Pagpaniid sa Kalibotan

“Ubanon” nga mga Kriminal

“Ang usa sa mga bahin sa bilanggoan sa Britanya espesyal nga gipahiangay sa tigulang nga mga binilanggo aron kabutangan sa kalit nga midaghang mga pensiyonado nga nakahimog krimen,” nagtaho ang The Sunday Times sa London. Ang maong yunit, didto sa usa ka bilanggoan sa Portsmouth, adunay awtomatikong mga hagdanan, gipasibo nga mga kahimanan sa gym, ug mga kawani nga gibansay sa pagbatog mga katakos sa pag-atiman. Gipakita sa panukiduki nga kapin sa 100,000 ka pensiyonado “naghimo​—o naghunahuna sa paghimo​—ug krimen” aron ikadugang sa ilang gidawat nga mga benepisyo ug mga pensiyon gikan sa estado. Ang uban midangop sa pagpamaligyag droga, pagpangawat diha sa tindahan, pagpayuhot ug mga sigarilyo ug alkoholikong mga ilimnon ngadto sa Britanya, ug pagpanulis pa ganig mga bangko. Sa 1990, 355 ka pensiyonado ang gibilanggo, apan ang ilang gidaghanon sa tuig 2000 maoy 1,138. Daghan kanila walay kriminal nga rekord kaniadto apan “napig-otan pag-ayo sa paghupot sa usa ka sukdanan sa pagkinabuhi,” nag-ingon ang kriminologo nga si Bill Tupman. “Sila dili ang kinapobrehang mga pensiyonado kondili mga arangan ug kahimtang nga kaniadto mga kugihan, masinundanon-sa-balaod nga mga membro sa katilingban sa tibuok nilang kinabuhi.”

 Kon sa Unsang Paagi Magkakitaay ang mga Inahang Poka ug ang mga Itoy Niini

Sa dihang ang mga inahang poka mopauli human ang daghang semana sa pagpaningaon didto sa dagat, ang mga inahan ug ang ilang bag-ong nahimugso nga mga itoy kinahanglang magkitaay diha sa kabanha sa panon sa ginatos ka lain pang mga adulto ug mga itoy nga poka. Sa unsang paagi mahimo nila kini? Sumala sa The Vancouver Sun sa Canada, “ang mga itoy makakat-on sa pag-ila sa tingog sa ilang inahan sulod lamang sa duha ka adlaw human sa ilang pagkahimugso ug ang mga inahan makakat-on dayon sa pag-ila sa tingog sa ilang anak.” Usa ka pagtuon nga gidumala sa Amsterdam Island sa Indian Ocean nagpakita nga ang “inahan ug itoy magkitaay sulod lamang sa pito ka minutos human mobalik ang inahan gikan sa iyang unang pag-adto sa dagat,” nag-ingon ang Sun. “Ang iyang itoy lamang ang pakan-on sa inahan ug kini mabangis kaayo ngadto sa ubang mga itoy,” nag-ingon si Dra. Isabelle Charrier, nga maoy naghimo sa pagtuon, “busa hinungdanon kaayo nga ang itoy makaila sa iyang inahan.”

Mandarin nga Ininsek ug ang Utok

Ang sikologo nga si Dra. Sophie Scott ug ang iyang mga kauban sa London ug Oxford di pa dugay naggamit ug mga scan sa utok sa pagtino kon asang bahina sa utok ang motabang kanato sa pagsabot sa sinultihan. Ang mga tigdukiduki nakakaplag nga sa dihang ang mga tigsultig Iningles makadungog ug Iningles, ang ilang mga temporal lobe sa wala sa utok nahimong aktibo. Apan, “sa dihang ang mga tigsultig Mandarin nga Ininsek nakadungog sa ilang lumad nga sinultihan, dihay puliki nga kalihokan sa mga temporal lobe sa wala ug tuo sa utok,” nagtaho ang The Guardian nga mantalaan. Ngano? “Ang temporal lobe diha sa wala daan nang gilangkit sa pagkonektar sa mga tingog aron masabtan ang mga pulong; ang diha sa tuo maoy alang sa pagproseso sa honi ug tono sa sinultihan,” nagsaysay ang mantalaan. “Sa Mandarin, ang lahi nga tono sa sinultihan magpasabot ug lahi nga kahulogan: pananglitan, ang silaba nga ‘ma,’ mahimong magpasabot ug inahan, pagbadlong, kabayo o lanot,” depende sa tono. Si Dra. Scott nagkomento: “Sa among hunahuna ang mga tigsultig Mandarin maghubad sa tono ug honi sa sinultihan diha sa temporal lobe sa tuo aron mahatagan ug hustong kahulogan ang gilitok nga mga pulong.”

Nag-indigay na Usab Alang sa Kinatas-ang Bilding sa Kalibotan

“Ang mga tigplano sa siyudad sa tibuok kalibotan nag-indigay na usab sa pagtukod ug kinatas-ang bilding sa kalibotan,” nag-ingon ang The Wall Street Journal. Ginatukod na karon sa Taipei, Taiwan, ang usa ka taas nga bilding nga gidahom nga moabot sa 508 metros​—mga 90 metros nga mas taas kay sa Twin Towers kaniadto sa New York City. Sa kasamtangan, ang Shanghai, Tsina, nagkamulo sa mga plano niini sa pagtukod ug 492 metros nga World Financial Center. Ang mga opisyales sa Shanghai nag-ingon nga kining maong bilding mas taas pa gayod kay nianang sa Taiwan, nga bahin sa katas-on niini mao ang 50 metros nga antena sa telebisyon. Ang Seoul, South Korea, buot magtukod ug mas taas pa nga internasyonal nga sentro sa patigayon nga 540 metros ang katas-on. Ug kay dili magpalupig, ang pipila nagplano sa pagtukod ug kinatas-ang bilding sa kalibotan aron ipuli sa nawala sa Septiyembre 11 nga mga pag-atake sa mga terorista sa New York City. “Pipila ra ka tawo ang nakatagna nga mobalik dayon ang lumba sa pagtukod ug kinatas-ang bilding human ang mga pag-atake sa 2001,” nag-ingon ang Journal.

Masuk-anong mga Batan-on Nameligrong Masakit sa Kasingkasing

“Ang mga tigdukiduki nakakaplag nga ang mga bata ug mga tin-edyer nga palaaway kaayo ngadto sa uban maoy halos tulo ka pilo nga mas lagmit makaugmad ug metabolic syndrome​—usa ka peligrosong pasiuna ngadto sa sakit sa kasingkasing​—kay sa ilang mas lumo nga mga katalirongan,” nagtaho ang The Gazette sa Montreal. Ang mga tigdukiduki nga Amerikano ug Pinlandes nga maoy nagsulay sa lebel sa pagkapalaaway sa 134 ka tin-edyer ug mga bata nakakaplag nga ang masuk-anong mga batan-on maoy 22 porsiyentong mas lagmit makaugmad ug mga hinungdan sa sakit sa kasingkasing kay sa mga batan-ong dili kaayo masuk-anon. “Ang mga tawo dili kalit nga makaugmad sa sakit sa kasingkasing inig-edad nilag 50,” matod ni Dra. Kristen Salomon, kaubang awtor sa pagtuon. “Ang sakit sa kasingkasing magsugod sa sayong panuigon sa kinabuhi.”

Kinatigulangang Langgam sa Britanya?

“Ang nailhan nga kinatigulangang langgam sa Britanya buhi pa gihapon human ang 8,000,000 kilometros nga paglupad sa 52 ka tuig,” nagtaho ang mantalaan sa London nga The Times. Ang gamay, itom-ug-puti nga langgam nga Manx shearwater, “unang gisingsingan ug timaan niadtong Mayo 1957, sa dihang kini nag-edad ug mga unom ka tuig.” Nadakpan kini pag-usab niadtong 1961, 1978, ug 2002, human niadto ang mga tigtuon ug langgam wala na magdahom nga makita pa kini pag-usab. Apan sayo sa 2003, nalit-agan na usab kini didto sa baybayon sa North Wales. Ang British Trust for Ornithology nagbanabana nga ang langgam nakalupad sa labing menos 800,000 kilometros sa dihang kini mipanaw ngadto-nganhi sa Amerika del Sur. Kon idugang pa ang iyang panaw nga 1,000 ka kilometro sa matag pagpangitag pagkaon, ang mga siyentipiko nakahinapos nga kini nakalupad na ug kapin sa otso siyentos mil kilometros. Si Graham Appleton sa Bardsey Bird Observatory sa North Wales nag-ingon: “Ang tigulang nga langgam gisingsingan sa ikaupat nga higayon; sa makausa pa, kini wala pa hitupngi sukad. Ang ubang timaan nangadaot na.”

Pangbata nga mga Programa sa TV Nagakahanaw sa Espanya

“Ang pangbata nga mga programa sa telebisyon mahapon nangahanaw na,” nagtaho ang Kinatsilang inadlaw nga mantalaang El Pais. Si Manuel Cereijo, tigpamaba sa Spanish State Television, nagsaysay nga “ang mga bata dili kaayo kasaligang mga tumatan-aw aron ikahinapos nga magmapuslanon ang pagpasalidag espesyal nga mga programa alang kanila sa mahapon.” Apan kining maong kahimtang nakapabalaka sa mga eksperto sama kang Lola Abelló, direktor sa Association of Pupil’s Parents sa Espanya, nga miingon: “Ang mga bata motan-aw bisan unsay ipasalida sa ilang atubangan.” Usa sa matag 3 ka bata sa Espanya adunay telebisyon diha sa iyang kuwarto, nag-ingon ang taho, ug ingong resulta ang mga bata nga tali sa 4 ug 12 anyos dili na maghisgot bahin sa mga bida sa cartoon nga mga salida alang sa mga bata, hinunoa, maghisgot na sila bahin sa iladong mga mang-aawit ug mga programa alang sa mga dagko. “Makapasubo,” matod ni Abelló, “kay wala nila matagamtam ang panahon sa ilang pagkabata. Sukad sa linghod nga pangedaron, sila motan-aw ug mga salida alang sa mga dagko.”