Ang Torre sa London—Makasaysayanhong Monyumento sa Gubot nga Kagahapon

I-PLAY

Ang Torre sa London—Makasaysayanhong Monyumento sa Gubot nga Kagahapon

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRITANYA

BANTAAW nga nahimutang sa amihanang tampi sa Thames River sa Sidlakang London ang usa sa labing iladong mga monyumento sa kalibotan—ang Torre sa London. Halos duolan sa usa ka libo ka tuig, kining dakong kuta, palasyo, ug bilanggoan nagdulag hinungdanong papel sa gubot nga kasaysayan sa Inglaterra. Miagi sa mga ganghaan niini ang mga hari, rayna, tig-alagad sa palasyo, lider sa simbahan, politiko, ug mga huwes—ang uban nanggawas nga madaogon, samtang ang uban wala na gayod igkita pa nga buhi. Nganong gitukod man ang Torre, ug unsang makapaukyab nga mga butang ang nahitabo sa sulod sa mga paril niini nga nakaimpluwensiyag dako sa dagan sa kasaysayan sa Inglaterra?

Harianong Kuta

Human mapukan ni Duke William sa Normandy ang Inglaterra niadtong 1066, iyang gitukod ang sunodsunod nga mga kastilyo aron sa paghadlok sa masuklanong mga Anglo-Saxon. Ang labing makahahadlok nga tinukod mao kadtong didto sa siyudad sa London. Ang kuta nga kahoy nga unang gitukod sa sulod sa habagatan-sidlakang bahin sa karaang Romanhong mga paril sa wala madugay giilisan ug dakong tinukod nga gama sa bato, ang Bantogang Torre. Nga halos kuwadrado, sa sukod nga 32 por 36 metros, kini nagbuntaog nga 27 metros pataas, nga nakapahadlok sa mga molupyo sa maong dapit. Sa dihang ang usa ka hari sa ulahi nagpintal niini ug puti, kadto nailado ingon nga Puting Torre.

Ang misunod nga mga hari nagdugang ug mga torre nga nagkalainlain ang gidak-on, duha ka naglibot nga dagkong mga paril, ug usa ka lalom nga trinseras, nga nakapahimo sa maong mga tinukod nga usa sa labing malig-ong mga kuta sa Uropa. Sa pagkatinuod, ang mga hari mokalagiw usahay ngadto sa maong mga paril aron makaikyas sa ilang rebelyosong mga ginsakpan. Sa mga panahon sa gubat sibil, ang mga mananaog maoy nagkontrolar sa Torre, nga giilang simbolo sa gahom ug awtoridad. Sa mas malinawong mga panahon, didto magsukad ang magarbohong mga parada sa adlaw sa koronasyon. Kon diha nagpuyo, ang hari ug ang iyang suod nga mga kauban nagpuyo diha sa matahom nga pagkadayandayan nga mga puy-anan sa palasyo, diin ilang giabiabi ang ilang mga higala uban ang naghinobrang mga bangkete. Apan, ang mga kaaway sa hari gitratar sa lahi nga paagi.

Bilanggoan sa Estado

Nailhan nga maoy gibilanggoan sa unang binilanggo niini niadtong 1100, ang Torre maoy usa ka lahi nga bilanggoan. Kadto gitagana lamang sa deranggo ug prominenteng mga tawo. Lakip sa bantogang mga binilanggo niini mao ang naparot nga mga hari sa Scotland ug Pransiya ug usab ang mga membro sa hamiling mga tawo sa katilingban ug mga klerigo nga wala na maangayi o nagmaluibon. Usahay, diha pa ganiy gipamatay ug gipangbuno. Si Henry VI gipatay diha sa Torre, ug ang 12 anyos nga si Edward V ug ang iyang manghod nga lalaki.

Gitanggong ang mga binilanggo sa dihang may lugar ug mahimong sila gibantayag maayo o kaha gitugotan sa paglakawlakaw diha sa mga palibot niini. Mubo ra ang ubang mga sentensiya, ang uban dugay. Si Willam Penn, nga sa ulahi maoy nagpundar sa Amerikanong kolonya sa Pennsylvania, gibilanggo sulod sa walo ka bulan tungod sa iyang relihiyosong mga tinuohan. Human maparot sa gubat, ang pag-umangkon sa hari sa Pransiya, si Charles, ang Duke sa Orléans, balikbalik nga gibilanggo sulod sa 25 ka tuig hangtod nga nabayran ang tuman ka dakong lukat. Ang tig-alagad sa palasyo, magsusuhid, ug magsusulat nga si Sir Walter Raleigh migugol ug 13 ka makapasubong mga tuig nga nagsulat sa iyang History of the World sa wala pa ang iyang temporaryong kagawasan ug pagpatay kaniya sa ulahi.

Nagdaghan nga mga Pagpatay

Ang dungog sa Torre sa mabangis nga pagtratar sa mga binilanggo niini sa pagkatinuod nagsugod sa panahon pa sa Repormasyon. Si Henry VIII, kay gusto kaayong makabaton ug lalaking manununod, mibulag sa Iglesya Romana Katolika ug misugod pagpamatay sa mga tawong dili moila kaniya ingong pangulo sa Iglesya sa Inglaterra. Ang ikaduhang asawa ni Henry, si Anne Boleyn, wala makapatunghag anak nga lalaki ug siya gipunggotag ulo didto sa Torre tungod sa kunohay pagluib ug pagpanapaw, uban sa iyang magulang nga lalaki ug lain pang upat ka tawo. Si Catherine Howard, ang ikalima sa mga asawa ni Henry, gipatay usab sa samang paagi. Dugang pa, daghang hamiling mga tawo nga may dugong harianon, nga sa ingon nahimong mga hulga sa pag-ilog sa trono, gipamilanggo didto sa Torre ug nangamatay nga gipunggotan ug ulo o gibitay.

Sa dihang ang bata pang anak nga lalaki ni Henry, ang Protestante nga si Edward VI, nahimong hari, iyang gipadayon ang mabangis nga pagpamatay. Siya namatay una matapos ang unom ka tuig ug gipulihan sa anak nga babaye ni Henry nga si Mary, usa ka debotadong Romano Katoliko. Iya dayong gipapunggotan ug ulo ang 16 anyos nga si Lady Jane Grey ug ang iyang batan-ong bana, mga tawong gigamit lamang intawon aron ang uban makabaton ug gahom. Kadto na ang higayon aron mamatay ang Protestante nga mga kaaway. Ang igsoon ni Mary sa amahan nga si Elizabeth migugol ug daghang makaguol nga mga semana didto sa Torre sa wala pa siya pagawsa, apan sa dihang nahimo na siyang rayna, iyang gipamilanggo ug gipamatay kadtong dili mobiya sa pagka-Katoliko o misupak sa iyang pagmando.

Bisan tuod libolibo ang gipamilanggo sa Torre, lima lamang ka babaye ug duha ka lalaki ang gipunggotan ug ulo diha sa sulod niini, ug nakalingkawas sa kaulawan maylabot sa pagpatay diha sa publiko. Tulo sa mga babaye maoy mga rayna—si Anne Boleyn, Catherine Howard ug, human magmando ug siyam lamang ka adlaw, si Jane Grey. Ang kadaghanan sa ubang mga pagpatay, kasagaran maoy pagpunggot ug ulo, nahitabo sa Tower Hill sa duol nga gitan-aw sa daghan ug magubotong panon sa mga tawo. Ang gipunggot nga ulo gipasundayag diha sa usa ka talinis nga bahin sa barandilyas sa Taytayan sa London isip pasidaan sa uban, ug ang walay ulo nga lawas gibalik didto sa Torre aron ilubong ilalom sa kapilya. Sa kataposan, kapin sa 1,500 ka patayng lawas ang gilubong didto.

Usahay, nga kasagarang himoon lamang kon may opisyal nga pagtugot, ang mga binilanggo paantoson una aron kakuhaag mga impormasyon. Niadtong 1605, tungod sa pagsulay pagbomba sa hari ug sa Parliamento pinaagi sa Gunpowder Plot, ang lawas ni Guy Fawkes giinat didto sa inatanan ug lawas sa Torre aron iyang ibutyag ang mga ngalan sa iyang mga kauban sa wala pa siya patya.

Sa mubong panahon sa katuigang 1600, ang Inglaterra ug ang Torre gikontrolar ni Oliver Cromwell ug sa mga membro sa Parliamento, apan human mahibalik sa trono si Charles II, pipila na lamang ang gibilanggo sa Torre. Niadtong 1747 ang kataposang pagpunggot ug ulo nahitabo sa Tower Hill, apan ang papel sa Torre ingong bilanggoan sa estado wala pa matapos. Panahon sa unang gubat sa kalibotan, 11 ka espiyang mga Aleman ang gibilanggo didto ug gipatay pinaagi sa pagpusil. Sa ikaduhang gubat sa kalibotan, sa mubong panahon may gitanggong sa Torre nga mga binilanggo sa gubat, lakip na si Rudolf Hess, ang luyoluyong reichsführer, o magmamando ni Hitler. Ang kataposang biktima nga namatay sulod sa Torre mao ang espiya nga si Joseph Jacobs, nga gitiro niadtong Agosto 1941.

Mga Magbalantay sa Torre ug ang Harianong Korona ug Setro

Sukad pa sa pagkatukod sa Torre, ang mga magbalantay nagbantay na sa mga binilanggo ug sa mga tinukod. Apan ang pinili pag-ayong mga magbalantay sa torre nagsugod pa sa tuig 1485. Niadtong panahona ang mga binilanggo kasagarang mangabot agi sa suba ug manulod sa Torre agi sa Ganghaan sa Traydor. Kon ang akusado mobalik gikan sa paghusay kaniya, ang mga tawo motan-aw kon giunsa paggunit ang atsa sa nag-uban kaniyang magbalantay sa bilanggoan. Ang sima nga nag-atubang sa binilanggo nagpasabot ug lain na usab nga pagpatay.

Sa pagkakaron ang mga magbalantay nagbantay gihapon sa Torre apan nagsilbing mga giya nga daghag nahibaloan alang sa mga bisita. Panahon sa mga seremonya sila magsul-ob sa ilang magilakong Tudor nga mga uniporme nga maoy eskarlata ug bulawanong dyaket nga abot-tuhod nga may tuskig nga puti ug linginong kuwelyo. Apan sa naandang mga buluhaton sila magbesti sa ilang asul ug pulang Victorian nga mga uniporme. Ang mga magbalantay nailado ingong mga beefeater, usa ka dagnay nga lagmit nagsugod ingong termino sa pagyubit sa mga panahon sa gutom kaniadto. Bisan pag kulang ug pagkaon ang mga taga-London, ang mga magbalantay sa torre girasyonan kanunay ug karneng baka sa pagseguro nga sila dili magluib sa hari.

Ang mga magbalantay nga gitugyanan sa mga uwak maoy nag-atiman sa dagkong mga uwak diha sa Torre. Matod pa sa patuotuo, may katalagmang modangat sa Inglaterra kon ang mga uwak mobiya sa Torre, mao nga kini gipamutlan ug mga pako.

Ang mga magbalantay sa Balay sa Korona ug Setro nagbantay sa gibantog nga korona ug setro sa hari sa Britanya, nga gipasundayag sa publiko sukad pa sa ika-17ng siglo. Ang kinadak-ang dekalidad nga pagkatabas nga diamante sa kalibotan, ang Cullinan I, mao ang labing mahal nga mga bato diha sa mga korona, mga linging metal nga gipatongan ug mga krus, ug mga setro nga gigamit gihapon sa harianong pamilya.

Ang Zoo, Tunawanan ug Salapi, ug ang Pondohanag Armas

Sayo sa ika-13ng siglo, si Haring John nagbuhi ug mga leyon didto sa Torre, apan ang koleksiyon sa mga mananap sa hari nagsugod gayod sa dihang ang mipuli kaniya, si Henry III, nakadawat ug tulo ka leopardo, usa ka oso sa polo, ug usa ka elepante gikan sa mga hari sa Uropa. Bisan tuod ang mga mananap alang ra unta sa paglingaw sa hari ug sa iyang mga kauban sa palasyo, sa dihang ang hiniktan nga oso mosalom sa Thames River aron manikop ug isda, ang mga tawo sa London malingaw sa talan-awon. Dugang pang langyaw nga mga mananap ang nangabot latas sa katuigan, ug ang koleksiyon sa mga mananap giablihan alang sa publiko sukad sa kapanahonan ni Elizabeth I. Kadto gisirad-an sa katuigang 1830 sa dihang ang mga mananap gibalhin ngadto sa bag-ong giablihan nga zoo sa Regent’s Park sa London.

Sulod sa kapin sa 500 ka tuig, ang usa ka dakong buhatan sa Royal Mint nag-obra sulod sa Torre. Usa sa labing puliking mga panahon nahitabo sa pagmando ni Henry VIII, sa dihang kini naggamag mga sensilyo ginamit ang plata nga inembargo gikan sa di pa dugay nga gisirad-ang mga monasteryo. Ang Torre nagtipig usab sa mahinungdanon ug legal nga mga dokumento sa Estado ug naggama ug nagtipig sa kasangkapan sa militaryo alang sa hari ug sa iyang kasundalohan.

Usa ka Handomanan sa Kagahapon

Sa pagkakaron ang Torre sa London maoy usa sa pangunang mga atraksiyon sa turista sa Britanya. Ang dagway niini halos susama ra kaayo kaniadto, busa ang usa malisdan sa paglakawlakaw palibot sa dulom, abohon nga mga torre ug batoong kadalanan nga dili mahinumdoman ang kapintasan, pag-antos, ug trahedya nga naagoman sa mga tawo diha sa sulod sa mga paril sa Torre latas sa kasiglohan. Ang gubot nga kagahapon niini gihulagway pag-ayo sa bitayanan sa Tower Hill. Makita didto ang usa ka plake nga magpahinumdom sa ‘makapasubong kasaysayan, ug sa daghang hitabo sa pagkamartir sa mga tawo nga tungod sa ilang tinuohan, yutang natawhan, o mga prinsipyo nagpameligro ug nawad-an sa ilang kinabuhi.’

[Mga hulagway sa panid 13]

Anne Boleyn

Catherine Howard

Jane Grey

William Penn

[Credit Lines]

Boleyn and Howard: From the book Heroes of the Reformation, 1904; Grey: From the book The World’s Famous Events; Penn: From the book The Library of Historic Characters and Famous Events, Vol. V, 1895

[Hulagway sa panid 13]

Usa ka puy-anan diha sa torre nga sa ulahi gigamit alang sa mga binilanggo

[Credit Line]

[Hulagway sa panid 14]

Ang magbalantay sa bilanggoan

[Credit Line]

[Hulagway sa panid 15]

Pipila sa harianong mga korona ug setro

[Credit Line]

[Hulagway sa panid 15]

Usa ka sensilyo sa ika-16 nga siglo nga naghulagway kang Henry VIII

[Picture Credit Lines sa panid 13]

PAGMATA!