Gubat Nukleyar—Hulga ba Gihapon?

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Hapon

“Ang matag naghunahuna nga tawo nahadlok sa gubat nukleyar, ug ang matag teknolohikanhong nasod nagplano niana. Ang matag usa nahibalo nga kini maoy dakong kabuangan, ug ang matag nasod adunay katin-awan.”​—Carl Sagan, astronomo.

NIADTONG AGOSTO 6, 1945, ang usa ka ayroplanong iggugubat sa Amerika naghulog ug usa ka bomba atomika sa Hiroshima, Hapon, ug kadto mikalas dihadiha ug daghan kaayong kinabuhi ug miguba ug daghan kaayong propiedad. Kadto mao ang unang bomba atomika nga gigamit sa panggubatan. Ang pagbuto bug-os nakapayhag sa 13 ka kilometro kuwadrado sa siyudad, nga may 343,000 ka molupyo. Napayhag ang kapin sa dos-tersiya sa mga tinukod sa siyudad, nga nakapatayg labing menos 70,000 ug nakaangol sa 69,000. Paglabay sa tulo ka adlaw ang ikaduhang bomba atomika gihulog, niadtong panahona didto sa Nagasaki; ug 39,000 ka tawo ang namatay ug 25,000 ang naangol. Mga katunga sa mga tinukod sa siyudad ang naguba o nadaot. Wala pa sukad sa kasaysayan sa katawhan nga ang ingon ka puwersadong armas gigamit. Nausob na ang kalibotan. Kini misulod na sa panahong nukleyar. Sa pipila ra ka tuig, ang Tinipong Bansa, ang kaniadto Unyon Sobyet, Gran Britanya, Pransiya, ug Tsina nakagama sa labi pa ka malaglagon nga bomba idrohena.

Ang Bugnaw nga Gubat​—ang panag-indig tali sa Komunista ug dili-Komunista nga mga nasod—​nakapadasig sa paggamag mas puwersadong armas nukleyar ug mga tiglansad ug warhead. Ang kalibotan giabot ug kalisang sa pagkagama sa mga ICBM (intercontinental ballistic missiles) nga makaatake sa pipila lang ka minutos inay daghang oras sa mga puntirya diha sa mga nasod nga may gilay-ong kapin sa 5,600 ka kilometros. Ang mga submarino gisangkapan ug igong nukleyar nga mga misil nga makagun-ob ug 192 ka separadong puntirya. Ang pondo sa armas nukleyar sa usa ka higayon gibanabana nga moabot ug 50,000 ka warhead! Panahon sa Bugnaw nga Gubat, ang katawhan nagtindog sa ngilit sa ginganlan sa pipila ka tawo ug nukleyar nga Armagedon​—usa ka gubat nga walay mga mananaog.

Ang Kataposan sa Bugnaw nga Gubat

Sulod sa katuigang 1970, ang tensiyon sa Bugnaw nga Gubat nahupay “ingon nga gipadayag sa SALT [Strategic Arms Limitation Talks] I ug II nga mga kasabotan,” saysay sa The Encyclopædia Britannica, “diin ang duha ka gamhanang mga nasod nagbutang ug mga limitasyon sa ilang kontra-balistik nga mga misil ug sa ilang pang-atake nga mga misil nga makaarang sa pagdalag armas nukleyar.” Unya, sa hinapos sa katuigang 1980 dihay pagkalma sa Bugnaw nga Gubat ug dayon kadto natapos.

“Ang kataposan sa Bugnaw nga Gubat mihatag ug paglaom sa katawhan nga ang dugay nang panag-indig sa nukleyar nga armas ug panag-away sa Tinipong Bansa ug Rusya hapit nang matapos,” matod sa usa ka taho sa Carnegie Endowment for International Peace. Ingong resulta sa mga paningkamot bahin sa pagdis-armar, ginatos ka pondohanan ug armas nukleyar gibungkag sa bag-o pang katuigan. Niadtong 1991 ang Unyon Sobyet ug Tinipong Bansa mipirma sa Tratado sa Pagkunhod ug Paglimite sa Pang-atake nga Armas, nga sa unang higayon sa kasaysayan, nag-obligar niining duha ka gamhanang nasod nga dili lamang maglimite kondili magkunhod usab sa ilang giandam nga pang-atake nga mga warhead ngadto sa 6,000 matag usa. Pagkatapos sa 2001, gipahayag sa duha ka nasod nga ilang gisunod ang tratado pinaagi sa pagkunhod sa ilang pang-atake nga nukleyar nga mga warhead sumala sa gikasabotan. Dugang pa, sa 2002 giuyonan ang Moscow nga Tratado, nga  nag-obligar sa dugang nga mga pagkunhod ngadto sa tali sa 1,700 ug 2,200 sa umaabot nga napulo ka tuig.

Apan, bisan pa sa maong mga panghitabo, “dili karon panahon nga dili magmabinantayon kon bahin sa hulga sa nukleyar nga gubat,” matod sa Sekretaryo-Heneral sa HK nga si Kofi Annan. Midugang siya: “Ang away nukleyar maoy tinuod kaayo gihapon, ug maoy makalilisang kaayo nga posibilidad sa sinugdanan sa ika-21ng siglo.” Makapasubo, ang nukleyar nga katalagman​—nga grabe pa kaayo kay sa nahitabo sa Hiroshima ug Nagasaki​—maoy hulga gihapon sa atong adlaw. Kinsay nagapanghulga? Mas hinungdanon, malikayan ba kini?