Intelihenteng Kamelyon sa Dagat

“Ang kugita, makahahadlok kaayo! kay molamoy ug tawo. Siya suyopon niini, ug kulapotan nga dili makalihok, ug bation na lang niya nga siya anam-anam nga gitulon sa makuyaw nga mangtas.”—TOILERS OF THE SEA, NI VICTOR HUGO.

ANG kugita gidaot pag-ayo. Ang mga sugilanon sa karaan ug ang makahahadlok nga mga asoy​—sama nianang gikutlo sa ibabaw​—nakadaot sa dungog sa linalang.

Apan ang tinuod, bisan ang dagkong kugita sa Pasipiko, nga mahimong moabot sa gitas-on nga duolan sa sayis metros ug motimbang ug kutob 50 kilos, dili manghilabot ug tawo. Sa di pa dugayng mga tuig, ang dili-katuohang mga estorya bahin niining walo-ug-gaway nga “mangtas” napulihan ug tinuod nga mga hitabo. Ang mga mananalom ug mga biologo nga nanukiduki sa mga linalang sa dagat daghag nakat-onan bahin sa nagkalainlaing matang sa mga kugita.

Pagpanikop ug mga Tukbonon ug Pag-ikyas Gikan sa mga Manunukob

Inay molamoy ug mga tawo, ang mga kugita mokaon lamang ug mga linalang nga nagkamang sa dagat, nga ang ilang walo ka gaway ug ang kutob sa 1,600 ka gahi nga unod nga organo nga mopilit gamiton sa pagsikop sa ilang tukbonon. Pinaagi niining mga organoha, ang gamayng kugita makabira ug butang nga 20 ka pilo nga mas bug-at kay sa iyang kaugalingong timbang! Ang ubang mga kugita magpabuga usab ug hilo, nga makaparalisar dihadiha sa ilang biktima. * Dayon ang kugita magsugod ug kaon pinaagi sa pagbira sa pagkaon diha sa samag-sungo nga mga apapangig niini.

Komosta kon ang kugita na mismo ang gukdon sa manunukob? Kini intawon dunay apan. Ang hilaw nga pagkaasul nga kolor sa dugo niini, nga nagdepende sa hemocyanin imbes sa hemoglobin, kulang ug oksiheno. Tungod niini, ang kugita daling kapoyon. Apan, kini dunay tagsaong kalaki sa pagpanalipod sa kaugalingon batok sa mga poka, balyena, ug ubang mga manunukob.

Ang usa niini nga kalaki mao ang pagpasulpot. Kon mameligro, ang kugita makaatras ug kalit pinaagi sa pagpabuga ug tubig gikan sa baga nga panit niini. Kining maayong-molipat nga linalang dunay laing taktika sa pag-ikyas. Kini mopabuga ug ata nga dunay substansiya nga dili molasaw inigsagol sa tubig. Kay dili na makita, ang kugita makabali ug direksiyon ug makaipsot sa di pa mahanaw ang gibuga nga ata.

Maayong Laking Motakoban

Siyempre, ang kugita mas mopili nga dili gukdon. Unsay iyang himoon aron makatago gikan sa mga manunukob? Ang iladong eksplorador sa ilawom sa dagat nga si Jacques-Yves Cousteau misulat: “Sa Marseilles, diin ang among tem nagsugod sa paghimog  pelikula bahin sa mga kugita, ang kadaghanan sa among mga mananalom miingon nga sila walay nakit-ang kugita sa maong lugar; o, nga kon aduna may pipila ka kugita, wala na kini didto. Sa pagkatinuod, giagian lang sa mga mananalom ang mga kugita, nga maayo kaayong pagkatakoban nga lugos makita.” Giunsa paghimo kini sa mga kugita?

Ang usa ka hamtong nga kugita dunay kutob duha ka milyong chromatophore, o kolor nga mga selula​—kutob sa 200 matag milimetro kuwadrado​—diha sa panit niini. Ang matag kolor nga selula dunay pula, dalag, o itom nga substansiya. Pinaagi sa pagpakulo o pagpabukhad sa kaunoran palibot sa mga selula, ang kugita makausab sa panit niini nga usa ra ka kolor o daghag-kolor nga mga disenyo sa pipila lang ka segundo.

Ang panan-aw sa kugita daw dili dekolor. Apan, ang gidaghanon sa mga kolor sa panit niini mosobra pa sa tulo ka kolor. Ang mga iridocyte, mga selula nga moamag, mopagawas ug siga nga moamgid sa kolor sa palibot sa kugita. Ug dili kay kana ra. Kon magtago sa kagaangan, ang kugita makapausab sa grano sa panit pinaagi sa pagkunot sa hamis nga panit niini nga kini magkabugolbugol, nga lugos makita diha sa gansangon nga palibot.

Kugihang Magtutukod ug Areglado nga Tig-atiman ug Puy-anan

Busa, ang puy-anan sa kugita lisod pangitaon. Sila mas mopili sa pagtukod sa ilang mga balay diha sa mga lungag ug sa ilalom sa dagkong mga bato, nga nagagamit ug lokal nga mga materyales sa pagtukod. Ang atop ug bungbong sa balay sa kugita tingali dunay mga bato, mga pirasong metal, mga kabhang sa kinhason, ug bisan mga materyales gikan sa nalunod nga mga barko ug sa mga basura diha sa dagat.

Sa dihang matukod na ang balay niini, ang kugita maoy kutihan kaayo nga tig-atiman ug balay. Kini magpasidlit ug tubig sa pagpatag sa balasong salog diha sa sulod. Inighuman ug kaon, ang mga nasalin nga pagkaon iyang iduso sa gawas. Aron masulayan ang pagkahindikan sa linalang, gikuha sa tem sa mga mananalom ni Cousteau ang pipila ka bato gikan sa bungbong sa balay sa kugita. Unsay gihimo sa kugita? Sa hinayhinay, usa-usa niyang gibutang ug balik ang bato diha sa bungbong! Si Cousteau misulat: “Ang proseso nagpadayon hangtod ang tibuok bungbong natukod pag-usab; ug kini walay kalainan sa tanang bahin nianang giguba sa mga mananalom.” Gibantog ang kugita nga magsigeg hinlo ug mag-areglar sa balay niini. Kon ang mga mananalom makakitag balay nga nagtipon-og ang balas o mga basura diha sa sulod, sila nahibalo nga walay nagpuyo niini.

Ang Iyang Kataposang Balay

Kasagaran, ang kataposan ug ang labing importanteng balay nga puy-an sa baye mao ang iyang lungag nga kapangitlogan. Human nga malamposong madawat ang mga binhi gikan sa iyang paris ug mapondo kini diha sa iyang lawas hangtod mangitlog, makagugol siya ug daghang semana sa pagpangita ug maayong puy-anan. Sunod, iyang palig-onon ang iyang lungag nga kapangitlogan ug ipilit ang libolibong itlog, nga pinungpong, diha sa atop. Apan, ang kugita nga binaksan ug kolor-asul dili magtukod ug ingon niana nga puy-anan. Sanglit ang iyang hayag nga mga kolor nagsilbi  man nga pasidaan sa mga manunukob sa dili pagduol, siya mas mopili sa pagpadako sa iyang mga anak diha sa gawas, diin iyang ikapadayag ang iyang malala nga paak.

Kugihan nga inahan ang kugita. Human mangitlog, lagmit dili siya mokaon. Hinunoa, magbantay siya sa iyang mga itlog, maghinlo ug magpahangin niini pinaagi sa hinayhinay nga pagkutaw sa tubig, maglig-on sa iyang puy-anan, ug managang aron ang mga manunukob dili makaduol. Bisan tuod mamatay ang baye nga kugita inigkapusa sa iyang mga liwat, iyang atimanon kini hangtod siya mamatay. Si Cousteau miingon: “Wala pay nakataho nga pasagdan lang sa baye nga kugita ang iyang mga itlog.”

Diha sa kadaghanang espisye sa kugita, ang gagming nga bag-ong napusa nga mga liwat mopasaka sa ibabaw sa tubig nga maglutawlutaw. Daghan niini kaonon sa mga mananap sa dagat. Apan, paglabay sa daghang semana, ang nakapabiling-buhi nga gagming nga mga kugita mobalik sa ilalom sa dagat ug modako, nga mabuhi hangtod tulo ka tuig.

Unsa Sila ka Intelihente?

Ang uban nag-ingon nga kon gamiton maylabot sa mga mananap, ang pulong “intelihente” naglangkit sa abilidad sa pagkakat-on gikan sa kasinatian ug sa abilidad sa pagsulbad ug mga problema. Bahin niana, tagda kining komento ni Cousteau: “Ang pagkamaulawon sa kugita maoy tungod sa may-katarongan nga reaksiyon, nga gipasukad sa pagtimbangtimbang sa mga kahimtang ug sa pagpanagana. . . . Kon ang mananalom makapakita nga siya walay daotang tuyo, ang pagkamaulawon sa kugita dali nga mawala kay sa bisan unsang ‘ihalas’ nga mananap.”

Ang utok ug mga mata sa mga kugita mao ang labing ugmad taliwala sa mga mananap nga walay taludtod. Ang ilang mga mata, sama sa atoa, makapokus ug maayo ug makapasibo sa pagbag-obag-o sa kahayag. Ang optic lobe mohubad sa impormasyon nga madawat gikan sa mga mata ug kini, uban sa sensitibo kaayong igbalati sa paghikap, makatabang sa kugita sa paghimog maalamong mga desisyon.

Daghang siyentipiko ang nag-ingon nga nakakita sila ug kugita nga nakahibalo kon unsaon pagtangtang sa sungsong sa botelya aron makuha ang banagan diha sa sulod niini. Ang uban nag-ingon nga ang kugita nakadiskobre kon unsaon pagtangtang sa tabon sa garapon aron makuha ang pagkaon sa sulod niini. Diha sa Vancouver Aquarium sa Canada, usa ka kugita mokamang magabii ngadto sa usa ka tubo aron sa pagkaon sa isda diha sa tangke sa duol.

Mahitungod sa pagkaintelihente sa kugita, ang librong Exploring the Secrets of Nature miingon: “Abi namo ug ang unggoy mao ang labing utokan, apan dunay ebidensiya nga ang mga kugita, usab, maoy usa sa labing intelihente sa mga mananap.”

Ang pagkaintelihente sa kugita magpahinumdom kanato sa mga linalang nga gihubit sa Bibliya nga “sa kinaiyanhon maalamon.” (Proverbio 30:24) Sila maoy katingalahan gayod sa kalalangan. Alang sa mga siyentipiko ug mga mananalom, ang hinanduraw nga “makahahadlok” nga mananap ni Victor Hugo wala na isipa nga makahahadlok. Ang mga nagtuon niining mananapa nakadayeg niining intelihenteng kamelyon sa dagat.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 15]

Kugita nga binaksan ug kolor- asul

[Credit Line]

© Jeffrey Rosenfeld

[Hulagway sa panid 16]

Usa ka kugita sa kagaangan sa Pasipiko nga maayo kaayong pagkatakoban nga lugos makita, nga anaa sa ubos sa baba sa usa ka isda nga manunukob. Makita ba nimo ang kugita?

[Mga hulagway sa panid 16, 17]

Ang mga kugita nagkalainlain ug klase ug mga kolor

[Hulagway sa panid 17]

Bag-ong pusa nga mga kugita nagpasaka sa ibabaw

[Credit Line]

© Fred Bavendam

[Picture Credit Lines sa panid 16]

Top left: © Roger T. Hanlon; above: © Jeffrey Rosenfeld