Sa Dihang ang Binuhing Iring Mahimong Ihalas

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

ANG manunukob nga nangukoy sa iyang biktima hinayhinayng miabante, ang ulo gipaubos, ang mga mata wala gayod magkurapkurap nga nagtan-aw sa tukbonon. Naggak-ang sa iyang batiis ilalom sa iyang lawas, siya nangandam sa pag-atake. Ang kaunoran nagkurog ilalom sa kapeg-kolor nga balhibo. Dayon, sama sa udyong nga gipasupot gikan sa pana, kini midasdas paingon sa nakurat nga tukbonon. Sa usa ka pagkawhat sa kukhan niyang kuyamoy, gisakmit sa iring ang iyang biktima ug iyang gipaod kini sa yuta.

Ang dapit niining kinabuhi-ug-kamatayon nga pakigbisog dili sa Aprika kondili sa Australia. Ang liksi nga mananap nga gihisgotan dili usa ka kusgang leyon kondili gamayng iring nga nailhang ihalas nga iring. Sa Australia gibanabana nga 12 ka milyong ihalas nga mga iring ang makita diha sa mga lasang sa amihanang kinatumyan sa Australia, sa tugnaw kaayong kabukiran sa habagatan, ug sa init kaayong mga desyerto sa sentral nga kapatagan.

Unsa ang Ihalas nga Iring?

Ang ihalas nga mga iring sa Australia samag hitsura sa binuhi nga mga iring tungod kay mga kaliwat sila niini. Ang ilang balhibo parehas ug mga kolor​—itom, puti, abohon, may pagkaorens​—ug parehas ug mga disenyo​—may pat-akpat-ak nga kolor, usa ray kolor, o binadlisan. Apan, ang ihalas nga mga iring mas unoron ug liog ug abaga kay sa mga binuhi. Ang laki motimbang ug mga 3 ug 6 kilos, ug ang mga baye motimbang ug mga 2 ug 4 kilos. Samtang ang binuhi nga mga iring nag-agad pag-ayo sa mga tawo, ang iha-

 las nga mga iring mabuhi sa ilang kaugalingon ug nagpalayo sa mga tawo.

Ang mga katigulangan niining ihalas nga mga iring miuban sa unang mga molupyo sa Australia gikan sa Uropa, ug sa ika-19ng siglo, ang mga iring midaghan sa tibuok kontinente. Daghang iring ang nakabuhi ngadto sa kasagbotan. Ang uban gibuhian ug tuyo sa mga tuig sa 1880 agig paningkamot sa pagsanta sa pagdaghan sa koneho nga nakahatag ug kadaot sa mga sibsibanan. Wala magdugay ang mga iring nakapasibo sa ilang bag-ong pinuy-anan ug nahimong usa sa kinadaghanan sa daghang mananap nga gidala diha sa Australia. Karon, ang ihalas nga mga iring nagpuyo sa tanang suok sa Australia, lakip sa daghang gagmayng mga isla niini.

Bag-ong mga Molupyo nga Hawod Kaayong Mopailin-ilin

Ang ihalas nga mga iring kusog manganak. Ang baye sagad magmabdos ug kutob pito ka miming sa dili pa siya mag-usa ka tuig. Dayon siya magmabdos ug kutob tulo ka beses sa usa ka tuig, nga ang matag pagmabdos dunay upat hangtod pito ka miming. Ug siya magpadayon sa pagpanganak sa tibuok niyang kinabuhi nga pito o walo ka tuig. Kon manganak siya ug tulo lang ka baye ug tulo ka laki matag tuig ug ang iyang mga anak nga baye manganak usab ug ingon ka daghan, sulod sa pito ka tuig ang usa ka ihalas nga iring may posibilidad nga makapaliwat ug libolibong ihalas nga mga iring.

Ang ihalas nga mga iring nakapabiling buhi sa init nga klima sa Australia dili lamang tungod kay sila makapanganak ug daghan. Ang mga iring sagad mangayam sa bugnawng panahon magabii o sayo sa buntag. Maglikay sila sa kainit sa adlaw pinaagi sa pagkatulog diha sa bangag sa mga tuod o sa mga lungag sa koneho. Dugang pa, ang mga iring nanimuyo bisan sa mala nga mga desyerto tungod kay dili sila kinahanglang moinom aron mabuhi​—sila makakuha sa tubig nga ilang gikinahanglan gikan sa unod sa ilang buhi nga biktima.

Ang ihalas nga mga iring mapailin-ilinon usab sa ilang pagkaon. Bisan pag mas gusto sila ug koneho, ang New South Wales National Parks and Wildlife Service nag-ingon: “Ang mga iring mopatay ug mokaon ug kapin sa 100 ka lumad nga espisye sa Australianhong mga langgam, 50 ka espisye sa mananap nga sus-an ug mga marsupial, 50 ka espisye sa mga reptilya, ug klase-klaseng mga baki ug mga espisye nga may taludtod.” Ug sila dagkog kaon. Ang laki mokaon ug mga 5 ngadto sa 8 porsiyento sa timbang sa lawas niini kada adlaw. Kon siya dunay mga anak, ang babaye mokaon ug kutob 20 porsiyento sa timbang sa iyang lawas kada adlaw. Diha sa usa ka hilit nga isla, ang 375 ka ihalas nga mga iring nakakaon ug 56,000 ka koneho ug 58,000 ka langgam sa dagat sa usa lamang ka tuig.

Ang kadaghanan sa lumad nga mga mananap sa Australia walay bawot sa ihalas nga mga iring. Sumala sa magasing Ecos nga naghisgot bahin sa kalikopan, gituohan nga tungod sa ilang pagpanukob, ang ihalas nga mga iring maoy “nakasanta sa kalamposan sa programa sa pagpasulod ug balik sa nameligrong mga mananap nga sus-an diha sa mala nga dapit sa Australia.”

Minahal nga Binuhi o Peste?

Sukad pa sa panahon sa karaang Ehipto, ang mga iring maoy minahal nga mga binuhi. Sa Australia, 37 porsiyento sa mga panimalay dunay labing menos usa ka iring. Ang kadaghanan niining mga iringa dili kinapon, ug ang mga miming nga sinalikway usahay ilabay diha sa kabagnotan sa duol, diin sila modako, mosanay, ug mopadaghan sa populasyon sa ihalas nga iring.

Aron ang minahal nga binuhi dili mahimong peste sa kalikopan, ang National Parks and Wildlife Service sa Australia nagsugyot sa mosunod: Ayaw pagawasa sa balay ang imong iring, ilabina magabii. Ayaw sila pagutmi. Butangig ilhanan ang imong iring ug hikot sa liog, tag, o elektronikong piyesa. Taorig tulo ka dagkong tilingtiling ang imong iring aron makabantay ang ihalas nga mga mananap. Ipakapon ang imong iring. Pagpataod ug pensa nga dili makagawas ang imong iring sa lagwerta.

Ang pagsunod niining mga sugyota nagkinahanglag panahon ug kuwarta. Apan, gamay ra kini nga kahasol alang sa mga Australiano nga mahigugmaon kaayog iring.

[Hulagway sa panid 20]

Usa sa 12 ka milyong ihalas nga mga iring sa Australia

[Credit Line]

Joel Winter/NSW National Parks and Wildlife Service, Australia

[Picture Credit Line sa panid 21]

With permission of The Department of Natural Resources and Mines