Sa Dihang ang Suba Miagos nga Paatras

SAMA sa usa ka linya diha sa mapa sa Tinipong Bansa, ang Mississippi River nagbahin sa nasod. Sa tinubdan niini sa Minnesota, tulo ka metro lang ang gilapdon niini. Apan kini kalit nagkalapad tungod sa daghang suba nga nag-abot nganha sa 3,700-kilometrong-gitas-on nga suba nga pahabagatan. Duol sa New Orleans, Louisiana, ang suba moabot ug 60 ka metro ang giladmon ug usa ka kilometro ang gilapdon. Sa bokana niini, 15,000,000 ka litrong tubig ang moagos ngadto sa Gulpo sa Mexico matag segundo. Kon magbaha, kapin sa 80,000,000 ka litrong tubig ang moagos matag segundo.

Ang mga tawo nga nagpuyo duol sa suba nasayod sa kadaot nga mahimo niini. Ilang nakita nga nabahaan niini ang kaumahan, natumpag ang mga dike, nabanlas ang mga balay, ug nakalas ang mga kinabuhi. Apan pipila lang karon ang makatuo kon unsay nahitabo sa suba wala pay 200 ka tuig nga milabay.

Sa Disyembre 1811, usa ka dili makitang puwersa ang mihapak sa sentro sa walog sa Mississippi ug wala kana mohunong sulod sa mga semana. Tungod sa sunodsunod nga dagkong mga linog ang suba nagbalodbalod samag gikutaw nga dagat. Grabe kaayo ang pagkatay-og sa yuta nga sa Pebrero 7, 1812, nagsugod pag-agos nga paatras ang dakong subang Mississippi gikan pa sa New Madrid, * Missouri.

Mga Panahon sa Kahadlok ug Pagpangurog

Kadtong hitaboa gitapos sa usa ka makalilisang nga mga linog sa New Madrid. Sa alas 2:00 s.b., sa Disyembre 16, 1811, ang unang linog mihapak sa habagatan-sidlakang bahin sa estado sa Missouri. Nahigmata ang mga mag-uuma ug mga lungsoranon sa dihang nauyog ang ilang mga muwebles ug ang ilang mga pinggan nangabuak sa salog. Nahugno ang mga balay. Ang mga tawo mikaratil pagpanagan pagawas sa balay ug nagpabilin sa gawas, nga nangurog sa katugnaw ug tungod sa pagtay-og sa yuta. Nameligro sila diha sa ilang mga puy-anan nga kanhi luwas nga dapit nga kapahulayan.

Padayong nauyog ang yuta hangtod sa kaadlawon, apan dili na tantong kusog. Sa mga alas 7:00 s.b., nahitabo na usab ang kusog nga linog. Dayon, sa hapit nang mag-alas 11:00 s.b., lain pang mas kusog nga linog ang nahitabo. Miliki ang yuta ug misirit ang mga lapok, tubig, ug karbon gikan niini nga makahadlok kaayo. Nangalisbo ang gas nga asupre. Ang mga nakasaksi nakakitag nangahadlok nga mga langgam nga  nanglupad palayo sa maong dapit. Sa paghunong sa kusog kaayong mga linog, ang lungsod sa Little Prairie, Missouri, nagun-ob.

Balorong Paglawig sa Ubos nga Bahin sa Suba

Sa panahon nga naglinog, ang bag-ong steamboat nga New Orleans naglawig sa Ohio River paingon sa Mississippi, nga ang destinasyon mao ang New Orleans, Louisiana. Ang kalipay napulihan ug kaguol sa dihang ang barko misulod na sa suba nga naapektohan sa linog. Ang mga pangpang nangatumpag ug nahagsa sa suba. Nanglutaw ang mga kahoy nga dugay nang naunlod ilalom sa suba, nga nameligrong makabuslot sa kasko sa barko. Gikusokuso sa dagkong balod ang barko nga samag sungsong sa botelya. Wala magsilbi ang mga mapa alang sa pagnabigar, kay giusab sa mga linog ang agos sa suba. Ang makalingaw nga biyahe nahimong makalilisang nga biyahe.

Sa Disyembre 19, 1811, ang New Orleans nagkaduol sa New Madrid, nga naglaom nga makakuhag mga suplay. Apan, ang kanhing bibo nga lungsod duol sa suba walay ikatabang. Ang pipila ka tawo nga nabilin pa didto munas ginhawang nagpangamay sa barko, nga nangayog tabang nga luwason sila gikan sa nagsiga pang kagun-oban sa mga balay ug komersiyal nga mga dapit.

Apan, ang steamboat nagpadayon sa paglawig sa Mississippi, nga ang mga pasahero niini nangurog sa kahadlok samag mga tig-skate nga anaa diha sa nipis nga kayelohan. Kini milabay sa lungsod sa Point Pleasant, nga giabandonar na. Ang Little Prairie maoy sunod nga eskalahan unta niini. Ang barko wala usab makadunggo didto, kay halos ang tibuok Little Prairie nalunopan ug ang nahibiling mga tinukod nalumpag.

Sa unahan pa pahabagatan, ang steamboat nakasugat ug daghan kaayong dagko nga mga troso. Giluka sa linog ang daghang kahoy ug nangaanod kini ngadto sa suba. Human nanghawan sa mga troso aron makaagi niana, gihigot sa mga tripulante sa New Orleans ang pisi sa barko ngadto sa usa ka kahoy sa Island #32, duol sa nailhan karong Osceola, Arkansas, aron didto magpalabay sa gabii. Sa mga alas 4:30 s.b. sa Disyembre 21, namatikdan sa usa ka pasahero nga sa katingalahan morag gibira sa ilalom sa tubig ang pisi sa barko nga gihigot sa kahoy. Pagkabuntag, nakita kon unsay nahitabo. Ang pisi nahugot ug bira sa ilalom sa tubig. Wala nay yuta nga makita pa. Nianang gabhiona, milawom ang suba ug ang Island #32 nawagtang, lain na sab nga kadaot tungod sa mga linog sa New Madrid.

Luwas nga nakompleto sa New Orleans ang unang paglawig niini, ang unang barko nga mibiyahe sa Mississippi River nga gipaandar sa alisngaw. Apan tingali ang mas dakong kalamposan niini mao nga nakaabot ra gayod kini sa iyang destinasyon.

Dugang Pag-uyog

Nagpadayon ang hinayng pagtay-og hangtod sa Enero 1812. Sa Enero 23, sa mga alas 9:00 s.b., nasinati sa mga tawo ang makahahadlok kaayong mga paghapak sa laing kusog nga linog. Ang natay-og na nga lungsod sa Point Pleasant, Missouri, maoy duol sa sentro sa linog, ug nangalagiw ang mga molupyo niini. Sa dihang ang pipila namalik niadtong Pebrero 1812, nadiskobrehan nila nga dili lang kay nadaot ang lungsod kondili nawagtang ang tanang timaan niini. Ang linog niadtong Enero 23 miresulta sa pagkahanaw sa Point Pleasant kay ang yuta nga gibarogan niini naunlod sa Mississippi River.

Kay nahadlok sa kataposan sa kalibotan, daghang tawo sa habagatan-sidlakang bahin sa Missouri misugod sa pagdangop sa relihiyon. Ang pipila ka klerigo nalipay kay ang mga naghinulsol nanimba na, nga dili sama kaniadto nga diyutay  ray manimba. Ang uban nagduhaduha sa motibo sa kusog nga pagdaghan sa mga panon, nga nagtawag kanila nga mga Kristiyano tungod sa linog. Ang ministro nga si James B. Finley mihatag ug mainitong pakigpulong diin iyang gikutlo ang Pinadayag 6:​17 sa King James nga bersiyon sa Bibliya: “Kay ang dakong adlaw sa iyang kasuko moabot; ug kinsay makabarog?”

Ang Kataposang Kapungot

Bisan tuod ang mga klerigo nangaliyupo sa Diyos nga nangayog tabang, ang katalagman padayong nag-atake sa rehiyon. Sa wala pa mobanagbanag sa Pebrero 7, 1812, ang mga molupyo sa New Madrid nahigmata na usab tungod sa tuman ka dagkong mga linog nga gikan sa sentro niini sa habagatan. Kining maong linog, nga kinakusgan sa tanan, labihan ka kusog nga gilumpag niini ang mga panghaw sa Cincinnati, Ohio, nga 650 ka kilometro ang gilay-on. Napabagting niini ang mga kampana sa simbahan sa Boston, Massachusetts, nga 1,600 ka kilometro ang gilay-on. Sa amihanan pa didto sa Montreal, Canada, mikagay ang mga plato ug platito diha sa mga lamesa. Usa ka tawo nga taga-Kentucky, nga nagpuyo 130 ka kilometro gikan sa sentro sa linog, misulat sa iyang talaan: “Kon dili kita mobiya dinhi, lamyon ta sa yuta.” Apan, ang kinagrabehang gihapak sa kapungot sa linog mao ang New Madrid, ang lungsod duol sa suba.

Ang unang mga pag-uyog grabeng nakadaot sa New Madrid, nga nakapatayg daghang residente ug nakapugos sa mga naluwas sa pagkalagiw. Ang linog niadtong Pebrero 7 bug-os nga nagpapha sa maong lugar. Sa dihang mihapak ang linog, ang nabilin pang mga molupyo igo rang nakakalagiw. Ang taas nga pangpang nga nahimutangan sa lungsod nahugno ug nadala sa agos sa suba sa Mississippi, diin gibanlas sa nakutaw nga tubig ang mga tabla, tisa, ug mga bato sa New Madrid. Sa mubong panahon, nahanaw ang tibuok lungsod.

Mga Epekto Diha sa Suba

Ang mga linog sa New Madrid nakapatunghag temporaryong mga busay diha sa Mississippi duol sa New Madrid. Daghang barko ang nalunod samtang nagbiyahe didto. Ang linog niadtong Pebrero 7 nagpabalodbalod sa yuta, nga tungod niini nabali ang direksiyon sa agos sa tubig. Dihay dagkong mga liki ilalom sa suba, nga nagpahinabog mga lilo diin gihigop ang daghang barko. Nabalhin sa mga linog ang kanal sa suba ug nalunopan ang mga lungsod ug mga homestead. Napasimang usab niini ang tubig sa suba, nga nakapatungha sa Reelfoot Lake, usa ka dakong lanaw sa Tennessee nga wala maglungtad sa wala pay 1812. Ang mga kahoy nga kanhi nagbarog sa malang yuta anaa na karon sa tunga sa Reelfoot Lake, nga nakagamot sa gilunopan nga yuta.

Wala mahibaloi ang eksaktong sukod sa gikusgon sa maong mga linog, sanglit wala pay modernong mga seismograph niadtong 1812. Gikalkulo sa mga siyentipiko nga labing menos tulo sa mga linog sa New Madrid milapas sa sukod nga 8.0 sa Richter nga sukdanan. Mao kadto ang kinakusgang linog nga nasinati sukad sa dakong-yuta sa Tinipong Bansa ug nalakip sa kinakusgang mga linog nga natala sukad dinhi sa yuta. Bisan tuod diyutay lang ang namuyo sa apektadong dapit, daghang tawo​—tingali ginatos​—ang namatay sa maong katalagman.

Karon ang Mississippi River nag-agos sa habagatan-sidlakang bahin sa Missouri nga morag wala gayoy nahitabong dakong katalagman. Apan kon ang suba makasulti pa lang, iasoy niini ang makapaukyab nga sugilanon sa dihang kini miagos nga paatras.

[Footnote]

[Mga mapa sa panid 18]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

MISSOURI

Mississippi River

New Madrid

[Hulagway sa panid 19]

Ang steamboat nga “New Orleans”

[Credit Line]

Used by permission, State Historical Society of Missouri, Columbia

[Hulagway sa panid 20]

Ang mga linog nakapatungha sa Reelfoot Lake

[Picture Credit Line sa panid 18]

U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./Dave Menke