Ang Pakigbugno Batok sa Ngalan sa Diyos

ANG iyang ngalan mao si Hananiah ben Teradion. Siya maoy Hudiyong eskolar sa ikaduhang siglo K.P., ug siya nailado tungod sa paghikay ug publikong mga tigom diin siya nagtudlo gikan sa Sefer Torah, usa ka linukot nga basahon nga naundan sa unang lima ka basahon sa Bibliya. Si Ben Teradion nailado usab tungod sa paggamit sa personal nga ngalan sa Diyos ug pagtudlo niana ngadto sa uban. Kon hunahunaon nga ang unang lima ka basahon sa Bibliya naghisgot sa ngalan sa Diyos ug kapin sa 1,800 ka beses, malikayan ba gayod niya nga dili itudlo ang ngalan sa Diyos samtang nagtudlo siya ug Torah?

Apan, ang panahon ni Ben Teradion maoy peligrosong panahon alang sa Hudiyong mga eskolar. Sumala sa Hudiyong mga historyano, ang Romanong emperador nagpahamtang ug silot nga kamatayon ngadto sa nagtudlo o nagtuman sa Judaismo. Sa ngadtongadto, gidakop sa mga Romano si Ben Teradion. Sa pagdakop kaniya, nagkupot siya ug kopya sa Sefer Torah. Sa dihang mitubag siya sa iyang mga magsusumbong, prangka niyang giangkon nga sa pagtudlo sa Bibliya, gisugot lamang niya ang sugo sa Diyos. Bisan pa niana, gisilotan gihapon siya ug kamatayon.

Sa adlaw sa pagpatay kaniya, si Ben Teradion giliminan sa mismong linukot nga basahon sa Bibliya nga iyang gikuptan sa dihang gidakop siya. Dayon gisunog siya diha sa estaka. Ang Encyclopaedia Judaica nag-ingon nga “aron magdugay ang iyang pag-antos ang mga hugpong sa delana nga gihumol sa tubig gibutang ibabaw sa iyang kasingkasing aron dili dayon siya mamatay.” Ingong bahin sa iyang silot, ang iyang asawa gipatay usab ug ang iyang anak nga babaye gibaligya ngadto sa balay sa kahilayan.

Bisan tuod ang mga Romano maoy responsable niining linuog nga pagpatay kang Ben Teradion, ang Talmud a nag-ingon nga “gisilotan siya  pinaagig pagsunog tungod kay gilitok niya ang tibuok nga balaang Ngalan.” Oo, alang sa mga Hudiyo, ang paglitok sa personal nga ngalan sa Diyos maoy grabe gayod nga kalapasan.

Ang Ikatulong Sugo

Dayag nga panahon sa una ug ikaduhang siglo K.P., ang usa ka patuotuo bahin sa paggamit sa ngalan sa Diyos naugmad taliwala sa mga Hudiyo. Ang Mishnah (usa ka koleksiyon sa rabbinikong mga komentaryo nga nahimong pundasyon sa Talmud) nag-ingon nga “ang usa nga molitok sa balaang ngalan sumala sa pagkaespeling niini” walay bahin sa umaabot nga yutan-ong Paraiso nga gisaad sa Diyos.

Unsay hinungdan sa maong pagdili? Ang uban nangangkon nga ang mga Hudiyo nag-isip sa ngalan sa Diyos nga sagrado kaayo nga dili kini angayng litokon sa dili-hingpit nga mga tawo. Sa ngadtongadto, nagpanuko pa gani sila bisan sa pagsulat sa ngalan. Sumala sa usa ka basahon, ang maong kahadlok mitungha gumikan sa kabalaka nga basin ilabay ra unya sa basurahan ang dokumento nga dunay ngalan sa Diyos, sa ingon mapasipalahan ang ngalan sa Diyos.

Ang Encyclopaedia Judaica nag-ingon nga “ang paglikay sa paglitok sa ngalang YHWH . . . nahitabo tungod sa sayop nga pagsabot sa Ikatulong Sugo.” Ang ikatulo sa Napulo ka Sugo nga gihatag sa Diyos ngadto sa mga Israelinhon nag-ingon: “Dili ka magagamit sa ngalan ni Jehova nga imong Diyos sa walay kapuslanan, kay dili pasagdan ni Jehova nga dili masilotan ang magagamit sa iyang ngalan sa walay kapuslanan.” (Exodo 20:7) Busa, ang sugo sa Diyos batok sa dili-hustong paggamit sa iyang ngalan gituis ug nahimong patuotuo.

Tino nga walay usa karon ang moingon nga buot sa Diyos nga sunogon diha sa estaka ang usa ka tawo nga molitok sa balaang ngalan! Bisan pa niana, ang Hudiyong mga patuotuo mahitungod sa personal nga ngalan sa Diyos nagpabilin gihapon. Daghan ang nagtawag gihapon sa Tetragrammaton ingong ang “Dili-Malitok nga Ngalan” ug ang “Imposibleng Isulti nga Ngalan.” Diha sa pipila ka grupo sa mga tawo ang tanang paghisgot sa Diyos tinuyo nga saypon paglitok aron dili makalapas sa tradisyon. Pananglitan, ang Jah, o Yah, ang minubo sa personal nga ngalan sa Diyos, gilitok nga Kah. Ang Hallelujah gilitok nga Hallelukah. Ang uban dili gani mosulat sa pulong “Diyos,” nga pulihan ug badlis ang usa o kapin pang mga titik. Pananglitan, kon gusto nilang isulat ang Iningles nga pulong “God,” ang aktuwal nilang isulat mao ang “G-d.”

Dugang mga Paningkamot sa Pagtago sa Ngalan

Dili kay ang Hudaismo ra ang bugtong relihiyon nga dili mogamit sa ngalan sa Diyos. Tagda ang kaso ni Jerome, usa ka Katolikong pari ug sekretaryo ni Papa Damaso I. Sa tuig 405 K.P., natapos ni Jerome ang iyang paghubad sa tibuok Bibliya ngadto sa Latin, nga nailhan ingong ang Latin Vulgate. Wala iapil ni Jerome ang ngalan sa Diyos diha sa iyang hubad. Hinunoa, sa pagsunod sa batasan sa iyang panahon, iyang gipuli ang mga pulong nga “Ginoo” ug “Diyos” alang sa ngalan sa Diyos. Ang Latin Vulgate nahimong unang awtorisado nga Katolikong hubad sa Bibliya ug sukaranan sa daghang ubang mga hubad diha sa ubay-ubayng pinulongan.

 Pananglitan, ang Douay Version, usa ka Katolikong hubad niadtong 1610, sa lintunganay maoy Latin Vulgate nga gihubad ngadto sa Iningles. Nan, dili ikatingala nga kining maong Bibliya wala gayod mag-apil sa personal nga ngalan sa Diyos. Apan, ang Douay Version dili kay lain lamang nga hubad sa Bibliya. Kini nahimong bugtong awtorisado nga Bibliya alang sa nagsultig-Iningles nga mga Katoliko hangtod sa katuigan sa 1940. Oo, sulod sa gatosan ka tuig, ang ngalan sa Diyos gitago gikan sa milyonmilyong debotado nga mga Katoliko.

Tagda usab ang King James Version. Sa 1604 ang hari sa Inglaterra, nga si James I, nagsugo sa usa ka grupo sa mga eskolar sa pagpatik ug Iningles nga bersiyon sa Bibliya. Mga pito ka tuig sa ulahi, ilang giluwatan ang King James Version, nga nailhan usab ingong Authorized Version.

Niining maong bersiyon usab, ang mga maghuhubad naglikay sa paggamit sa balaang ngalan, nga gigamit kana diha lamang sa pipila ka bersikulo. Sa kadaghanang kaso ang ngalan sa Diyos gipulihan sa pulong “GINOO o DIYOS” aron sa paghawas sa Tetragrammaton. Kining maong hubad nahimong awtorisado nga Bibliya alang sa milyonmilyon. Ang World Book Encyclopedia nag-ingon nga “walay hinungdanong Iningles nga mga hubad sa Bibliya ang mitungha sulod sa kapin sa 200 ka tuig human sa pagpatik sa King James Version. Nianang panahona, ang King James Version mao ang labing kaylap gigamit nga hubad diha sa mga dapit nga nagsultig Iningles.”

Ang nahisgotan sa ibabaw maoy tulo lamang sa daghang hubad sa Bibliya nga gipatik sulod sa miaging mga siglo nga wala mag-apil o wala magpasiugda sa ngalan sa Diyos. Dili ikahibulong nga ang kinabag-an sa nag-angkong mga Kristohanon karon nagpanuko sa paggamit sa balaang ngalan o wala gayod mahibalo niana. Ibutang ta, sulod sa katuigan ang pipila ka mga maghuhubad sa Bibliya nag-apil sa personal nga ngalan sa Diyos diha sa ilang mga hubad. Apan, ang kadaghanan niini gipatik sa mas bag-ong mga panahon ug wala kaayoy epekto sa tinamdan sa kadaghanang tawo ngadto sa ngalan sa Diyos.

Usa ka Batasan nga Supak sa Kabubut-on sa Diyos

Ang kaylap nga dili paggamit sa ngalan sa Diyos gipasukad lamang sa tawhanong tradisyon ug dili sa mga pagtulon-an sa Bibliya. “Diha sa Torah wala gayod did-i ang usa ka tawo sa paglitok sa Ngalan sa Diyos. Sa pagkatinuod, dayag diha sa kasulatan nga ang Ngalan sa Diyos kanunayng gilitok,” misaysay ang Hudiyong tigdukiduki nga si Tracey R. Rich, awtor sa Internet site nga Judaism 101. Oo, sa kapanahonan sa Bibliya ang mga magsisimba sa Diyos naggamit sa iyang ngalan.

Klaro nga pinaagi sa pagkahibalo sa ngalan sa Diyos ug paggamit niana mas kaharmonya kita sa inuyonang paagi sa pagsimba kaniya, sama sa paagi sa pagsimba kaniya sa kapanahonan sa Bibliya. Mahimong mao kini ang atong unang lakang sa pag-ugmad ug personal nga relasyon uban kaniya, nga mas maayo pa kay sa pagkahibalo lamang kon unsay iyang ngalan. Sa pagkatinuod, si Jehova nga Diyos nagdapit kanato sa pagbaton nianang maong relasyon uban kaniya. Iyang giinspirar ang mainitong pagdapit: “Duol sa Diyos, ug siya moduol kaninyo.” (Santiago 4:8) Apan, mangutana ka tingali, ‘Sa unsang paagi ang may-kamatayong tawo masuod sa Labing Gamhanang Diyos?’ Ang sunod nga artikulo magsaysay kon sa unsang paagi maugmad nimo ang usa ka relasyon uban kang Jehova.

[Footnote]

[Kahon sa panid 6]

Hallelujah

Unsay mosantop sa imong hunahuna sa dihang madungog nimo ang terminong “Hallelujah”? Tingali magpahinumdom kini kanimo sa “Messiah” ni Handel, usa ka musikal nga obra maestra gikan sa katuigan sa 1700 nga adunay makapatandog nga korong Hallelujah. O lagmit mahunahunaan nimo ang iladong patriotikong awit sa Amerika nga “The Battle Hymn of the Republic,” nga nailhan usab ingong “Glory, Hallelujah.” Segurado nga gikan sa usa ka tinubdan o sa lain, imong nadungog ang pulong nga “Hallelujah.” Tingali gigamit nimo kini matag karon ug unya. Apan nahibalo ka ba kon unsay kahulogan niini?

Hallelujah​—Ang Iningles nga transliterasyon sa Hebreohanong ekspresyon nga ha·lelu-Yahʹ, nga nagkahulogang “dayega si Jah,” o “dayega ninyo si Jah.”

Jah​—Usa ka balaknong minubo nga dagway sa ngalan sa Diyos, nga Jehova. Makita kini diha sa Bibliya kapin sa 50 ka beses, nga kasagaran ingong bahin sa ekspresyong “Hallelujah.”

[Kahon sa panid 7]

Naapil ba ang Ngalan sa Diyos Diha sa Imong Ngalan?

Daghang ngalan sa Bibliya ang popular gihapon karon. Sa pipila ka kahimtang ang orihinal nga Hebreohanong kahulogan niining mga ngalana aktuwal nga nag-apil sa personal nga ngalan sa Diyos. Aniay pipila ka pananglitan sa maong mga ngalan ug ang mga kahulogan niini. Tingali naapil niini ang imong ngalan.

Juana​—“Si Jehova Mapuangoron”

Joel​—“Si Jehova Maoy Diyos”

Juan​—“Si Jehova Nagpakitag Pabor”

Jonatan​—“Si Jehova Naghatag”

Jose​—“Hinaot si Jah Magadugang” b

Josue​—“Si Jehova Maoy Kaluwasan”

[Footnote]

 [Kahon sa panid 8]

Mga Termino sa Bibliya Alang sa Diyos

Ang Hebreohanong teksto sa Balaang Kasulatan naggamit ug daghang termino alang sa Diyos, sama sa Amahan, Ginoo, Labing Gamhanan, ug Maglalalang. Bisan pa niana, ang mga kahimtang diin siya gihisgotan pinaagi sa iyang personal nga ngalan mas daghan pa kay sa tanang ubang mga termino nga giusa. Klaro nga kabubut-on sa Diyos nga atong gamiton ang iyang ngalan. Tagda ang mosunod nga listahan sa mga termino sumala sa pagtungha niana diha sa Hebreohanong Kasulatan. c

Jehova​—6,973 ka beses

Diyos​—2,605 ka beses

Labing Gamhanan​—48 ka beses

Ginoo​—40 ka beses

Magbubuhat​—25 ka beses

Maglalalang​—7 ka beses

Amahan​—7 ka beses

Tigulang sa mga Adlaw​—3 ka beses

Dakong Instruktor​—2 ka beses

[Footnote]

 [Kahon sa panid 9]

Usa ka Diyos nga Nagpahinabo sa mga Butang

Ang mga eskolar wala magkauyon sa bug-os bahin sa kahulogan sa ngalan sa Diyos, nga Jehova. Apan, human sa dugayng panukiduki bahin niining ulohana, daghan ang nagtuo nga ang ngalan maoy dagway sa Hebreohanong berbo nga ha·wahʹ (mamao), nga nagkahulogang “Iyang Gipahinabo nga Mamao.”

Busa, sa Bag-ong Kalibotang Hubad sa Balaang Kasulatan, d ang asoy diha sa Exodo 3:​14, diin gipangutana ni Moises ang Diyos sa iyang ngalan, gihubad niining paagiha: “Niini ang Diyos miingon kang Moises: ‘Ako mamao kon unsay mamao ako.’ Ug siya midugang: ‘Kini ang imong isulti sa mga anak sa Israel, “Si ako mamao nagpadala kanako nganhi kaninyo.”’”

Haom ang maong hubad tungod kay ang Diyos makahimo sa pagpahinabo sa iyang kaugalingon nga mamao bisan unsay iyang gikinahanglan nga mahimong mao. Walay makapugong kaniya sa paghimo sa bisan unsang papel nga gikinahanglan aron matuman ang iyang kabubut-on. Ang iyang mga katuyoan ug mga saad kanunayng matuman. Sa talagsaong paagi, ang Diyos mao ang Maglalalang, ang usa nga adunay walay-kinutobang katakos sa pagpahinabo sa mga butang. Iyang gipahinabo nga molungtad ang pisikal nga uniberso. Gilalang usab niya ang tinagpulo ka libong espirituhanon nga mga linalang. Sa pagkatinuod, siya maoy Diyos nga nagpahinabo sa mga butang!

[Footnote]

[Hulagway sa panid 5]

Usa ka kinulit nga naghulagway sa pagpatay kang Hananiah ben Teradion

[Mga hulagway sa panid 8, 9]

Mga Dapit Diin ang Ngalan sa Diyos Klarong Gipasundayag

1. Usa ka simbahan sa Lomborg, Denmark, ika-17ng siglo

2. Dekolor nga bentanang salamin, katedral sa Bern, Switzerland

3. Linukot nga Basahon , nga gisulat sa karaang Hebreohanon nga pinulongan, Israel, c. 30-50 K.P.

[Credit Line]

Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem

4. Sensilyo sa Sweden, 1600

[Credit Line]

Kungl. Myntkabinettet, Sveriges Ekonomiska Museum

5. Basahon sa pag-ampo sa Alemanya, 1770

[Credit Line]

From the book Die Lust der Heiligen an Jehova. Oder: Gebaet-Buch, 1770

6. Kinulit sa bato, Bavaria, Alemanya

7. Moabinhong Bato, Paris, Pransiya, 830 W.K.P.

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris

8. Dibuho diha sa simboryo sa simbahan, Olten, Switzerland