Kon Unsay Gikinahanglan ug Gusto sa mga Bata

SUKAD sa iyang pagkatawo, ang bag-ong natawo nga bata nagkinahanglan ug malumong pag-atiman, lakip na ang malulotong paghapohap ug panit-sa-panit nga pagdapat. Ang ubang mga doktor nagtuo nga ang unang 12 ka oras human sa pagkatawo hinungdanon kaayo. Sila nag-ingon nga ang gikinahanglan ug gusto kaayo sa inahan ug anak human gayod sa pagkahimugso dili “ang pagkatulog o pagkaon, kondili ang paghapohap ug paggakos ug pagtan-aw ug pagpamati sa usag usa.” *

Sa kinaiyanhon, ang mga ginikanan mohikap, mohalog, mohapohap, ug mogakos sa ilang bata. Ang bata, sa baylo, masuod pag-ayo sa iyang mga ginikanan ug mosanong sa ilang pagtagad. Lig-on kaayo kining maong bugkos nga ang mga ginikanan mohimog mga sakripisyo aron sa pag-atiman sa masuso nga walay hunong.

Sa laing bahin, kon walay mahigugmaong bugkos uban sa ginikanan, ang masuso maluya ug mamatay. Busa, ang ubang mga doktor nagtuo nga hinungdanon nga ang bata ihatag dayon sa iyang inahan human kini mahimugso. Sila nagsugyot nga tugotan ang inahan ug masuso nga magkauban sulod sa labing menos 30 ngadto sa 60 minutos human dayon sa pagkahimugso.

 Bisan tuod ang pipila ka tawo nagpasiugda nga tukoron dayon ang suod nga relasyon, ang unang kontak malisod tingali, o imposible pa gani, diha sa pipila ka ospital. Kasagaran, ang bag-ong natawo nga mga bata ibulag sa inahan aron dili matakdan ug sakit ang bata. Apan, ang pipila ka ebidensiya nagpakita nga ang gidaghanon sa makamatay nga mga impeksiyon sa pagkatinuod mous-os kon ang bag-ong natawo nga mga bata magpabilin uban sa ilang mga inahan. Busa nagkadaghang ospital ang motugot nga sayo ug mas dugay nga magkauban ang inahan ug ang masuso.

Kabalaka Bahin sa Pagtukod ug Suod nga Relasyon

Ang pipila ka inahan dili dayon masuod sa ilang bata sa unang higayon nga makita nila siya. Busa maghunahuna sila, ‘Malisdan ba ako sa pagtukod ug suod nga relasyon?’ Tinuod, dili tanang inahan ang mahigugma sa ilang bata sa unang pagkakita nila kaniya. Bisan pa niana, dili kinahanglang mabalaka.

Bisan pag dili dayon mahigugma ang inahan sa iyang anak, kini mahimong bug-os nga maugmad sa ulahi. “Walay usa ka kahimtang sa pagpanganak ang magtino kon ikaw molampos o dili sa imong pagtukod ug suod nga relasyon uban sa imong anak,” miingon ang usa ka eksperyensiyadong inahan. Bisan pa niana, kon ikaw mabdos ug nabalaka bahin niini, maalamon tingali nga makig-estorya daan sa imong obstetrisyan. Klaroha kon kanus-a nimo gusto ug kon unsa ka dugay nga gusto nimong makauban ang imong bag-ong natawo nga bata.

“Pakigsulti Nako!”

Morag adunay pipila ka kahigayonan diin ang mga masuso ilabinang sensitibo sa espesipikong panukbil. Kanang maong linain nga mga kahigayonan matapos sa dili madugay. Pananglitan, ang utok sa bata dili maglisod sa pagkat-on ug usa ka pinulongan, bisag kapin pa sa usa ka pinulongan. Apan ang labing madinawaton nga yugto sa pagkat-on ug pinulongan morag mohunong sa mga singko anyos.

Sa dihang ang bata mag-edad na ug 12 ngadto sa 14 anyos, ang pagkat-on ug pinulongan mahimong lisod na kaayo. Sumala sa neurologo sa mga bata nga si Peter Huttenlocher, mao kanang panahona diin “mokunhod ang kadasok ug ang gidaghanon sa mga synapse sa dapit sa utok nga maoy responsable sa pagkat-on ug pinulongan.” Klaro nga ang unang pipila ka tuig sa kinabuhi maoy hinungdanong panahon sa pagkat-on ug pinulongan!

Sa unsang paagi makakat-on ang mga masuso sa pagsulti, nga hinungdanon kaayo sa pag-ugmad sa ilang ubang proseso sa pagkuhag kahibalo? Sa panguna pinaagi sa pagpakigsulti sa mga ginikanan. Ang mga masuso ilabinang mosanong sa panukbil nga naggikan sa mga tawo. “Ang usa ka masuso . . . mosundog sa tingog sa iyang inahan,” nag-ingon si Barry Arons sa Massachusetts Institute of Technology. Apan, makaiikag nga ang mga bata dili mosundog sa tanang tingog. Sumala sa naobserbahan ni Arons, ang bata “dili mosundog sa pag-igot sa duyan nga dungan niyang madungog sa tingog sa iyang inahan.”

Ang mga ginikanan nga lainlaig kultura makigsulti sa ilang mga masuso nga naggamit sa susamang ritmikong estilo sa pagsulti nga gitawag sa pipila nga “Parentese” o sinultihan sa usa ka ginikanan. Samtang ang ginikanan mosulti sa mahigugmaong paagi, mokusog ang pinitik sa kasingkasing sa masuso. Kini gituohan nga motabang sa pagpadali sa koneksiyon tali sa mga pulong ug sa mga butang nga maoy gipasabot niini. Nga walay gilitok nga pulong, ang masuso daw nag-awhag sa ginikanan: “Pakigsulti nako!”

“Tan-awa Ko!”

Naestablisar na nga sulod sa unang tuig o kapin pa, ang masuso masuod sa usa ka hamtong nga tig-atiman, kasagaran sa iyang inahan. Kon ang masuso  suod sa ginikanan, ang bata mas mahigalaon sa uban kay sa ubang mga bata nga dili suod sa ginikanan. Gituohan nga ang maong suod nga relasyon uban sa iyang inahan kinahanglang tukoron sa dihang ang bata nag-edad ug tulo ka tuig.

Unsay mahimong mahitabo kon ang masuso mapasagdan sulod niining hinungdanong yugto sa dihang ang iyang hunahuna dali rang maimpluwensiyahan sa mga panukbil nga naggikan sa gawas? Si Martha Farrell Erickson, kinsa nag-obserbar sa 267 ka inahan ug sa ilang mga anak sulod sa kapin sa 20 ka tuig, nagpahayag niini: “Ang pagpasagad inanay ug padayon nga magwala sa kadasig sa bata hangtod nga [ang bata] dili na kaayo ganahang makighigala sa uban o masinati sa kalibotan.”

Sa paningkamot nga iilustrar ang iyang panglantaw mahitungod sa seryosong mga sangpotanan sa emosyonal nga pagpasagad, si Dr. Bruce Perry sa Children’s Hospital sa Texas nag-ingon: “Kon hangyoon ko nimo sa pagkuha sa 6-ka-bulang bata ug papilion tali sa pagbalibali sa tanang bukog sa iyang lawas o sa dili pagpakitag pagmahal kaniya sulod sa duha ka bulan, sa akong hunahuna mas maayo pag kahimtang ang bata kon imong balibalion ang tanang bukog sa iyang lawas.” Ngano man? Sa hunahuna ni Perry, “ang mga bukog maulian, apan kon ang utok sa masuso dili matukbil sulod sa duha ka bulan, imong gidaot sa dayon ang iyang utok.” Dili tanan mouyon nga permanente ang maong kadaot. Bisan pa niana, ang siyentipikanhong mga pagtuon nagpakita gayod nga ang makapatugob-sa-emosyon nga palibot hinungdanon alang sa hunahuna sa masuso.

“Sa yanong pagkasulti,” matod pa sa librong Infants, “[ang mga bata] andam nga mahigugma ug higugmaon.” Sa dihang mohilak ang masuso, kasagaran siya naghangyo sa iyang mga ginikanan: “Tan-awa ko!” Hinungdanon nga ang mga ginikanan mosanong sa malulotong paagi. Pinaagi sa maong mga pakiglabot, ang bata makaamgo nga siya nakapahibalo sa iyang mga panginahanglan ngadto sa uban. Siya nagtuon sa pagpakighugoyhugoy sa uban.

‘Dili ba Magdahan ang Bata?’

‘Kon mosanong ako sa matag hilak sa bata, dili ba siya magdahan?’ basin mangutana ka. Tingali. Ang mga hunahuna nagkalainlain bahin niining pangutanaha. Tungod kay ang matag bata talagsaon, kasagaran ang mga ginikanan maoy magtino kon unsang paagiha ang labing epektibo. Apan, ang pipila ka di pa dugayng panukiduki nagpaila nga sa dihang ang bag-ong natawong bata gutomon, dili-komportable, o napikal, ang iyang mga sistema nga mosanong sa kapit-os magpagula ug mga stress hormone. Iyang ipahayag ang iyang kalisdanan pinaagi sa paghilak. Giingon nga sa dihang ang ginikanan mosanong ug magtagbaw sa mga panginahanglan sa bata, ang hamtong magsugod sa pagmugna ug mga sistema sa mga selula diha sa utok sa bata nga motabang kaniya sa pagkat-on sa paghupay sa iyang kaugalingon. Dugang pa, sumala kang Dra. Megan Gunnar, kon ang usa ka bata atimanon dayon, diyutay ra ang iyang ipatunghang stress hormone nga cortisol. Ug bisan pag mapikal siya, mas dali niyang hunongon ang iyang reaksiyon sa kapit-os.

“Gani,” nag-ingon si Erickson, “ang mga bata kansang mga hilak tagdon dayon ug sa makanunayong paagi, ilabina sulod sa unang 6-8 ka bulan sa kinabuhi, sa pagkatinuod dili kaayo hilakon kay niadtong mga bata nga gipasagdang maghilak.” Hinungdanon  usab nga lainlainon ang paagi sa imong pagsanong. Kon mosanong ka sa samang paagi sa matag higayon, sama sa pagpakaon kaniya o pagkugos kaniya, sa pagkatinuod magdahan siya. Usahay, ang pag-ila sa iyang paghilak pinaagi sa imong pagpakigsulti kaniya mahimong igo na. O ang pagduol sa bata ug paghunghong kaniya sa malumong paagi mahimong epektibo. Sa laing bahin, ang paghikap sa iyang likod o tiyan basig mao ray gikinahanglan.

“Papel sa bata nga mohilak.” Maoy panultihon sa Oriente. Alang sa bata, ang paghilak mao ang pangunang paagi sa pagpahibalo kon unsay iyang gusto. Unsay imong bation kon wala ka tagda matag higayon nga duna kay pangayoon? Nan, unsay bation sa imong bata, kinsa walay mahimo kon walay tig-atiman, kon dili nimo siya panumbalingon matag higayon nga mangandoy siyang tagdon? Apan, kinsa ang angayng mosanong sa iyang paghilak?

Kinsay Moatiman sa Bata?

Ang usa ka di pa dugayng sensos nga gihimo sa Tinipong Bansa nagpadayag nga 54 porsiyento sa mga bata sukad sa pagkatawo hangtod sa tersero anyo kanunayng makadawat ug usa ka matang sa pag-atiman gikan sa mga tawo gawas sa ilang mga ginikanan. Daghang pamilya ang magkinahanglan tingali ug dugang kita aron sa pagtagbaw sa ilang mga panginahanglan. Ug daghang inahan ang mokuhag bakasyon sa pagpanganak, kon posible, aron sa pag-atiman sa ilang bag-ong natawo nga bata sulod sa pipila ka semana o mga bulan. Apan kinsay moatiman sa bata human niana?

Siyempre, walay estriktong mga lagda nga maggahom sa maong mga desisyon. Apan, maayong hinumdoman nga ang bata huyang gihapon sulod niining hinungdanong yugto sa iyang kinabuhi. Kinahanglang hatagan sa amahan ug inahan ug seryoso nga pagpamalandong kanang butanga. Sa dihang mohukom kon unsay buhaton, angay nilang tagdon nga mainampingon ang mga kapilian.

“Nagkaanam ka klaro nga ang pagtugot bisan sa kinamaayohang mga programa sa pag-atiman sa bata nga maoy magmatuto sa atong mga anak dili kapuli sa panahon nga gikinahanglan sa mga anak gikan sa ilang mga inahan ug amahan,” matod ni Dr. Joseph Zanga, sa American Academy of Pediatrics. Ang ubang mga eksperto nabalaka nga ang mga masuso nga anaa sa mga day-care center dili makapakiglabot sa tig-atiman sumala sa ilang gikinahanglan.

Ang ubang mga inahan nga nagtrabaho, kay nakaamgo sa hinungdanong mga kinahanglanon sa ilang anak, nakadesisyon nga sila magpabilin na lang sa balay inay kay tugotan ang ubang mga tawo nga mopuli sa pagtagana sa emosyonal nga panginahanglan sa ilang mga anak. Usa ka babaye nag-ingon: “Gipanalanginan ako ug pagkakontento nga gituohan ko gayod nga dili ikahatag sa ubang trabaho kanako.” Siyempre, ang kapit-os sa ekonomiya dili magtugot sa tanang inahan sa paghimo nianang maong mga pagpili. Daghang ginikanan ang walay kapilian kondili ang pagpahimulos sa mga day care center, busa maningkamot sila pag-ayo sa paghatag sa ilang anak ug pagtagad ug pagmahal sa dihang magkauban sila. Sa susama, daghang nag-inusarang mga ginikanan ang diyutay rag kapilian niining bahina ug nakahimog talagsaong mga paningkamot sa pagmatuto sa ilang mga anak—uban ang maayong mga resulta.

Ang pagkaginikanan mahimong usa ka makapalipay nga trabaho, tugob sa kahinam. Bisan pa niana, kini maoy malisod, hago nga trabaho. Sa unsang paagi ikaw molampos?

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 6]

Hilom nga mga Bata

Ang pipila ka doktor sa Japan nag-ingon nga nagkadaghan ang mga bata nga dili mohilak o mopahiyom. Ang doktor sa mga bata nga si Satoshi Yanagisawa nagtawag kanilang hilom nga mga bata. Ngano man nga ang mga bata mihunong sa pagpahayag sa ilang mga emosyon? Ang ubang mga doktor nagtuo nga ang kahimtang mitungha tungod kay ang mga bata gihikawan sa pagpakigkita sa mga ginikanan. Ang kahimtang gitawag ug gipahamtang nga pagkawalay-mahimo. Ang usa ka teoriya nagsugyot nga sa dihang ang mga panginahanglan nga makigkomunikar kanunayng wala panumbalinga o nasaypan pagsabot, ang mga masuso sa ngadtongadto mohunong na sa pagsulay sa pagpakigkomunikar.

Kon ang bata wala hatagi ug angayng panukbil sa hustong panahon, ang bahin sa iyang utok nga makapahimo kaniyang mabination mahimong dili maugmad, nagsugyot si Dr. Bruce Perry, pangulo sa sikyatriya sa Children’s Hospital sa Texas. Sa mga kaso sa sobrang emosyonal nga pagpabaya, ang kapasidad nga mobatig empatiya mahimong mawala sa dayon. Si Dr. Perry nagtuo nga sa pipila ka kaso ang pag-abuso sa substansiyang makagiyan ug ang kapintasan sa mga batan-on mahimong ilangkit sa maong kasinatian sa unang yugto sa kinabuhi.

[Hulagway sa panid 7]

Ang bugkos tali sa ginikanan ug masuso mag-anam ka lig-on samtang sila mag-estoryahay