SAGAD dili magkauyon ang mga Hudiyo, mga Kristiyano, ug mga Muslim bahin sa daghang butang. Apan, bisan pa sa ilang mga panaglahi, labing menos usa ka butang ang giuyonan sa maong mga relihiyon: ang dakong pagtahod sa tawo nga nailhang si Moises. Siya giila sa mga Hudiyo nga “ang labing bantogan sa tanang magtutudlo nga Hudiyo”—ang magtutukod sa Hudiyohanong nasod. Siya gitamod sa mga Kristohanon ingong mag-uuna ni Jesu-Kristo. Si Moises giisip sa mga Muslim nga nahilakip sa ilang una ug dagkong mga propeta.

Busa si Moises maoy usa sa labing impluwensiyadong mga tawo sa kasaysayan. Bisan pa niana, sa kapig usa ka siglo, si Moises gilantugian sa mga eskolar ug mga klerigo. Gilalis sa daghang tawo dili lamang ang pagtuo nga si Moises mihimog mga milagro ug maoy nanguna sa mga Israelinhon sa paggula sa Ehipto kondili nga siya naglungtad mismo. Ang librong Moses—A Life, nga gisulat ni Jonathan Kirsch, mihinapos: “Ang ikasulti lang namo bahin sa makasaysayanhong si Moises mao nga ang usa ka tawo nga sama sa tawong gibatbat sa Bibliya tingali nabuhi sa usa ka wala-hisayring panahon ug dapit dugay na kanhi, ug ang iyang mga nahimo tingali mao ang tipik sa kamatuoran nga inanayng giliyokan sa daw-perlas nga mga kasugiran ug tradisyonal nga sugilanon latas sa daghang siglo hangtod nahimo siyang talagsaon ug gilantugiang tawo nga makita nato sa mga panid sa Bibliya.”

Sa unang pagtan-aw, ang maong pagduhaduha daw katuohan. Pananglitan, ang mga kritiko nag-ingon nga nakaplagan ang arkeolohikanhong pruyba nga nagpamatuod sa paglungtad sa inilang mga tawo sa Bibliya sama sa Israelinhong si Haring Jehu, apan walay arkeolohikanhong ebidensiya nga nakaplagan nga nagpamatuod sa paglungtad ni Moises. Apan, kini dili gayod pruyba nga si Moises maoy tumotumo lamang. Ang mga maduhaduhaon kaniadto nangatarongan nga ang uban nga gihisgotan sa Bibliya, sama sa Babilonyanhon nga Haring Belsazar ug ang Asiryanhon nga Haring Sargon, maoy mga tumotumo usab—hangtod nga sa ulahi gipamatud-an sa arkeolohiya nga sila tinuod nga naglungtad.

Ang awtor nga si Jonathan Kirsch nagpahinumdom kanato: “Ang mga arkeolohikanhong mga salin sa nasod sa Israel panahon sa Bibliya nihit kaayo nga ang pagkawala ni Moises diha sa bisan unsang tinubdan sa impormasyon gawas lang sa Bibliya maoy dili katingad-an o mahukmanon.” Sumala kang Kirsch, ang pipila moergo nga dili posible nga si Moises mugna lamang sa hunahuna sa usa ka tawo, sanglit “ang usa ka estorya sa kinabuhi nga daghan kaayog detalye ug kabildohanay, nga makutihon kaayo . . . , dili mahimong tinukodtukod lamang.”

Bisan kon ikaw magtutuo o dili, ikaw lagmit adunay gamayng nasayran bahin sa dagkong mga panghitabo sa kinabuhi ni Moises: iyang pakigtagbo uban sa Diyos sa dapit sa nagdilaab nga tunokong tanom, ang Exodo o paggula sa mga Israelinhon gikan sa pagkaulipon sa Ehipto, ang pagbahin sa Pulang Dagat. Apan may katarongan ba nga motuo nga ang bisan hain niana tinuod nga nahitabo? O si Moises ba mao lamay karakter sa mitolohiya? Ang sunod artikulo motubag niining makaiikag nga mga pangutana.