Ang Katingalahang mga Bukidbukid sa Balas sa Kabaybayonan sa Polandia

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Polandia

ANG mga letrato kasagarang naghulagway sa banika sa Polandia ingong lunhaw kaayong yuta nga adunay kaumahan, kapatagan, ug kalasangan nga dagaya sa tubig. Apan nahibalo ka ba nga ang Polandia aduna usay katingalahang nagbawodbawod nga puting mga bukidbukid sa balas nga makita bisan gikan sa kawanangan? Anaa sa luna nga 18 kilometros ang gitas-on diha sa Baltic Coast, kining dapita nga susamag desyerto maoy usa sa labing popular nga mga bahin sa Słowiński National Park.

Didto, matod sa usa ka opisyal nga reperensiya, “ang dagat, mga lanaw, suba, bukidbukid sa balas, lasang, kalamakan ug kabalilihan magkanait ug nagpormag makaiikag nga kombinasyon sa mga kalikopan. . . . Dinhing dapita lamang nga ang mga bukidbukid sa balas kasikbit sa mga lanaw ug lasang.” Sa pagkatinuod ang luna sa nagbalhinbalhin nga mga  bukidbukid sa balas—nga gitawag ug puting mga bukidbukid sa balas o puting mga bungtod—ug ang mabaw nga mga lanaw maoy talagsaon sa tibuok Uropa.

Kining dagkong mga bungdo sa puti ug dalag nga balas mao ang kinadak-ang luna sa mga bukidbukid sa balas sa Uropa​—mga 500 ektaryas​—nga magbalhinbalhin tungod kay walay tanom nga nanubo. Haom nga ang opisyal nga simbolo sa Słowiński National Park mao ang puti nga kanaway nga naglupad ibabaw sa dalag nga bukidbukid sa balas ug asul nga katubigan.

Mas komon diha sa parke, apan dili kaayo makapahingangha, ang gitawag ug abohon nga mga bukidbukid sa balas. Mas una kay sa puti nga mga bukidbukid sa balas, kini gituboan ug daghang sagbot ug mga kahoy nga, gawas nga nagpatungha ug yuta, nagpalig-on sa balas pinaagi sa pagpapondo niini ug pagpanalipod niini gikan sa direktang pagkaladlad sa mga kahimtang sa panahon. Ang usa ka abohon nga bukidbukid sa balas naila ingong kinatas-an sa tanang bukidbukid sa balas diha sa parke. Ginganlag Czołpino nga bukidbukid sa balas, kini mga 55 metros ang gihabogon.

Sa dihang makita sa mga bisita ang mga bukidbukid sa balas​—ilabina ang dakong wanang sa nagbalhinbalhin nga puting mga bukidbukid sa balas​—natural nga daghan ang mangutana, “Diin gikan kining tanang balas? Ug nganong daghan kaayo ang natigom diha niining dili kaayo dakong luna sa Baltic Coast?”

Ang Sinugdanan sa mga Bukidbukid sa Balas

Bisan tuod ang mga tigdukiduki walay tinong mga tubag sa nahisgotang mga pangutana, adunay ebidensiya nga ang mga kalihokan sa mga tawo nakatampo sa pagtungha niini. Nakapanghinapos ug ingon niini ang mga siyentipiko pinaagi sa pagtuon sa malo nga napreserbar diha sa lainlaing mga lut-od sa yuta sa parke, nga gitawag ug “fossil soil.” Ang ilang panukiduki nagbutyag nga ang luna nga giokupar karon sa mga bukidbukid sa balas maoy bagang kalasangan kaniadto, nga kadaghanan sa mga kahoyng nanubo dinhi mao ang mga oak. Busa, unsay hinungdan sa dakong kausaban sa yuta?

Gituohan nga sa wala pa ang atong Komong Panahon, ang dagkong luna sa kalasangan nga duol sa baybayon nahapay tungod sa grabeng mga sunog nga miresulta gumikan sa kalihokan sa mga tribo nga namuyo sa maong rehiyon. “Ang mga balas, nga nagpondo kanhi tungod sa kalasangan, mibalhin sa unang higayon,” matod pa sa librong Słowiński National Park. Apan, sumala sa rekord sa malo, ang lasang mitungha pag-usab, una sa dagway sa mga kahoyng beech ug sa ulahi, sa mga kahoyng pino.

Apan panahon sa Edad Medya, sa wala masayring  hinungdan, ang mga bukidbukid sa balas misugod na usab sa pagbalhin. Sa ika-16 nga siglo, hapit ganing mataboni ang daang lungsod sa Łeba. Tungod niini ang mga tawo nagtukod ug laing lungsod, nga layo sa peligro, apan ang ilang gihimo nakapagrabe lamang sa kahimtang. Matod sa librong Słowiński National Park: “Sa dihang gitukod ang lungsod ug kuta, daghan kaayong kahoy ang gipamutol, apan morag walay nakaamgo sa mga sangpotanan niini.” Tungod sa pagpamutol ug kahoy, matod pa sa maong reperensiya, “ang mga bukidbukid sa balas nagbalhinbalhin sa gilapdon nga wala pa mahitabo sukad.” Nag-irog sa gikusgon nga tali sa 3 ug 10 ka metros kada tuig, ang nagbalhinbalhin nga mga balas mitabon sa mga balangay, kaumahan, kabalilihan, ug bisan sa kalasangan.

Diin Gikan ang mga Balas?

Ang mga tawo mahimong nakatampo sa kausaban sa maong luna, apan dili sila ang nagdala sa balas. Busa diin man kini gikan? Ug nagpadayon ba ang maong proseso? Ang mga tubag mahimong magpaila kon unsay dangatan sa parke sa umaabot.

Ang mga tigdukiduki nagtuo nga ang ubang balas lagmit naggikan sa mga deposito sa balas gikan sa ilaya ug nga kini nadala sa pag-agos sa mga suba ngadto sa dagat. Ang laing tuboran mahimong ang baybayon mismo, diin ang paghapak sa balod kanunayng makakankan sa titip nga mga pangpang nga yuta. Pananglitan, ubay sa usa ka luna sa Baltic Coast, ang mga balod mohapak sa baybayon sa anggulo nga 45 degrees, nga inanayng makakankan sa pangpang ug magbanlas sa balas. Ang resulta mao ang pagkatigom sa balas diha sa salog sa dagat.

Sa mga paagi nga wala pa masabti sa bug-os, ang mga sulog ug balod sa dagat maghiusa sa pagdala ug bahin niining maong mga balas gikan sa salog sa dagat ngadto sa dapit nga unahan lag diyutay sa baybayon sa nasodnong parke, diin kini magpormag bungdo sa mga balas nga buyon sa baybayon. Ang mga balod ug ang mga sulog nga morumbo sa baybayon mag-anam ug balhin sa balas ngadto sa baybayon, diin kini maladlad na sa adlaw ug hangin, nga makapauga niini ug magpadpad niini paingon sa ilaya. Didto kini magporma ug ubay-ubayng magkabuyon nga mga tagaytay nga mag-anam ka dako samtang ang balas mapadpad gikan sa usa ka tagaytay ngadto sa lain, nga sa ngadtongadto magporma sa puting mga bukidbukid sa balas.

Mga Lanaw Diha sa “Desyerto”

Bisan pa sa nahisgotan na, ang Słowiński National Park dili gayod usa ka way-kinabuhi nga desyerto. Sa kaatbang, kini maoy dapit diin protektado ang mga tanom ug mananap ug dagaya ang tubig. Gani, ang mga bukidbukid sa balas ug mga baybayon naglangkob lamang ug mga 5 porsiyento sa luna sa parke, samtang ang mga suba, lanaw, ug mga sapa nagkobre ug mga 55 porsiyento.

Ang kinadak-an sa mga lanaw mao ang Lake Łebsko, nga adunay luna nga 71 kilometro kuwadrado ug ang kinaladmang bahin maoy mga 6 ka metros. Ang kinadak-an sa mga suba, ang Łeba, moagos ngadto niining maong lanaw. Ang sunod sa kinadak-ang lanaw mao ang Lake Gardno, nga niana nagaagos ang Łupawa River. Tungod sa balason,  mabalhinon nga palibot niini, ang kabaybayonan niining duha ka lanaw kanunayng mag-usab-usab.

Usa ka Maayong Dapit Alang sa mga Tanom ug Ihalas nga mga Mananap

Ang mga lanaw, suba, ug mga sapa maoy katimbang sa tulo ka pangunang mga kalikopan sa parke​—mga bukidbukid sa balas, kalasakan, ug lasang sa mga pino. Nanubo niining managlahi nga mga kalikopan ang duolan sa 900 ka espisye sa mga vascular plant (mga tanom nga adunay sistema sa sirkulasyon), lakip na sa mga orkid. Ang usa sa kinalig-onan ug labing bililhon sa ekolohiya nga mga tanom mao ang European beach grass, nga gitawag usab ug marram grass. Ang unang matang sa tanom nga mitubo diha sa uga nga mga bukidbukid sa balas, ang beach grass kasagarang maoy unang mokuyanap diha sa mga bukidbukid sa balas. Ang himbisong mga punoan niini nga anaa sa ilawom sa yuta mokuyanap bisan hangtod sa 13 metros ug gikan niana mogitib ang daghang saha, nga magpormag pungpong sa mga sagbot. Niining paagiha, ang beach grass inanayng nakapapondo sa mga bukidbukid sa balas, nga tungod niana ang ubang mga tanom manubo usab.

Kay nahimutang sa ruta sa mga langgam sa ilang paglalin, ang Słowiński National Park daghan kaayog langgam. Mga 260 ka espisye, nga naghawas ug mga 70 porsiyento sa tanang matang nga makita didto sa Polandia, ang naghimo sa parke nga ilang pinuy-anan o kaha naggamit niana ingong hapitanan panahon sa ilang paglalin. Ang mga langgam sa tubig naglakip sa itom-ug-ulo nga mga kanaway, ordinaryong tern, grebe (gimao), ihalas nga mga itik, swan (sisne) ug merganser​—mga itik nga daling mailhan tungod sa ilang nagtuybo nga mga buhok sa tapay. Ang ubang mga espisye naglakip sa mandadagit nga mga ngiwngiw, bulawanong mga agila, mas gamay nga pinuntikang mga agila, mga agila sa dagat, ug mga uwak. Kon ikaw mapaniiron ug maglakaw nga hilom, basin makita usab nimo ang ubang mga mananap nga sus-an nga nagpuyo diha sa parke, sama sa pulang osa, ug roe deer, mga baboyng ihalas, koneho, ug mga raccoon dog, nga paryente sa singgalong.

Makalingaw sa Magbabaktas

Ang pagbaktas mao ang bugtong matang sa turismo nga gitugot. Alang niana, ang parke adunay 140 kilometros nga mga dalandalan, nga pinaagi niana ang usa makaabot sa matag usa sa lainlaing mga palibot: kalasangan sa mga pino; abohong mga bukidbukid sa balas, kabalilihan, kalasakan, ug kalamakan; mga lanaw nga adunay bantawan ug mga lantawanan; puting mga bukidbukid sa balas; mga bukidbukid sa balas nga kinadul-an sa tubig; ug, sa kataposan, milyamilyang puti, balason nga mga baybayon.

Ang mga bisita nga mangadto sa tinghunlak o tingtugnaw basin makakita gani sa mga bukidbukid sa balas nga mohimo sa linaing pasundayag niini samtang ang kusog nga paghuros sa hangin magpaalimbukad sa balas gikan sa mga taluktok niini, nga samag mga tinuasik sa balod sa dagat. Kon mahitabo kini, ang mga tawo moingon nga ang bukidbukid sa balas nag-aso. Gawas pa nianang maanindot nga pasundayag, madungog usab ang tingog samtang ang milyonmilyong partikulo sa balas magbanggaay sa usag usa, nga gumikan niana mougong, o moawit, ang mga bukidbukid sa balas.

Moabot ug 800,000 ka tawo ang moadto sa parke kada tuig tungod sa makapahingangha ug nagkadaiya nga kinaiyanhong mga kahinguhaan niini. Sa walay duhaduha daghan sa mga bisita ang gustong makaeskapar sa pagkapuliki sa kinabuhi sa siyudad, nga mangita sa tambal sa tensiyon diha sa kinaiyahan​—ang hilit nga lasang, ang makapahupay nga dinaguok sa mga balod, ug ang mamingawong siyaok sa mga kanaway.

[Kahon/Mapa sa panid 19]

Słowiński National Park

Kining maong parke nahimutang sa tungatungang baybayon sa Polandia, tali sa mga lungsod sa Łeba ug Rowy. Gikuha ang ngalan niini gikan sa Kashubian nga tribo sa Słowińcy, usa ka Slavic nga katawhan nga nagpuyo sa maong dapit hangtod sa talitapos na ang ikaduhang gubat sa kalibotan. Ang parke giinagurahan niadtong 1967 ug ginganlan ug World Biosphere Reserve niadtong 1977. Ang gidak-on niini maoy 18,618 ektarya, nga niana labaw sa katunga ang katubigan. Ang nahibilin gilangkoban sa mga lasang (25 porsiyento), mga baybayon ug mga bukidbukid sa balas (5 porsiyento), katunggan ug kalasakan (8 porsiyento), ug kabalilihan ug sibsibanan (8 porsiyento).

[Mapa]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

BALTIC SEA

RUSYA

POLANDIA

SŁOWIŃSKI NATIONAL PARK

ALEMANYA

CZECH REPUBLIC

SLOVAKIA

[Hulagway sa panid 16]

Ang mga tawo moingon nga ang mga bukidbukid sa balas nag-aso sa dihang ang kusog nga mga hangin sa tingtugnaw magpaalimbukad sa balas

[Hulagway sa panid 16, 17]

Komon nga tern

[Credit Line]

Photo by Chukchi Imuruk, National Park Service

[Hulagway sa panid 16, 17]

Mga bukidbukid sa balas sa ting-init

[Hulagway sa panid 17]

Mga bukidbukid sa balas sa tingtugnaw

[Hulagway sa panid 18]

Lake Łebsko

[Hulagway sa panid 18]

Mga merganser

[Hulagway sa panid 18]

European beach grass

[Hulagway sa panid 18]

Talagsaong mga porma sa balas

[Hulagway sa panid 18]

Roe deer