Pagpaniid sa Kalibotan

Usa ka Awto nga Moandar Ginamit ang mga Biya

Ang usa ka tag-iyag umahan sa Pinlandia sa pagkakaron adunay awto nga gipaandar ginamit ang gas nga gibuga sa nagkadugta nga biya. “Ang awto gipadagan sa biogas, nga gipatungha sa mga biya nga gihinloan ug gipailalom sa presyur diha sa usa ka biogas reactor nga nahimutang sa umahan sa tag-iya sa awto,” nagtaho ang magasing Suomen luonto sa Pinlandia. Ang biogas mao ang labing hinlo-masunog nga sugnod nga gigamit karon alang sa sakyanan, ug tungod kay kini mapatungha panahon sa pagresiklo sa basura, kini dili makadaot sa ekolohiya. Gani, usa sa segundaryong mga produkto sa pagpatunghag biogas mao ang bililhong abono nga magamit sa agrikultura. Ang mga awtong gidisenyo nga mogamit ug kinaiyanhong gas—duolan sa duha ka milyon sa tibuok kalibotan—mapaandar usab ginamit ang biogas. Sa Sweden daghang bus sa siyudad ang gipaandar sa biogas, ug ang ubang mga estasyonan sa gasolina didto nagtanyag na ug biogas gawas pa sa ubang mga matang sa sugnod. Ang artikulo naghisgot ug laing bentaha: “Ang biogas mas barato kay sa gasolina o krudo.”

 Kon sa Unsang Paagi ang mga Hulmigas Makalabang-Buhi sa mga Pagbaha

Unsay buhaton sa mga hulmigas kon moulan? Bisan tuod dili tanang espisye sa mga hulmigas nagpuyo sa ilawom sa yuta, ang uban nga nagpuyo diha niana naggamit ug katingalahang mga pamaagi sa paglabang-buhi sa baha, matod pa sa The New York Times. Ang pipila ka hulmigas sa tropikanhong lasang “molihok dayon bisag usa lang ka tulo [sa tubig] ang motulo diha sa entrada sa ilang balay pinaagi sa pagdagan ngadto sa tanang bahin sa balay aron mopasidaan, nga subsob nga mogula sa laing mga entrada,” misaysay ang mga espesyalista bahin sa mga hulmigas nga sila si Dr. Edward O. Wilson ug Bert Holldobler. “Magbilin silag baho sa ilang giagian aron sa paggiya sa ubang mga hulmigas diha sa balay ngadto sa walay-babag nga mga agianan ug usahay manggawas gayod sila sa balay.” Dili maabtag 30 segundos, ila nang mapalihok ang kinadak-ang bahin sa kolonya. Ug sa habagatan-kasadpang Tinipong Bansa ug sa amihanang Habagatang Amerika, nagtaho ang The Times, ang pipila ka mga fire ant “manggula sa ilang balay nga anaa sa ilawom sa yuta, magporma ug dagkong mga pundok nga naglakip sa mga dagko na, sa rayna ug sa iyang mga anak, ug magpautaw-utaw sa nagtubo nga tubig. Daghan ang makalabang-buhi . . . Ang naglutaw nga pundok sa mga hulmigas sa ngadtongadto motapot sa kasagbotan o sa mga kahoykahoy, ug ang mga nakalabang-buhi mamalik ngadto sa balay sa dihang mohubas na ang tubig.”

Ang Sobrang Pag-inom Dakog Kadaot

“Ang pagpatuyang ug inom sa mga babaye ug sa mga batan-on mitultol ngadto sa dakong pag-uswag sa gidaghanon sa nangamatay tungod sa alkoholikong ilimnon didto sa Britanya,” nagtaho ang mantalaan sa London nga The Independent. “Ang gidaghanon sa nangamatay tungod sa sobrang pag-inom midoble sulod sa 20 ka tuig, kadaghanan tungod sa laygay nga sakit sa atay ug sa cirrhosis.” Ug ang nangamatay karon mas bata kay sa kaniadto. “Usa ka dekada kanhi, ang kinatas-ang edad sa nangamatay maoy kapin lang ug diyutay sa 70 anyos alang sa mga lalaki ug babaye. Ang kinaulahiang mga ihap sa 1998-2000 nagpakita nga ang kinatas-ang edad sa pagkakaron mius-os na ngadto sa duolan sa 60 anyos,” nag-ingon ang taho. Apan ang mga epekto sa pag-abuso sa alkoholikong ilimnon dili lamang ang sakit. Sa Pransiya “ang alkoholikong ilimnon dayag nga direktang nalangkit sa 10 ngadto sa 20 porsiyento sa mga aksidente diha sa trabahoan,” nagtaho ang mantalaang Le Monde. Dugang pa, sa Pransiya kada tuig, 2,700 ka tawo ang nangamatay ug 24,000 ang nangaangol diha sa mga aksidente sa kadalanan nga nalangkit sa pag-inom, ug ang alkoholikong ilimnon nalangkit sa duolan sa 30 porsiyento sa mapintas nga mga buhat. Ang pag-abuso sa alkoholikong ilimnon nagpahinabo usab ug dakong kapildihan sa pinansiyal. Ang Le Monde nag-ingon nga sa Pransiya sa 1996, ang sayop nga paggamit sa alkoholikong ilimnon miresulta sa gibanabana nga kapildihan sa pinansiyal nga katumbas sa 17.6 ka bilyong euro (19.2 ka bilyong dolyar).

Kapit-os ug Sakit

“Ang kapit-os diha sa trabahoan ug kakapoy magpauswag sa posibilidad nga takboyan ug dili-laygay nga mga impeksiyon sama sa ordinaryong sip-on, samag-trangkaso nga mga sakit ug gastroenteritis,” sumala sa pagtuon didto sa Netherlands sa kapin sa 8,000 ka empleyado, nga gitaho sa Netherlands Organisation for Scientific Research. “Gipadayag sa pagtuon nga labaw ug 20 porsiyento sa mga empleyado diha sa hago kaayong mga trabaho ang nataptan ug sip-on kon itandi sa mga empleyado diha sa dili-kaayo hago nga mga katungdanan.” Ang ubang mga hinungdan nga mas mameligrong maimpeksiyon naglakip sa pagtrabaho sa gabii ug kawalay-kasegurohan tungod sa pag-organisar pag-usab sa kompaniya. “Ang mga empleyado nga motrabaho sa gabii mas dakog purohan nga maimpeksiyon kay niadtong motrabaho sa adlaw,” matod pa sa taho.

Mga Bata ug ang Pagkanta

Ang pagkanta maoy “hinungdanong paagi sa pagpahayag sa pagbati nga magpauswag sa kinaiya sa mga bata,” misulat ang espesyalista sa dalunggan, ilong, ug tutonlan nga si Dr. Michael Fuchs sa Leipzig University diha sa magasin labot sa panglawas nga Gesundheit sa Alemanya. Apan, nabalaka si Fuchs nga “ang tingog nga maabot sa mga bata nag-anam ug us-os sulod sa milabayng 20 ka tuig. Dugang pa, nausab ang ilang tingog.” Si Fuchs naghatag ug duha ka hinungdan. Una, “ang mga bata karon dili na kaayo manganta diha sa balay. Samtang ang mga pamilya kaniadto mogugol sa ilang panahon sa paglingawlingaw nga manganta ug motugtog ug instrumento, karon manglingkod na lang sila atubangan sa telebisyon, ug igo na lang silang mamati sa musika.” Ikaduha, kon manganta man sila, ang mga bata mas gustong mosundog sa pagaw nga mga tingog sa mga mag-aawit sa rock ug pop nga musika. “Ang mga bata nag-abuso sa ilang mga sangkap sa paningog sa dihang maningkamot sila sa pagsundog nianang maong mga mag-aawit,” misulat si Fuchs. Sa pagbuhat niana manghugot ang ilang tutonlan ug ang mga kaunoran sa liog. Ang dugang nga kabug-at moresulta usab sa pagtubo sa mga bugon diha sa ilang mga kuwerdas bokales, nga magpamenos pa sa kalidad sa tingog.

Luwas nga Dapogan

“Ang kalayo diha sa dapogan o sa sug-angan mahimong tuboran sa polusyon sa sulod ug gawas sa balay, ug malagmit nga hinungdan usab sa sunog,” nag-ingon ang UC Berkeley Wellness Letter. Aron matabangan ang mga tawo sa paglikay sa mga kapeligrohan sa sunog maingon man sa mga sakit nga kasagarang nalangkit sa hugaw nga hangin gikan sa dapogan, ang Wellness Letter nagtanyag niining maong mga sugyot:

● “Hupti ang panghaw sa maayong kondisyon . . . , hininloan ug giayo.”

● “Hunahunaa ang pagtaod ug detektor sa carbon monoxide . . . , ilabina kon ang imong balay wala kaayoy kalutsan sa hangin.”

● “Paghimog gagmay, init nga mga daob inay kay sa dagko nga aso.”

● “Gamita ang uga nga mga kahoy—mga kahoy nga gipondo ug gipauga sulod sa labing menos unom ka bulan. Ang gahing mga kahoy mas maayo ug dugayng mapalong.”

● “Ablihi ang bentana ug pipila ka pulgada aron dunay bentilasyon.”

● “Seguroa nga ang imong sug-angan nahimutang sa hustong dapit, labing menos usa ka metros gikan sa daling-masunog nga mga bungbong ug mga kasangkapan.” Paggamit ug “ali sa kainit aron mapanalipdan ang salog.”

● “Ayawg isugnod ang troso nga gihumol sa kemikal, playwod, tabla nga gama sa mga ginabas o dugmok nga kahoy, kahoy nga pinintalan o binarnisan, dekolor nga papel, o plastik. Makapatungha kini ug makahilong mga aso.”

● “Paggamit kanunay ug eskrin atubangan sa daob.”

Tingtugnaw ug ang Bitamina D

“Ang bitamina D gikinahanglan sa pagsuhop sa calcium aron ang mineral makapuwesto diha sa bukog ug makapalig-on sa kabukogan aron dili kini daling mabali,” misaysay ang Tufts University Health & Nutrition Letter. “Sa malangkobong pagkasulti, 90 porsiyento sa atong bitamina D gihimo diha sa atong panit sa dihang mainitan kini sa adlaw. Apan sa mga bulan sa tingtugnaw, ang mga bidlisiw sa adlaw dili igong makatukbil sa paghimog bitamina D diha sa mas bugnawng mga dapit. Misamot pa ang problema tungod kay halos walay edaran o tigulang ang mokaon ug pagkaon nga magtagana ug 10 porsiyento sa bitamina D nga angayng maggikan sa pagkaon.” Busa ang National Institutes of Health sa T.B. nagsugyot nga sa tingtugnaw sa amihanang mga dapit, ang mga tawo nga kapin sa 50 anyos angayng magpauswag sa ilang bitamina D pinaagi sa pagkaon ug mga pagkaon nga sama sa tambok nga isda ug pag-inom ug lana sa bakalaw o pinaagi sa pagtomar ug mga tabletas nga bitamina D, apan dili molapas sa 2,000 internasyonal yunit, 50 ka microgram, kada adlaw.

Mga Batang Palahubog sa Habagatang Aprika

“Ang Habagatang Aprika mahimong magpatunghag nasod sa mga palahubog, kay ang mga bata nagsugod sa pagpatuyang ug inom sukad sa linghod pa kaayong panuigon,” nagpasidaan ang mantalaang The Star sa Johannesburg. Bisan ang mga bata nga nuybe anyos lamang giingon nga moabot diha sa pipila ka eskuylahan nga duna pay epekto sa pagkahubog, ug nagkadaghan ang nagpatuyang ug inom. Nganong dunay ingon nianang problema sa pag-inom? Gihisgotan sa mga polis ang “mga panganunsiyo [nga] nagpresentar ug estilo sa kinabuhi nga makapadani sa mga tin-edyer.” Ang ubang hinungdan nga gihatag sa mantalaan mao ang pagkadaling mabatonan sa alkoholikong mga ilimnon, pagkadinawat niini sa katilingban, pagkamatugoton sa mga ginikanan, ug ang kagawasan ug salapi nga nabatonan karon sa mga bata. “Anaa usab ang kakulang sa ginikananong pagdumala ug pagtahod sa awtoridad—sa pagkatinuod usa ka bug-os nga pagkahugno sa gambalay sa katilingban,” matod sa usa ka klinikal nga sikologo.