Pagpaniid sa Kalibotan

Karaan nga Ehiptohanong Pormula Alang sa Toothpaste

“Ang nailhan nga labing karaang pormula sa kalibotan alang sa toothpaste, nga gigamit kapin sa 1,500 ka tuig kanhi sa wala pa inegosyo ni William Colgate ang iyang unang komersiyal nga toothpaste niadtong 1873, nadiskobrehan diha sa usa ka abogong piraso sa papiro sa ilalom sa usa ka museyo sa Vienna,” nagtaho ang Electronic Telegraph. “Ginamit ang lapsaw nga itom nga tinta nga ginama sa anuos ug tagok sa akasya nga sinagolan ug tubig, usa ka karaang Ehiptohanon nga magsusulat maampingong naghubit sa iyang gitawag nga ‘polbos nga pangpaputi ug pangpanindot sa mga ngipon.’ Inigsagol niini sa laway sa baba, kini mahimong usa ka ‘hinlong toothpaste.’” Kining dokumentoha sa ikaupat nga siglo K.P. naglista sa mga sangkap niini sama sa asin, yerbabuyna, binulad nga bulak sa iris, ug mga lugas sa paminta​—nga ang tanan gidugmok ug gisagol. Ang maong kaplag nakapahinam sa usa ka panagkatigom sa mga dentista nga gihimo sa Vienna. “Walay dentista ang nahibalo nga dugay na diay kaayong naglungtad ang usa ka abanteng pormula sa toothpaste,” matod ni Dr. Heinz Neuman, kinsa misulay paggamit niini ug nakakaplag nga ang iyang “baba mibatig kapresko ug kahinlo.” Ang artikulo nag-ingon: “Ang mga dentista bag-o lang nakadiskobre sa mapuslanong substansiya sa iris, nga nakaplagang epektibong tambal sa sakit sa lagos ug karon ginabaligya na.”

 Pagpalugway sa Kapresko sa Prutas Diha sa Estante

“Ang imong suplay sa mga prutas sa dili madugay makapabilin nang presko sa taastaas nga panahon​—sa tabang sa usa ka substansiya nga gidayeg ingong usa sa makaayo-sa-lawas nga mga sangkap sa pulang bino,” nagtaho ang New Scientist. “Ang pagtuslob sa mga mansanas diha sa likido nga may trans-resveratrol, usa ka antioxidant nga anaa sa mga ubas, makapalugway sa kapresko sa prutas diha sa estante gikan sa duha ka semana hangtod sa tulo ka bulan. Ang mga ubas nga gituslob wala kaayo magpabiling presko nga sama sa mansanas, apan ang kapresko niini diha sa estante midoble gihapon hangtod sa duha ka semana.” Ang mga tigdukiduki nakakaplag nga diyutayng antioxidant lamang ang gikinahanglan aron dili madaot ang tisyu sa prutas ug dili makatubo ang mga yeast ug agup-op nga makapakuyos sa daghang prutas. “Sa misunod nga pagpanukiduki, napanalipdan sa tem ang ubang mga abot sa uma, lakip na ang mga kamatis, abokado, ug berde nga mga sili,” matod pa sa magasin. “Ilang gipangita karon ang di-gastosong mga paagi sa pagpatunghag trans-resveratrol.”

Mga Kapeligrohan sa Panglawas Tungod sa mga Dula sa Video

Tingali dili maamgohan sa mga ginikanan kon unsa ka peligroso ang mga dula sa video sa panglawas sa ilang mga anak, nagtaho ang mantalaang El Universal sa Mexico City. Matod pa ni Antonio González Hermosillo, presidente sa Mexican Society of Cardiology, mokabat sa 40 porsiyento sa mga bata nga kanunayng magdula sa video makaugmad ug taas nga presyon sa dugo. Ngano? Tungod kay gawas pa sa kakulang sa ehersisyo, ang mga bata mobatig kapit-os tungod kay sila hilabihang malangkit sa mga kahimtang nga gilantaw nga peligroso, sama sa mga pag-atake, daw tinuod nga mga pakigbugno, ug uban pang mga pakig-away. “Ang espesyalista nagpahimangno nga kini mosangpot sa mga sakit sa kasingkasing, ang pangunang hinungdan sa kamatayon didto sa Mexico, nga kusog nga nagtubo diha sa nasod,” matod sa mantalaan.

“Sa Paninugdan May Sayop na Daan”

“Sa paninugdan may sayop na daan sa paagi sa pagdumala sa atong kalibotan,” matod ni Dr. Jacques Diouf, direktor heneral sa Food and Agriculture Organization sa HK. Namulong ngadto sa Kennedy School of Government sa Harvard University T.B.A., si Diouf miingon: “Ang usa sa dagkong mga kalamposan sa ikabayente nga siglo mao ang pag-uswag sa abot sa pagkaon nga mas daghan pa kay sa di-hitupngang pag-uswag sa populasyon. . . . Makapatungha kitag igong pagkaon alang sa tanan dinhi sa planeta aron sila bastanteng mapakaon.” Bisan pa niana, sa nagakaugmad nga mga nasod lamang 800 milyones ka tawo ang walay igong pagkaon, ug mga 6 milyones ka kabataan ubos sa singko anyos ang mangamatay matag tuig tungod sa kakulang sa pagkaon ug sa kagutom. “Daghan kanila mangamatay sa mga sakit sama sa kalibanga, malarya o tipdas, apan mabuhi pa unta kon sila mapakaon pag maayo,” matod ni Diouf. “Ang suliran sa kagutom sa kalibotan tataw nga politikanhon, dili kay kakulang sa teknolohiya.” Siya midugang: “Gawas kon dunay himoong lakang sa politikanhong paagi, walay kasegurohan nga moarang-arang ang kahimtang sa umalabot.”

Nangatawo sa Dili-Minyong mga Ginikanan

Sa European Union, “25 porsiyento sa tanang kabataan nangatawo sa dili-minyong mga ginikanan,” nagtaho ang Espanyol nga mantalaang La Vanguardia. Samtang ang naandang mga sukdanan mausab, “ang pagpanganak sa dili-minyong mga ginikanan magkadaghan sa tibuok Uropa.” Sumala sa Statistical Office of the European Communities, nanguna sa listahan ang Sweden nga may 54 porsiyento, Denmark, 46 porsiyento, ug Pransiya, 39 porsiyento. Ang sunod mao ang Pinlandia ug Gran Britanya, parehong dunay 37 porsiyento sa mga batang nangatawo sa dili-minyong mga ginikanan. Ang susamang kiling namatikdan sa mga nasod sa Mediteranyo, diin ang lig-ong mga tradisyon sa pamilya daan nang naglungtad. Ang dili pa dugay nga mga kalkulasyon sa Espanya, pananglitan, nagpakita nga 19 porsiyento sa mga kabataan ang nangatawo sa dili-minyong mga inahan, ug sa ubang mga rehiyon, sama sa Catalonia, ang ihap maoy 22 porsiyento—100-porsiyentong pag-uswag sulod lamang sa napulo ka tuig.

Katunga sa Yuta Kamingawan

“Bisan pa sa usa ka siglo nga nagkadakong hulga sa kalikopan, ang 46 porsiyento nga luna sa Yuta sa katibuk-an nagpabiling wala matandog nga kamingawan,” nagtaho ang publikasyong World Watch. Usa ka pagtuon nga naglangkit sa 200 ka siyentipiko sa tibuok kalibotan “nakakaplag nga 68 milyon ka kilometro kuwadrado sa yuta ang maklasipikar ingon nga ‘kamingawan,’ nagpasabot nga kini adunay labing menos 70 porsiyento sa ilang orihinal nga katanoman, nga may nagpuyo nga wala pay lima ka tawo matag kilometro kuwadrado diha sa gawas sa mga siyudad, ug ang matag luna niini maoy labing menos 10,000 kilometro kuwadrado.” Ang 37 ka luna sa kamingawan adunay 2.4 porsiyento lamang sa tanang populasyon sa yuta—144 milyones ka tawo, wala pay labot sa mga sentro sa siyudad​—apan katumbas sa total nga luna sa yuta kon tiponon ang unom ka labing dagkong mga nasod: Australia, Brazil, Canada, Rusya, Tinipong Bansa, ug Tsina. Hinunoa, ang World Watch nag-ingon nga “labaw sa un-tersiya sa kamingawan mao ang yelo sa Antartika o Arctic tundra, ug 5 lamang sa 37 ka dapit ang nanginahanglag dakong pagtagad nga makonserbar​—nagpasabot nga ang matag usa kanila adunay kapin sa 1,500 ka lokal nga mga espisye ug puy-anan sa nagkadaiyang tanom ug kahayopan.”

Nasod nga May Kinadaghanang Binilanggo sa Kasadpang Uropa

“Ang Britanya mao karon ang dunay kinadaghanang binilanggo sa kasadpang Uropa, nga may aberids nga 139 sa matag 100,000 sa populasyon sa Inglaterra ug Wales,” nag-ingon ang Guardian Weekly. Ang mga binilanggo midaghan gikan sa 42,000 sa 1991 ngadto sa 72,000.” Ang mga korte sa Britanya wala lamang magsentensiya ug dugang mga tawo aron mabilanggo kondili naghukom usab kanila ug mas tag-as nga mga sentensiya. Sa 1992, 45 porsiyento ang mga adultong nahukman nga sad-an ang gibilanggo, kon itandi sa 64 porsiyento sa 2001. Hinuon, mas daghan pa ang mga binilanggo sa ubang mga nasod. Ngani, halos katunga sa gibanabanang 8.75 milyones ka binilanggo sa tibuok kalibotan makita diha sa tulo lamang ka nasod: sa Tinipong Bansa (1.96 ka milyon), Tsina (1.4 ka milyon), ug Rusya (900,000).

Mga Kapeligrohan sa Pagkasobra ug Timbang

“Ang mga tawong sobrag timbang sa edad nga 40 lagmit mamatay labing menos mga tulo ka tuig nga mas sayo kay sa mga niwang, nagpasabot nga ang pagkatambok sa dihang edad-edaran na makapakunhod sa gitas-on sa kinabuhi nga sama ra sa pagpanigarilyo,” nagtaho ang The New York Times. “Kini nga pagtuon nag-ingon nga kon sobra ang imong timbang sa dihang ikaw nag-edad na ug 35 hangtod sa 45, bisan pag magpaniwang ka sa ulahi, dako pa gihapon ang kapeligrohan nga ikaw mamatay,” matod ni Dr. Serge Jabbour, direktor sa klinika sa pagpaniwang diha sa usa ka ospital. “Ang mensahe mao nga kinahanglang magbantay ka na sa imong timbang samtang batan-on ka pa. Kon maghulat ka pag dugay, basin ulahi na ang tanan.” Ang pagpakunhod sa timbang makasumpo usab sa mga kamatayon gumikan sa kanser. Human ang 16 ka tuig nga pagtuon sa 900,000 ka tawo, ang American Cancer Society mihinapos nga “ang sobrang timbang maoy hinungdan sa 14 porsiyento sa mga kamatayon tungod sa kanser diha sa mga lalaki ug 20 porsiyento sa mga babaye,” nag-ingon ang Times. Ang mga pagtuon naglambigit sa sobrang timbang ingong hinungdan sa daghang matang sa kanser.