Unsay mga gidak-on niadto?

Ang mga dapit nga may aseite nga may labing menos lima ka bilyong baril nga depositong aseite mao ang kinadak-an sa klasipikasyon, samtang ang ikaduhang kinadak-an mao ang may deposito nga gikan sa lima ka gatos ka milyon ngadto sa lima ka bilyong baril. Bisan pag mga 70 ka nasod ang nalista sa “U.S. Geological Survey World Petroleum Assessment 2000” ingong adunay reserbang aseite, pipila ra kanila ang adunay dagkong mga dapit nga may aseite. (Tan-awa ang kahon sa panid 7.) Ang kinadaghanan nga dagko kaayong dapit nga may aseite natingob sa halapad nga yuta sa Arabia ug Iran, nga naglangkob sa yuta nga anaa ug naglibot sa Persianhong Gulpo.

Wala pa mohunong ang pagpangitag bag-ong mga tinubdan sa aseite. Kini mikusog hinuon tungod sa labing modernong teknolohiya. Sa pagkakaron ang rehiyon sa Dagat Caspiano, nga gilangkoban sa mga nasod sa Azerbaijan, Iran, Kazakhstan, Rusya, Turkmenistan, ug Uzbekistan, nakadani sa pagtagad sa mga prodyuser ug aseite. Sumala sa U.S. Energy Information Administration, dako kaayo ang potensiyal nga makakaplag ug makapahimulos sa aseite ug natural nga gas niining rehiyona. Gitun-an ang kapuling mga ruta sa pag-eksportar sa aseite, sama nianang ipaagi sa Afghanistan. Ang dugang potensiyal nakaplagan usab sa Tungang Sidlakan, Greenland, ug sa mga bahin sa Aprika. Ang pagkombertir sa nadiskobrehan nga mga hydrocarbon ngadto sa enerhiya ug mga butang nga magamit sa kada-adlaw  nga pagkinabuhi maoy lain pang ulohan nga mahisgotan.

Unsaon Pagpagawas sa Aseite?

Mga geologo ug surbeyor maoy mangita sa mga dapit diin ang krudo tingali natigom ilalom sa yuta. Human sa paghimog tino nga mga pagsukod ug pagkuhag mga sampol, sila magbangag aron susihon kon duna bay aseite. Sa unang mga adlaw, ang malamposong pagbangag nga matunong ang yutang may aseite tingali magpasabot nga ang usa ka tawo makaligo sa pagsidlit sa lapok ug aseite, nga tungod niana mahanaw na ang unang bugwak sa aseite ug risgo sa daghang mausik nga aseite. Apan pinaagig mga instrumento sa pagsukod ug sa espesyal nga mga balbula, ang mga makinang tigbangag karon makasanta sa pagkahitabo niini. Posible na usab karon ang mas gagmay ug mas lalom nga mga pagbangag.

Ngadtongadto, mohinay ang presyon sa paggawas sa aseite ug gas, ug kini mamentinar pinaagi sa pagpasulod ug tubig, mga kemikal, carbon dioxide, o ubang mga gas, sama sa nitroheno. Depende sa yuta, ang aseite mahimong may nagkalainlaing kaespeso. Siyempre, gipalabi ang gaang aseite, kay kini mas sayon nga mapagawas ug lunsayon.

Sumala sa gipatin-aw sa American Petroleum Institute, ang modernong teknolohiya naglakip sa pababag nga pagbangag, nga ginahimo halos ubay sa gahing bahin sa yuta, nga makunhoran ang gidaghanon sa mga atabay nga kinahanglang bangagon. Ang duol-sa-baybayon nga pagpagawas ug aseite, nga nagsugod sa 1947 sa Gulpo sa Mexico, nakapauswag pag-ayo sa produksiyon sa aseite. Siyempre, ang metodo nga gigamit sa pagpagawas ug aseite adunay direktang epekto sa prisyo sa kataposang produkto. *

Unsaon Paghatod sa Aseite?

Sa 1863 sa Pennsylvania, ang gamayg-diametro nga mga linya sa tubo nga gama sa kahoy gitukod aron ihatod ang aseite, kay kana mas barato ug sayon kay sa dad-on ang 42-galon nga mga baril sa mga karomatang ginuyod sa kabayo. * Mas komplikado ug mas daghan ang mga sistema sa linya sa tubo karon. Sumala sa Association of Oil Pipe Lines, ang Tinipong Bansa lamang adunay sistema sa 300,000 ka kilometro nga linya sa tubo sa petrolyo!

Ang maong mga sistema sa linya sa tubo, nga sagad gama sa metal, dili lang maghatod ug krudo ngadto sa mga repineriya kondili sa resultang mga produkto sa aseite ngadto sa mga tigbaligya. Ang modernong teknolohiya sa linya sa tubo nakapaposible sa awtomatikong mga aparato nga magpaigoigo sa agos ug sa presyon. Ang ginganlag intelihenteng mga pig (mga aparato nga gigamit nga magsusi sa gatosgatos ka kilometrong linya sa tubo), Magnetic Flux Leakage nga pagsusi, ug ultrasonic in-line nga pagsusi naugmad na usab. Bisan pa niana, ang lagmit makita lamang sa ordinaryong tigkonsumo sa mga produkto mao ang usa ka timaan nga magpaila nga adunay linya sa tubo sa petrolyo sa ilalom sa yuta ug ang pasidaan nga dili angayng mangutkot nianang dapita.

Bisan pag kini mapuslanon, ang sistema sa linya  sa tubo dili praktikal sa paghatod ug daghang aseite ngadto sa laing nasod. Apan ang unang mga negosyanteg aseite nakakita usab ug solusyon niana​—ang hilabihan ka dagkong mga tangker. Kini maoy mga barko nga gidisenyong linain nga ang gitas-on abot ug 400 ka metros. Ang mga tangker mao ang labing dagkong mga barko nga naglawig sa kadagatan ug makargahan kanag abot sa usa ka milyon o mas daghang baril sa aseite. Ikasubo, bisag lig-on kaayog hitsura, may mga kahuyangan ang mga tangker nga wala masulbad, sumala sa gipakita sa kahong “Bahin sa mga Pag-agas sa Aseite.” Ang mga bards ug mga bagon sa tren kasagarang gigamit usab aron ihatod ang daghang aseite. Bisan pa niana, bahin sa biyahe sa aseite, ang transportasyon maoy tipik lamang sa sugilanon.

Ang gamayng siga nga mogula sa habog nga panghaw​—nga nagsilbing santa-sa-peligro nga balbula​—usa ka maayong timailhan nga nagtan-aw kag repineriya sa aseite. Sa panguna, niining dagko kaayong mga pasilidad sa repineriya, ang krudo initon ug dad-on ngadto sa habog nga distileriya, diin kini iseparar sa ubay-ubayng mga elemento. Ang maong mga elemento nagkadaiya nga gikan sa labing gaan​—mga gas, sama sa butane—​ngadto sa labing bug-at, nga prosesohon aron mahimong mga lubrikante, dugang pa sa ubang mga produkto. (Tan-awa ang mga panid 8-9.) Bisan pa niana ang pangutana nagpabilin gihapon, Ang aseite ba makaayo apan makadaot usab?

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 5]

MGA BARIL O MGA TONELADA?

Ang unang mga kompaniya sa aseite sa Pennsylvania naghatod ug aseite sulod sa 48-galon nga mga baril sa bino. Sa kadugayan 42 ka galon nga aseite na lang ang gisulod aron dili magkayaboyabo panahon sa biyahe. Ang baril (42 ka galon) gihapon ang gigamit karon alang sa patigayon sa aseite.

Sukad sa sinugdan, ang aseite para sa Uropa gihatod agi sa dagat ug kasagarang gisukod pinaagi sa gibug-aton, sa mga tonelada, sama sa nabatasan karon.

[Credit Line]

Tinubdan: American Petroleum Institute

[Kahon sa panid 6]

SA UNSANG PAAGI NAHIMO ANG PETROLYO?

Ang opinyon nga naglabi taliwala sa kadaghanang siyentipiko sukad sa katuigang 1870 gitawag ug biogenic nga teoriya. Ang maong teoriya “nagpahayag nga ang salin sa tanom ug hayop nga nalubong sa binanlas nga yuta madunot nga mahimong aseite ug natural nga gas paglabay sa taas nga panahon ug dayon kini matigom diha sa gagmayng mga lungag sa kabatoan sa kinaibabwang mga gahing bahin [sa Yuta].” Unya ang maong proseso mopatunghag petrolyo, nga ang pangunang mga elemento mao ang mga hydrocarbon​—nga mao, ang idrohena ug karbon. Ugaling lang, sukad sa katuigang 1970 ang maong teoriya gikuwestiyon usahay sa pipila ka siyentipiko.

Sa Agosto 20, 2002, isyu sa Proceedings of the National Academy of Sciences, ang artikulong “Ang Sinugdan sa mga Hydrocarbon ug Gigikanan sa Petrolyo” gipatik. Ang mga awtor nangatarongan nga ang sinugdanan sa natural nga petrolyo nahitabo gayod sa mga kahiladman “sa kinataliwad-an sa Yuta” ug dili sa mabaw kaayo nga mga bahin sa yuta nga maoy pagtuo sa kadaghanan.

Ang propesor sa pisika nga si Thomas Gold nagsugyot ug pipila ka kontrobersiyal nga mga teoriya ug nagpatin-aw nga detalyado sa iyang mga katarongan diha sa iyang librong The Deep Hot Biosphere​—The Myth of Fossil Fuels. Siya nagsulat: “Ang teoriya bahin sa biolohikanhong sinugdanan sa mga hydrocarbon gipaboran pag-ayo sa Tinipong Bansa ug sa kinadak-ang bahin sa Uropa nga kadto nakapahunong gayod sa panukiduki bahin sa kaatbang nga punto-debista. Kana dili matuod sa mga nasod sa kanhi Unyon Sobyet.” Kadto “tungod kay ang tinahod nga Rusong kemiko nga si Mendeleyev nagpaluyo sa abiogenic [dili biolohikanhon] nga panghunahuna. Ang mga argumento nga iyang gipahayag mas nalig-on pa karon, tungod sa mas daghang impormasyon nga atong nabatonan karon.” Unsa ang abiogenic nga panghunahuna?

Si Gold nag-ingon: “Ang abiogenic nga teoriya nangangkon nga ang mga hydrocarbon maoy usa ka elemento sa materyal nga nagporma sa yuta, pinaagi sa inanayng pagkatigom sa mga solido, mga 4.5 ka bilyong katuigan kanhi.” Sumala niining teoriyaha, ang mga elemento sa petrolyo didto na sa ilalom kaayo sa yuta sukad sa pagkaporma sa yuta. *

[Footnote]

 [Kahon/Hulagway sa panid 10, 11]

BAHIN SA MGA PAG-AGAS SA ASEITE

◼ Ang katibuk-ang gidaghanon sa aseite nga miagas sa mga tangker tali sa 1970 ug 2000 maoy 5,322,000 ka tonelada

◼ Ang kinadaghanang pag-agas sa aseite nahitabo sa 1979 sa dihang ang Atlantic Empress nabangga sa Aegean Captain sa Caribbean, nga miresulta sa agas nga 287,000 ka toneladang aseite

◼ Ang Exxon Valdez maoy ika-34 nga kinadak-ang agas sa aseite gikan sa tangker

◼ Bisan pag ang kadaghanang agas sa tangker maoy tungod sa mga kalihokan sama sa pagkarga, pagdiskarga, ug pagpuno sa mga pondohanan sa tangker, ang kinadaghanang agas mao kadtong nalangkit sa mga pagbangga ug pagkasangyad

◼ Pipila ka dagkong agas sa aseite gawas pa sa mga tangker:

● Pagbuto sa nagsusi nga atabayng Ixtoc I sa 1979, sa Gulpo sa Mexico. Katibuk-ang naagas: 140,000,000 ka galon

● Pagbuto sa usa ka plataporma sa usa ka atabay sa Persianhong Gulpo sa 1983. Katibuk-ang naagas: 80,000,000 ka galon

● Tinuyong pagpagawas sa aseite sa 1991, sa Persianhong Gulpo. Katibuk-ang naagas: 240,000,000 ka galon

[Hulagway]

Tangker sa aseite nga “Erika” natundag duol sa Penmarch Point, Pransiya, Disyembre 13, 1999

[Credit Lines]

Mga reperensiya: International Tanker Owners Pollution Federation Limited, “Oil Spill Intelligence Report,” “The Encarta Encyclopedia”

© La Marine Nationale, France

 [Diagram/Mga hulagway sa panid 8, 9]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

PRODUKSIYON SA ASEITE—PINAYANO

1​—PAGSUSI

SATELAYT

Ang Global Positioning System mohatag ug hustong mga signal nga gamiton sa pagsurbi

MGA GEOPHONE

TIG-UYOG-SA-YUTA NGA TRAK

MGA HYDROPHONE

TIG-UYOG-SA-YUTA NGA BARKO

Ang sesmikong pagsurbi, usa ka metodo nga gigamit, nagrekord sa ilalom-sa-yuta nga mga banaag sa mga balod sa tingog nga gipatungha sa artipisyal nga paagi

2​—PAGPAGAWAS

NAILAYA NGA MGA ATABAY

DUOL-SA-BAYBAYON NGA PLATAPORMA

ILALOM-SA-TUBIG NGA ATABAY

Ang mga metodo sa pagpagawas naglakip sa paggamit sa mga atabay sa aseite nga anaa sa ilaya, duol sa baybay, ug sa ilalom sa tubig. Aron mamentinar ang presyon diha sa pondohanan, ang mga gas o tubig tingali ipasulod sa atabay

[Hulagway]

ILALOM-SA-TUBIG NGA ATABAY SA ASEITE

Ang mga submarino nga gipaandar gikan sa layo gigamit aron matukod ang mga pasilidad sa produksiyon diha sa salog sa dagat

[Hulagway]

PABABAG NGA PAGBANGAG

Ang mga makina nga kontrolado sa layo sa usa ka inhenyero magpatuyok sa piyesa nga tigbangag, ug ang mga sensor magsusi sa mga kinaiya sa kabatoan

3​—PAGHATOD

MGA LINYA SA TUBO

TANGKER

Ang mga linya sa tubo ibabaw sa yuta, ilalom sa yuta, ug ilalom sa dagat maghatod sa aseite. Ang ubang mga metodo sa paghatod naglakip sa mga tangker, mga bards, ug mga bagon sa tren

 4​—PAGLUNSAY

REPINERIYA

Ang krudo initon, idistilar, ug separahon ngadto sa mga elemento nga magamit sa paggamag mga produkto nga magamit kada adlaw

TORRE NGA DISTILERIYA

Kon hagkot, ang itom nga krudo initon sa hurnohan, ang mga hydrocarbon mahimong mga gas. Ang mga gas matibuok balik ngadto sa mga likido sa nagkalainlaing mga temperatura. Ang aseite sa ingon maseparar ngadto sa nagkalainlaing mga elemento niini

68°F. → MGA GAS GIKAN SA REPINERIYA Kini naglakip sa

[20°C] methane, ethane, propane,

ug butane

 

↑ ↑

70°-160°F. → GASOLINA Gigamit nga pangtubil sa kotse

[20°-70°C] ug ingong kinaiyanhong materyal

alang sa mga plastik

 

↑ ↑

160°-320°F. → NAPHTHA Magama nga mga plastik,

[70°-160°C] pangtubil sa kotse ug

ubang mga kemikal

↑ ↑

320°-480°F. → KEROSIN Magama nga pangtubil sa ayroplanong

jet ug pangtubil sa kusinilya

[160°-250°C]

 

↑ ↑

480°-660°F. → GAS OIL Magama nga pangtubil sa makinang

diesel ug mga igsusugnod sa hurnohan

[250°-350°C]

 

↑ ↑

750°F. → SALIN Dugang prosesohon aron mahimong mga

↑ ↑ igsusugnod sa repineriya, bug-at nga

HURNO aseiteng igsusugnod, talo sa kandila,

mga panggrasa, ug aspalto

CATALYTIC CRACKER

Ang mga hydrocarbon initon pinaagig alisngaw ug isagol sa init nga catalyst nga pinolbos nga alumina-silica gel. Kining prosesoha makabungkag sa mga hydrocarbon ngadto sa mas gagmay ug mas mapuslanong mga molekula

Pinolbos nga catalyst mosagol sa hydrocarbon diha sa alisngaw

↓ ↓ ↓

ETHANOL MGA PLASTIK MGA PANGDUGANG SA GASOLINA

Kining maong Ang polystyrene, Ang octane booster mosanta

igtutunaw gamiton pananglitan, magama sa daling pagsiga sa

sa paggamag mga pinaagi sa pagsagol gas diha sa makina,

pintura, kosmetik, sa styrene sa ingon mas epektibo

mga pahumot, mga ang andar sa makina

sabon, ug mga

pangtina

[Credit Line]

Photo Courtesy of Phillips Petroleum Company

[Graph sa panid 7]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

PANGUNANG MGA TINUBDAN SA ASEITE

Ang katibuk-ang mga gidaghanon maoy binilyong baril. Wala kini maglakip sa wala-madiskobrehi nga mga kahinguhaan

▪ Membro sa OPEC

• Nasod nga adunay usa o mas daghang dagko kaayong dapit nga may aseite

Nagkadakong produksiyon

◆ Mga reserba

▪ • ◆ 332.7 SAUDI ARABIA

• ◆ 216.5 TINIPONG BANSA

• ◆ 192.6 RUSYA

▪ • ◆ 135.9 IRAN

▪ • ◆ 130.6 VENEZUELA

▪ • ◆ 125.1 KUWAIT

▪ • ◆ 122.8 IRAQ

▪ • ◆ 113.3 UNITED ARAB EMIRATES

• ◆ 70.9 MEXICO

• ◆ 42.9 TSINA

▪ • ◆ 41.9 LIBYA

▪ ◆ 33.4 NIGERIA

◆ 21.2 CANADA

▪ ◆ 21.0 INDONESIA

◆ 20.5 KAZAKHSTAN

▪ • ◆ 18.3 ALGERIA

◆ 17.6 NORWAY

◆ 16.9 UNITED KINGDOM

[Mga hulagway sa panid 4]

Unang atabay sa krudo, Titusville, Pennsylvania, 1859

Aseite ginabugwak sa usa ka atabay sa Texas

[Credit Line]

Brown Brothers

[Hulagway sa panid 5]

Unang yuta nga may aseite, Beaumont, Texas

[Hulagway sa panid 5]

Karomata nga ginuyod sa kabayo nga naghatod ug mga baril sa aseite

[Hulagway sa panid 10]

Nagdilaab nga atabay sa aseite sa Kuwait

[Picture Credit Line sa panid 5]

All photos: Brown Brothers