Pagkinabuhi nga Dunay Multiple Sclerosis

SI Avis nag-inusara sa pagdrayb pauli sa balay sa dihang ang iyang panan-aw sa kalit lang mihanap. Gihunong dayon niya ang sakyanan. Human sa pipila ka minutos, miklaro ang iyang panan-aw, ug siya mipadayon sa pagdrayb, nagtuo nga kadtong hitaboa maoy epekto sa kakapoy. Unya, samtang nagbakasyon upat ka tuig sa ulahi, nahigmata si Avis sa tungang gabii tungod sa grabeng sakit sa ulo. Miadto siya sa ospital, diin ang usa ka doktor mihatag kaniyag medisina nga panghupay sa sakit ug siya giobserbahan, kay nabalaka nga basin kadto aneurysm.

Nawala na ang sakit pagkasunod adlaw. Apan, luya kaayo si Avis. Naglisod pa gani siya paggunit ug usa ka basong tubig, ug gibati niya ang morag pagtusoktusok sa panit nga may kangilo ug kainit sa tuong bahin sa iyang lawas. Kay nabalaka, wala nila tiwasa sa iyang bana ang ilang bakasyon ug sila mipauli. Pagkabuntag sa pagpamahaw, dili magunitag maayo ni Avis ang iyang tenedor, ug ang tuong bahin sa iyang tibuok lawas luya na. Miadto siya sa ospital, diin ang mga doktor naghimog sunodsunod nga mga pagsusi nga nagpakita nga siya wala maestrok. Kay wala masayod sa panghitabo upat ka tuig kanhi, ang mga resulta sa pagsusi wala mahatagig konklusyon sa mga doktor. Paglabay sa daghang bulan naulian ang tuong bahin sa lawas ni Avis. Nagtuo siya nga natakboyan siya sa usa ka talagsaong matang sa virus.

Milabay ang laing upat ka tuig. Dayon, Biyernes kadto sa buntag sa dihang mimata si Avis nga hanap na ang panan-aw sa iyang walang mata. Tensiyon ang hinungdan niadto, matod pa sa iyang doktor. Apan pagka-Dominggo nabuta na ang maong mata. Nga nalisang ug naghilak, iyang gitawgan ang iyang doktor, kinsa nagsugo dayon kaniya nga magpasusi. Medyo naulian ang iyang panan-aw tungod sa pagtambal ug mga steroid. Human sa dugang nga mga pagsusi, nadayagnos sa mga doktor ang sakit ni Avis. Siya dunay multiple sclerosis, o MS.

Unsa ang Multiple Sclerosis?

Ang MS maoy usa ka sakit nga magsugmatsugmat, manghubag ang central nervous system (CNS), nga mao ang utok ug taludtod. Daghang doktor nagtuo nga ang MS maoy sakit gumikan sa reaksiyon sa mga antibody ngadto sa mga substansiya nga ipatungha sa lawas mismo. Kini nga termino nagtumong sa mga sakit diin ang sistema sa imyunidad madaot ug atakehon niini ang partikular nga mga tisyu sa lawas. Wala mahibaloi ang hinungdan sa MS, apan gituohan nga ang posibleng hinungdan mao ang impeksiyon tungod sa virus. Mopatim-aw nga atakehon sa mga parte sa sistema sa imyunidad ang myelin nga maoy putos sa mga lanotlanot sa nerbiyos sa CNS, nga magbilin ug mga ulat diha sa myelin, nga usa ka hinungdanong tambok nga substansiya. Gani, ang ngalang multiple sclerosis nagtumong sa  daghang ulat nga makita diha sa mga lanotlanot sa nerbiyos.

Gipanalipdan sa myelin ang partikular nga mga lanotlanot sa nerbiyos, nga nagsilbing usa ka matang sa elektrikal nga insulasyon. Busa sa dihang madaot ang myelin, ang elektrikal nga mga signal bug-os nga mababagan, o kaha mapasa ngadto sa tapad nga mga nerbiyos, nga magpatunghag abnormal nga mga signal. Ug tungod kay puwedeng madaot ang bisan unsang bahin sa CNS, dili gayod magkaparehas ang mga simtomas sa mga pasyente. Ang usa ka pasyente mahimo gani nga lainlain ug mga simtomas sa matag pag-atake, depende kon unsang bahina sa CNS ang naapektohan. Bisan pa niana, ang kasagarang mga simtomas mao ang kalapoy, kaluya, pagpaminhod sa mga kamot ug tiil, paglisod sa paglakaw, hanap nga panan-aw, pagpanusok sa panit nga may kangilo, init nga pagbati, ug dili normal nga pagpangihi ug pagkalibang maingon man pagkalinga ug daot nga panghukom. Apan sa positibong bahin, daghang pasyente ang “dili grabeng mainutil,” matod pa sa The National Multiple Sclerosis Society sa Tinipong Bansa.—Tan-awa ang kahong “Ang Upat ka Pangunang mga Klase sa MS.”

Sama sa nahitabo kang Avis, tingali malisod ang pagdayagnos niini sa sinugdanan tungod kay ang mga simtomas mahimong parehas sa ubang mga sakit. Apan sa dihang matino nga balikbalik ang pag-atake, ang mga doktor kasagarang makahimo na ug mas tukmang konklusyon.—Tan-awa ang kahon nga “Naandang mga Paagi sa Pagsusi Aron Mahibaloan Kon ang Usa Dunay MS.”

Sa tibuok kalibotan, mga 2.5 milyones ka tawo ang dunay MS. Kini naglakip sa halos 50,000 ka taga-Canada ug 350,000 ka molupyo sa Tinipong Bansa, diin duolan sa 200 ka tawo ang madayagnos kada semana nga duna niining sakita. “Gawas sa pagkasamad, [ang MS maoy] labing kasagarang hinungdan sa pagkainutil sa sistema sa nerbiyos diha sa mga hamtong,” matod pa sa usa ka medikal nga reperensiya. Ug nag-apektar kini sa halos dobleng gidaghanon sa mga babaye kay sa mga lalaki, nga ang mga simtomas kasagarang magsugod sa pagtungha tali sa pangedarong 20 ug 50.

Pagkontrolar sa MS

Kay wala pay tambal nga makaayo sa MS, ang mga doktor naningkamot sa pagkontrolar sa sakit pinaagi sa pagsanta o pagpahinay sa paggrabe niini ug pinaagi sa pagtambal sa mga simtomas. Ang mga tambal nga gidisenyo sa pagsanta o pagpahinay sa paggrabe sa MS ug sa pagpamenos sa kagrabe sa mga pag-atake naglakip sa labing menos duha ka matang sa interferon (natural nga protina nga ipatungha sa mga selula sa imyunidad) ug sa tambal nga gitawag ug glatiramer acetate.

Resetahan usab sa mga doktor ang ubang mga pasyente ug mga tambal nga gitawag ug mga corticosteroid aron masanta ang paghubag ug mapadali ang pagkaayo sa dihang mosugmat ang sakit. Ugaling lang, “ang dugayng pagtambal pinaagig corticosteroid kasagarang wala isipa nga mapuslanon  ug makapatungha ug daghang komplikasyon sama sa pagkagabok sa bukog, ulser, ug diabetes,” nag-ingon ang medikal nga basahong The Merck Manual. Dugang pa, ang pagtambal pinaagig steroid dili makapausob sa gidugayon sa paglamay sa maong sakit. Busa, gipalabi sa ubang mga doktor nga dili tambalan ang dili kaayo grabeng pag-atake. *

Sa paggamit ug laing pamaagi, ang ubang mga tigpanukiduki nagtuon ug mga paagi sa pagpasig-uli sa nadaot nga myelin. Diha sa mga pagtuon sa laboratoryo ilang nailhan ang gigikanan nga mga selula nga maoy makagamag gulang nga mga selula nga mopatunghag myelin. Kon ilang makat-onan kon unsaon pag-aghat kini nga mga selula sa paghimo niini nga proseso, tingali ilang mapalihok ang lawas sa pag-ayo sa nadaot nga mga nerbiyos.

Pagkinabuhi nga Dunay MS

Kapin sa 50 porsiyento sa mga tawong nag-antos ug MS nag-ingon nga ang kalapoy maoy usa sa kinalisorang mga problema nga ilang gisagubang. Ang kalapoy makapasamot sa mga simtomas sa maong sakit, nga mag-apektar sa pagpanarbaho ug mga kahigayonan sa pagkakitag trabaho ug sa pagpadayon sa pagtrabaho. Ug bation sa usa nga dili na niya makontrolar ang sakit. Busa, ang daghan nga makasinatig kalapoy sa hapon nakadiskobre nga makatabang kanila ang paghimo sa ilang trabaho mabuntag ug motagpilaw mahapon. Pananglitan, ang usa ka oras nga pagpahulay kada hapon nakatabang kang Avis nga makapadayon sa iyang buluhaton isip bug-os-panahong boluntaryo nga ministro.

Mahitungod sa katibuk-ang pag-atiman sa panglawas sa mga tawong dunay MS, ang Harrison’s Principles of Internal Medicine nagpasiugda sa kahinungdanon sa pagmentinar ug maayong panglawas, “apil sa pagpamenos sa tensiyon, balanse nga pagkaon, paglikay sa kalit nga pagniwang, ug bastanteng pahulay.” Ang kadaghanang tigpanukiduki nagtuo nga ang tensiyon makapasugmat sa maong sakit. Busa, makatabang kon ang mga indibiduwal makaila sa espesipikong mga hinungdan sa tensiyon nga puwedeng malikayan.

Sa laing bahin, ang mga tawong dunay MS kinahanglang magpadayon sa pagkinabuhi nga normal ug aktibo kutob sa mahimo nga dili magpasobra sa pagtrabaho, mahimong lapoy, o magladlad sa ilang kaugalingon sa sobrang init o tugnaw. Kinahanglang mohimo usab sila ug nahiangayng ehersisyo.  Matod pa sa The Merck Manual: “Girekomendar ang regular nga ehersisyo (sama sa stationary biking, treadmill, paglangoy-langoy, pagtuyhad-tuyhad), bisan sa mga pasyenteng mas grabe ang MS, tungod kay kini makapahimsog sa kasingkasing ug kaunoran, makapamenos sa pagpamikog, ug makahatag ug kaayohan sa hunahuna.”

“Mahinungdanon nga suheto ka sa imong lawas,” matod pa ni Avis. “Kon mobati na gani ako ug talagsaong kalapoy o morag gitusoktusok o maminhod ang akong mga kamot ug tiil, nan maghinayhinay ako sa akong kalihokan sa usa o duha ka adlaw. Nakatabang kini kanako sa pagkontrolar sa akong sakit.”

Ang depresyon posible nga problema usab niadtong dunay MS apan dili ingong direktang resulta sa sakit. Human sa kakurat sa unang pagdayagnos, ang mga pasyente kasagarang makasinati ug lainlaing mga hugna sa kaguol. Tingali ang pasyente dili dayon makadawat sa tinuod niyang kahimtang, masuko, mahigawad, maguol, ug morag walay mahimo. Normal kini nga mga pagbati, ug kini kasagarang mawala ra, nga mapulihan sa mas positibong panghunahuna.

Siyempre, ang mga membro sa pamilya ug mga higala maapektohan usab, nga sagad moduyog sa kaguol sa tawong bag-ong nadayagnos. Apan, sila mas daling makasagubang ug makahatag ug pagpaluyo sa tawong dunay sakit kon maningkamot sila sa pagkat-on bahin sa sakit. Pananglitan, makahupay ang pagkahibalo nga ang MS dili dakog epekto sa gitas-on sa kinabuhi, dili makatakod, ug dili mapanunod sa direktang paagi. Apan, sumala sa nakuhang impormasyon, ang pagkadaling mataptan sa maong sakit mapanunod.

Daghang tawo nga dunay MS nagkinabuhing mabungahon ug malipayon. Si Avis nakakaplag ug dugang kusog diha sa iyang relasyon sa Diyos ug diha sa iyang binase-sa-Bibliya nga paglaom sa umaabot. Oo, siya maikagong nagpaabot sa panahon ilalom sa pagmando sa Gingharian sa Diyos sa dihang wala nay moingong, “Ako masakiton.” (Isaias 33:24; Pinadayag 21:3, 4) Kon ikaw dunay MS o ubang grabe nga sakit, hinaot nga ang “paghupay gikan sa mga Kasulatan” makapalig-on usab kanimo ug makatabang kanimo sa pagsagubang nga malamposon sa imong mga pagsulay.—Roma 15:4.

[Footnote]

[Kahon sa panid 12]

Ang Upat ka Pangunang mga Klase sa MS

Relapsing-remitting: Mao kini ang kasagarang matang sa maong sakit, ug mag-apektar kini ug 70 ngadto sa 80 porsiyento sa mga pasyente sa pagsugod sa mga simtomas. Ang pagsugmat o pag-atake, klarong mailhan gikan sa mga yugto sa temporaryong paghupay sa sakit, nga nianang mga panahona ang mga simtomas mohunong o medyo mokalma. Walay ilhanan nga nagkagrabe ang sakit sa mga panahon nga kini dili mosugmat.

Secondary progressive: Sa mga pasyente nga sa sinugdanan dunay relapsing-remitting nga matang sa MS, mga 70 porsiyento kanila ang makaagom sa secondary progressive nga MS. Tingali padayon kini nga magsugmatsugmat, apan masinati usab nila ang anam-anam nga pagkadaot sa obra sa sistema sa nerbiyos.

Progressive-relapsing: Nag-apektar sa halos 10 porsiyento sa mga pasyente, kining matanga sa MS anam-anam nga magkagrabe sukad sa pagsugod niini. Ang mga pasyente makasinatig grabeng mga pagsugmat nga mahimong maulian o dili. Dili sama sa matang nga relapsing-remitting, ang maong sakit magkagrabe human sa matag atake.

Primary progressive: Kining matanga sa MS mag-apektar sa 10 ngadto sa 15 porsiyento sa mga pasyente. Halos padayon ang paggrabe niini sukad sa pagsugod, nga way-klaro ang pagsugmat ug temporaryong paghupay. Apan, ang gikusgon sa paggrabe mahimong mag-usab-usab sa paglabay sa panahon nga dunay gagmayng temporaryong mga alibyo. Mas kasagaran kining mahitabo sa mga tawong makaagom ug MS paglapas sa edad nga 40 anyos.

[Credit Line]

Mga reperensiya: Ang National Multiple Sclerosis Society sa T.B. ug ang librong Multiple Sclerosis in Clinical Practice. Dunay gagmayng kalainan ang mga porsiyento depende sa reperensiya.

[Kahon sa panid 13]

Naandang mga Paagi sa Pagsusi Aron Mahibaloan Kon ang Usa Dunay MS

Magnetic resonance imaging (MRI): Ingong usa sa labing mapuslanong paagi sa pagkuhag hulagway sa mga bahin sa lawas, ang MRI makapatunghag detalyado kaayong mga hulagway sa mga tisyu sa utok. Mahimong ipakita niining mga hulagwaya ang mga ilhanan sa MS o labing menos dili niini iapil ang ubang mga sakit kon ang pasyente dunay MS.

Analisis sa cerebrospinal fluid (CSF): Ang CSF kuhaon gikan sa taludtod. Pangitaon sa mga doktor ang dili normal nga sukod sa partikular nga mga substansiya sa sistema sa imyunidad ug ang mga substansiya nga gikan sa daot nga myelin.

Evoked response testing: Ang dekompiyuter nga mga kasangkapan gamiton sa pagsukod sa aberids nga gitas-on sa panahon sa pag-agi sa mga signal sa nerbiyos diha sa mga agianan sa nerbiyos. Ang dili-normal nga reaksiyon makita diha sa 80 ngadto sa 90 porsiyento sa mga pasyenteng may MS.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 14]

Pagsagubang sa MS

Pagpaluyo: Ang suod nga relasyon uban sa masinaboton ug mapaluyohong mga paryente ug mga higala makahatag ug personal nga kaayohan. Busa pangayog tabang kon kini imong gikinahanglan, ug ayawg ilain ang imong kaugalingon.

Bukas nga komunikasyon: Ang pagkaandam nga makig-estorya sa dayag bahin sa MS ug sa mga problema nga ipatungha niini makapalambo sa pagsinabtanay ug makatabang sa mga tawong nag-antos aron makasagubang. Sa laing bahin, ang pagpanuko sa pagpakigkomunikar moresulta sa dili-pagsinabtanay, kahigawad, ug pag-inusara.

Espirituwalidad: Nagkadaghan ang pamatuod nga nagpakita nga ang espirituwalidad makapaayo sa atong panglawas ug makapalambo ug positibong mga kinaiya, lakip na ang malaomong panglantaw sa umaabot. Nahiuyon kini sa mga pulong ni Jesus: “Ang tawo mabuhi, dili sa tinapay lamang, kondili sa matag pulong nga magagula sa baba ni Jehova.”—Mateo 4:4.

Pagkahingatawa: Bisan tuod walay kataw-anan bahin sa MS, ang pagkatawa maoy maayong terapiya alang sa lawas ug hunahuna.

[Credit Line]

Gibase sa librong Multiple Sclerosis in Clinical Practice.

[Hulagway sa panid 11]

Ang MS doble nga mas komon sa mga babaye kay sa mga lalaki

[Hulagway sa panid 13]

Ang regular nga ehersisyo mapuslanon sa lawas ug sa hunahuna