Mga Binuhi—Hupti ang Timbang nga Panglantaw Kanila

SA NAHISGOTAN na sa nag-unang artikulo, ang tawo gihatagag responsibilidad sa pag-atiman sa yuta ug sa tanang mananap niini. Ang Bibliya nag-ingon: “Ang tanan gibutang [sa Diyos] sa ilalom sa iyang mga tiil: ang mga karnero ug mga kanding ug mga baka, silang tanan, ug ang mga mananap usab sa kapatagan, ang mga langgam sa kalangitan ug ang mga isda sa dagat.”​—Salmo 8:​6-8; 115:16.

Hinungdanon kon sa unsang paagi tumanon sa mga tawo ang ilang responsibilidad ngadto sa mga mananap. Ang Pulong sa Diyos nag-ingon: “Ang matarong nagaatiman sa kalag sa iyang binuhing hayop.” (Proverbio 12:10) Sa pagkatinuod, ang mga balaod sa Diyos alang sa Israel sublisubling nagpasiugda sa panginahanglan nga magmahunahunaon sa mga mananap. (Deuteronomio 22:​4, 10; 25:4) Sa pagtuman sa ilang responsibilidad, subsob nga gihimo sa mga tawo nga binuhi ang anad nga mga mananap, ug napaaghop pa gani nila ang ihalas nga mga mananap ug gihimo usab kanang mga binuhi.​—Genesis 1:24.

Apan, angayng hinumdoman nga ang Bibliya nagpasiugda sa kalainan tali sa mga tawo ug mga mananap. Ang mga tawo, dili ang mga mananap, ang gihimo ‘sa larawan ug dagway sa Diyos.’ (Genesis 1:26) Ug samtang ang mga mananap gilalang nga adunay limitadong gitas-on sa kinabuhi, ang mga tawo adunay paglaom nga mabuhi sa yuta sa walay kataposan. (Genesis 3:​22, 23; Salmo 37:29) Si Jesu-Kristo miingon nga aron matagamtam ang “kinabuhing walay kataposan,” kita kinahanglang magpasundayag ug pagtuo ug mokuhag kahibalo sa Diyos​—mga butang nga dili mahimo sa mga mananap. (Juan 3:36; 17:3) Dugang pa, gitandi sa Bibliya kadtong dili-takos sa pagkabanhaw ngadto sa “mga hayop nga walay kabuot nga kinaiyanhong gipanganak aron dakpon ug laglagon.”​—2 Pedro 2:9-12.

Gitagana Alang sa Kaayohan sa Tawo

Gilalang sa Diyos ang mga mananap alang sa kaayohan sa mga tawo. Ang mga mananap makatabang kanila sa ilang buluhaton ug magsilbi usab nga ilang mga kauban o mga binuhi. Kini usab maghimaya sa gugma ug kaalam sa Diyos. Makapahimuot gayod ang pagkakita sa katahom sa mga mananap ug ang pagkakat-on ug dugang bahin sa Maglalalang gumikan sa pagtuon sa ilang kahibulongang kinaiyanhon nga kaalam. (Salmo 104:24; Proverbio 30:24-28; Roma 1:20) Ang usa sa daghang pananglitan nianang maong kaalam makita diha sa kalibotan sa mga insekto. Kahibulongan gayod ang paagi sa mga putyokan sa pagpakigkomunikar sa usag usa ug pagsunod sa mga direksiyon paingon sa mga tuboran sa pagkaon​—maingon man kon giunsa nila paghimo ang ilang komplikadong mga balayan.

Ang mga mananap makabenepisyo sa tawo ingong pagkaon. Sa sinugdan, ang mga tanom lamang ang  gitugot sa Diyos nga kaonon sa tawo. Apan kapin sa 1,600 ka tuig sa ulahi​—human sa Lunop sa adlaw ni Noe​—ang Diyos miingon: “Ang matag nagalihok nga mananap nga buhi mahimong kalan-on alang kaninyo. Mahitungod sa lunhawng katanoman, ako naghatag niining tanan kaninyo.” (Genesis 1:29; 9:3) Busa, gitugotan sa Diyos ang mga tawo nga mokaon sa mga mananap. Dayag nga kining maong pagtugot maoy alang sa kaayohan sa tawo, bisan tuod sa sinugdan ang Diyos wala maglakip sa karne diha sa kan-onon sa tawo.

Mga Problema Labot sa mga Binuhi Karon

Morag latas sa kasaysayan, ang mga binuhi panagsa rang gitugotan pagpuyo diha sa balay, ug mao gihapon kini ang kahimtang diha sa kadaghanang dapit sa kalibotan. Apan, ning bag-ong mga panahon, sa dihang ang mga tawo namalhin na ngadto sa mga siyudad ug nahimong adunahan, komon na ang pagbaton ug mga binuhi diha sa balay. Nagpatungha kini ug pipila ka problema diha sa adunahang mga nasod.

Sa gibanabanang 500 ka milyong binuhi sa kalibotan, ang makapakurat nga mga 40 porsiyento makita diha sa Tinipong Bansa. Adunay duolan sa 59 ka milyong binuhi nga mga iro ug 75 ka milyong binuhi nga mga iring didto. Bisan pa niana, sa London maingon man sa Paris adunay mas daghang binuhi matag panimalay kon itandi sa New York City!

Pipila ka tuig kanhi sa Paris, mga 70 ka motorsiklo nga gitawag ug mga caninette ang giabangan aron sa pagsuyop sa mga hugaw sa iro diha sa kadalanan. Gibanabana nga ang mga 250,000 ka iro sa Paris mopagula ug 25 toneladang hugaw kada adlaw, nga duolan sa katunga niini ang gikuha pinaagig mga caninette. Gatosan ka tawo kada tuig ang gikatahong nasamdan ug naospital human madakin-as sa hugaw sa iro.

Unya anaa ang problema labot sa kasaba. Ang ubang mga tag-iyag iro makaagwanta sa panggawi nga gipakita sa ilang mga binuhi nga dili gayod nila maagwanta kon gipakita kini sa mga tawo. Sumala sa The Pet Care Forum, “ang mga tag-iya sa mga iro nga magsigeg paghot morag nakaugmad ug katakos sa dili-pagpanumbaling sa kasaba.” Pananglitan, wala pahunonga sa uban ang ilang iro sa pagpaghot, bisan pag dili na sila magdungog sa ilang hinungdanong kabildohay tungod sa kasaba.

Sa laing bahin, ang usa tingali ka iro hilom ug kontento samtang kauban ang tag-iya niini apan makatugaw kaayo sa kasilinganan kon wala diha ang tag-iya. Tinuod, gimahal tingali sa mga tag-iya ang ilang mga binuhi bisan pa sa maong mga kasaypanan, apan ang silingan nga panggabii ug eskedyul sa trabaho ug ang inahan diha sa tupad nga balay nga nagpakatulog sa iyang anak dili tingali makapasaylo niana. Dugang pa, ang mga mananap nga gilaayan mahimong makaugmad ug madinaotong mga panggawi, nga mahimong mapikal ug mabalak-on ug agresibo pa gani.

Ang gikusgon sa pagsanay sa mga binuhi maoy usa ka problema ilabina diha sa mga siyudad. Gibanabana nga 17 ka milyong iro ug 30 ka milyong iring ang nahimugso sa Tinipong Bansa kada tuig. Sa ngadtongadto, milyonmilyon niini ang dad-on ngadto sa mga establisimento alang sa nangawala o wala-kinahanglana nga mga hayop, diin kada tuig sa maong nasod lamang ang gibanabanang upat ka milyon ngadto sa unom ka milyon patyon agig kaluoy.

Nganong daghan kaayong mananap ang gidala ngadto sa maong mga establisimento? Kasagaran tungod kini kay ang pagmahal alang sa usa ka binuhi mahimong dili magdugay. Ang hiligugmaon nga itoy o ang maanindot nga gamayng iring modako  ug kinahanglang atimanon. Apan walay usa diha sa panimalay ang adunay panahon o pailob sa pagpakigdula o pagbansay sa binuhi. Ang awtor ug eksperto sa mananap nga si Dra. Jonica Newby nag-ingon: “Kasukwahi sa kasagarang gihunahuna, ang mga pagtuon nga gihimo sa tibuok kalibotan pulos nagpakita nga katunga sa gidaghanon sa mga iro nga gihatag ngadto sa mga establisimento alang sa nangawala o wala-kinahanglana nga mga hayop wala abandonaha, kondili gidala kana didto sa ilang mga tag-iya nga dili na makaagwanta sa pagpunayg paghot, pagkamadaoton, o hilabihang pagkalihokan sa ilang mga binuhi.”

Ang usa ka impormasyon bahin sa sobrang populasyon sa mga binuhi nagsumaryo sa situwasyon niining paagiha: “Ang buhing mga linalang giisip nga ilabay ra nga mga butang nga halogon sa dihang maanindot tan-awon ug biyaan kon makahasol na. Ang maong kawalay-pagtagad sa kinabuhi sa mga mananap mikaylap ug nagdaot sa atong kultura.”

Hinungdanong mga Punto nga Angayng Tagdon

Ang pagpanag-iya ug usa ka binuhi, ilabina diha sa siyudad, ilabinang nagkinahanglan ug seryosong pagpamalandong. Ang lihokan nga mga binuhi nagkinahanglan ug adlaw-adlaw nga ehersisyo aron moayo ang ilang lawas. Ang “National People and Pets Survey” sa Australia nag-ingon: “Ang paglakawlakaw ug pag-ehersisyo gikinahanglan sa lawas ug sa pagpalihok sa hunahuna sa iro. Ang mga iro nga kulang ug ehersisyo mahimong lisod kontrolahon.” Apan, daghang tag-iya ang kapoyan na kaayo human sa tibuok adlawng hago nga trabaho nga dili na nila ikasuroy ang ilang iro aron ikapahungaw kanang tanang gipugngan nga kalagsik.

Busa kadtong naghunahuna nga makabaton ug binuhi angayng mosukna niining mga pangutanaha sa ilang kaugalingon: ‘Maatiman ba nako sa hustong paagi ang akong binuhi? Dili kaha mapasagdan ang akong binuhi sa dakong bahin sa adlaw tungod sa akong estilo sa kinabuhi? May panahon kaha ako nga isuroy ang akong binuhi o makigdula  niana? Kon ang akong iro nagkinahanglag pagbansay, andam ba akong mohatag sa maong pagbansay o modala niana sa institusyon diin mabansay ang mga iro sa pagtuman sa mga sugo? Ang ako bang pagpanag-iyag binuhi mokuha ug panahon gikan sa mas hinungdanong mga kalihokan?’

Ang laing punto nga angayng tagdon mao nga ang pagbaton ug binuhi mahimong gastoso kaayo. Nakaplagan sa usa ka surbi sa mga tag-iyag binuhi nga ang aberids nga tinuig nga galastohan sa pag-atiman sa panglawas sa iro didto sa Tinipong Bansa maoy $196, ug ang pag-atiman sa iring, $104. Siyempre, wala kana mag-apil sa kinahanglanong pagkaon ug ubang adlaw-adlaw nga mga panginahanglan. Gawas pa, diha sa pipila ka komunidad adunay bayranan sa pagparehistro.

Lisod Huptan ang Timbang nga Panglantaw

Ang atong Maglalalang mahimuot gayod sa dihang kita magkalipay sa iyang linalang nga mga mananap ug magpakita niana ug mahigugmaong konsiderasyon. Nan, mouyon ka ba nga dili haom ang pagmaltratar sa mga mananap? Apan, ingong tuboran sa kalingawan, ang mga tawo kasagarang nagtugot sa mga mananap, sama sa mga torong baka, iro, ug manok, nga mapintas nga abusohan ug patyon diha sa mga rodeo ug sabong. Makapasubo nga ang paagi sa mga tawo sa pagtratar sa mga mananap dili kanunayng inubanan sa kaluoy nga maoy tuyo unta sa Diyos.

Sa laing bahin, ang kahingawa sa ubang mga tawo alang sa mga binuhi mao na hinuoy giuna kay sa mas hinungdanong mga butang. Gani, sa dihang ang pagmahal sa mga mananap maghinobra na, ang kinabuhi sa mga binuhi morag mas hinungdanon pa gani kay sa kinabuhi sa mga tawo. Ingong pananglitan, pagkasunog sa usa ka ospital sa mga mananap, sa dihang ang mga tag-iya sa binuhi nagpundok sa gawas, ang uban gikataho nga “misulay sa paglusot sa nag-ali nga mga bombero, nga naghilak kay gusto nilang mamatay uban sa ilang minahal nga mga binuhi.”

Siyempre, makapasubo kaayo nga makitang mamatay ang usa ka minahal nga binuhi. Apan bisan sa maong mga kaso, adunay luna sa pagpakitag pagkatimbang. Sa giingon na ganina, ang mga mananap wala lalanga sa dagway sa Diyos, ni katuyoan niya nga sila mabuhi sa walay kataposan, sama sa mga tawo. Mahitungod sa paagi nga gihimo sa Diyos ang mga tawo, ang Bibliya nag-ingon: “Bisan ang panahong walay tino iyang gibutang sa ilang mga hunahuna.” Apan walay giingon nga sama niini mahitungod sa mga mananap.​—Ecclesiastes 3:​11, Byington.

Busa, ang Bibliya wala mag-ingon nga sayop ang pagpatay sa mga mananap​—gani, kini maoy komon na karon nga tuboran sa pagkaon alang sa milyonmilyong tawo. Apan komosta ang pagpatay sa usa ka binuhi​—pananglitan, kanang binuhi nga masakiton ug nag-antos? Malisod ug makapaguol kana nga desisyon! Bisan pa niana, ang mahiligon sa mga binuhi makahinapos tingali nga ang paghimo niana sa dali ug dili-sakit nga paagi mas maayo pa kay sa pagtagana sa iyang maunongong mananap nga kauban ug mahalon nga tambal nga magpadugay lamang sa pag-antos niini​—ug makapabug-at pa gani sa galastohan sa pamilya.

Gimahal pag-ayo sa Diyos ang mga tawo nga iyang gilalang; dili ba kita, sa baylo, angay usab nga magpakitag pagtagad ug pagmahal sa mga mananap nga iyang gipiyal kanato nga atong atimanon ug dumalahon? Kadtong nakabaton nianang maong pagmahal kasagarang nadani sa kahibulongang mga palaaboton nga matagamtam ang pagpakig-uban sa mga mananap nga maoy orihinal nga katuyoan sa atong Maglalalang. Ang panapos nga artikulo niining seryeha maghisgot niining bahina sa ulohan labot sa mga binuhi.

[Hulagway sa panid 7]

Nganong milyonmilyon nga mga binuhi ang gipamatay diha sa mga establisimento alang sa mga binuhi nga nangawala ug wala-kinahanglana?

[Credit Line]

© Hulton-Deutsch Collection/CORBIS

[Mga hulagway sa panid 8, 9]

Ilabina alang sa mga nanagpuyo sa mga siyudad, ang pagpanag-iya ug usa ka binuhi mahimong magkinahanglan ug labaw pa kay sa naamgohan sa daghan

[Hulagway sa panid 9]

Ang atong Maglalalang mahimuot sa dihang magmaluloton kita sa mga mananap