Si Marco Polo Misubay sa Dalan sa Seda Paingon sa Tsina

I-PLAY

Si Marco Polo Misubay sa Dalan sa Seda Paingon sa Tsina

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ITALYA

Tulo ka lalaki ang mikawas gikan sa barkong ginaoran diha sa pantalan sa Venice. Walay nagdalidali pagsugat nila. Ang ilang pagpauli human sa 24 ka tuig nga paglangyaw dili unta mamatikdan kon dili pa tungod sa ilang talagsaong panagway. Nagsul-ob ug nagkagidlay nga mga kupo nga kanhi maoy primera klaseng seda, sa Mongol nga estilo, ilang nabatonan, matod sa usa ka tinubdan, “ang dili-matukib nga kaamgid sa mga Tartar sa gawi ug sinultihan, nga halos nakalimot na sa ilang sinultihan sa Venice.” Ang mga biyahedor mao sila si Marco Polo, iyang amahan, ug iyang uyoan. Ang tuig maoy 1295.

ANG sugilanon sa mga Polo bahin sa biyahe ngadto sa halayong Cathay, karon Tsina, daw dili katuohan sa ilang mga taligngan. Ang talaadlawan ni Marco—nga ang orihinal nga titulo maoy Description of the World ug sa ulahi giilisan ug Travels of Marco Polo—naghisgot bahin sa wala-hiilhing mga sibilisasyon nga adunahan kaayo ug dagaya sa mga manggad nga pinangita sa mga magpapatigayon sa Kasadpan. Ang iyang libro dako kaayog impluwensiya sa handurawan sa mga tawo nga nagbasa niana. Sulod sa 25 ka tuig sukad sa pagbalik ni Marco, ang manuskritong mga bersiyon mabatonan sa Pranses-Italyanhon, Pranses, Latin, Tuscan, Venetianhon, ug lagmit sa Aleman—usa ka dili-hitupngang kalamposan sa Edad Medya. Ang iyang libro gikopya nga kinamot sulod sa duha ka siglo ug sukad sa 1477, kini padayong gipatik diha sa daghang pinulongan. Lagmit si Marco Polo ang labing bantogang taga-Kasadpan nga misubay sa Dalan sa Seda paingon sa Tsina. Nganong mibiyahe man siya? Ug ang tanan ba niyang giingon nga iyang nakita ug gihimo katuohan?

Mga Magpapatigayon sa Venice

Sa ika-13ng siglo, daghang magpapatigayon nga taga-Venice ang namuyo sa Constantinople, karon Istanbul, ug midato pag-ayo didto. Lakip kanila sila si Niccolò ug Maffeo Polo, amahan ug uyoan ni Marco. Sa mga 1260 ilang gibaligya ang ilang propiedad sa maong dapit, namuhonan sa mga alahas, ug mibiyahe paingon sa kaulohan sa kasadpang estado sa Mongol nga Imperyo, ang Sarai, sa Volga River. Miuswag ang negosyo, ug nadoble ang ilang mga kabtangan. Kay wala makapauli tungod sa gubat, sila mipaingon sa sidlakan, lagmit nagsakay ug kabayo, paingon sa dakong siyudad sa komersiyo sa Bukhara, karon sa Uzbekistan.

Tungod sa kagubot, wala sila makabiya didto sulod sa tulo ka tuig, hangtod nga ang mga sinugo nga makigkita kang Kublai—ang Bantogang Khan sa tanang Mongol, kansang dominyo miabot sa Korea ug Polandia—miagi sa Bukhara. Ang mga sinugo nagdapit kang Niccolò ug Maffeo sa pagkuyog kanila, tungod kay, matod pa ni Marco, ang Bantogang Khan wala pa makahimamat ug mga “Latin”—lagmit nagpasabot ug mga taga-habagatang Uropa—ug malipay nga makigsulti kanila. Human sa usa ka tuig nga panaw, nakaabot ang mga Polo sa palasyo ni Kublai Khan, apo ni Genghis Khan, ang nagtukod sa Mongol nga Imperyo.

Ang Bantogang Khan nag-abiabi sa magsoong Polo ug nangutana kanila bahin sa Kasadpan. Gihatagan niya sila ug baretang bulawan nga magseguro sa luwas nga pagpauli ug nagpiyal kanila ug sulat nga naghangyo sa papa sa pagpadala ug “mga usa ka gatos ka maalamong mga tawo, nga batid sa balaod ni Kristo ug may kahibalo sa pito ka liberal arts aron sangyawan ang katawhan [ni Kublai].”

Sa kasamtangan, si Marco natawo. Nag-edad siya ug 15 anyos sa dihang una niyang nahimamat ang iyang amahan, sa 1269. Sa pagbalik nila ngadto sa mga lugar nga gimandoan sa mga “Kristiyano,” nasayran ni Niccolò ug Maffeo nga si Papa Clemente IV namatay na. Nagpaabot sila ug manununod, apan kining tulo ka tuig diin walay papa nga nagmando mao ang kinatas-an sa kasaysayan. Human sa duha ka tuig, sa 1271 sila migikan aron mamalik ngadto sa Bantogang Khan, nga giuban nila ang 17-anyos nga si Marco.

Ang Panaw ni Marco

Sa Acre, Palestina, usa ka iladong politiko sa simbahan nga si Teobaldo Visconti naghatag sa mga Polo ug sulat alang sa Bantogang Khan nga nagpatin-aw kon nganong ang mga Polo wala makatuman sa iyang hangyo alang sa usa ka gatos ka maalamong mga tawo. Pag-abot sa Asia Minor, ilang nabalitaan nga si Visconti mismo napili ingong papa, busa namalik sila sa Acre. Imbes magpadalag usa ka gatos ka maalamong mga tawo, ang bag-ong papa, si Gregorio X, nagpadala ug duha ka pari nga adunay awtoridad sa pag-ordinar ug mga pari ug mga obispo ug gihatagan silag angayng mga kredensiyal ug mga gasa alang sa Khan. Ang grupo nagpadayon sa panaw, apan tungod kay nahadlok sa mga gubat nga milukop niadtong mga dapita, sa wala madugay ang mga pari namalik. Ang mga Polo nagpadayon.

Ang tulo miagi sa kayutaan nga nailhan karon ingong Turkey ug Iran ug midulhog paingon sa Persianhong Gulpo sa tuyo nga molawig. Apan, tungod kay natino nila nga ang mga barko dili angayng molawig kay kini “dili dekalidad . . . [ug] gitahi lang ug pisi,” mihukom sila nga mobiyahe sa mamala. Mipaingon sa amihanan ug sidlakan, ilang gibagtas ang dagkong awaaw nga kayutaan, dagkong kutay sa kabukiran, berdeng mga tagaytay, ug tabunok nga mga sibsibanan sa Afghanistan ug sa Pamirs sa wala pa makaabot sa Kashgar, diha sa gitawag karon nga independenteng rehiyon sa Xinjiang Uygur, Tsina. Unya, nagsubay sa karaang mga agianan sa panon sa mga magpapanaw sa habagatan sa Tarim Basin ug sa Gobi Desert, nakaabot sila sa Cambaluc, karon Beijing. Ang tibuok biyahe, nga naglakip sa dili maayong klima ug wala-mahibal-ing sakit ni Marco, gidangtan ug tulo ka tuig ug tunga.

Nakita ni Marco ang katingad-ang mga butang samtang nagpanaw—ang bukid diin giingon nga nahipatong ang arka ni Noe sa Armenia, ang gituohang lubnganan sa mga Mago sa Persia, kayutaan nga bugnaw kaayo ug kanunayng ngitngit didto sa halayong amihanan. Si Marco ang unang naghisgot diha sa literatura sa Kasadpan bahin sa petrolyo. Iyang gibutyag nga ang “salamander,” inay kay balhibo sa mananap nga dili masunog, ingon sa gituohan sa kadaghanan, maoy usa ka mineral—asbestos—nga makita sa Xinjiang Uygur. Ang itom nga mga bato nga masunog—ang karbon—abunda kaayo sa Tsina nga mahimong maligo sa init-init nga tubig kada adlaw. Bisag asa siya moadto, iyang panid-an pag-ayo ang mga dayandayan, pagkaon, ug ilimnon—ilabina ang gipaaslom nga gatas sa baye nga kabayo sa mga Mongol—maingon man ang relihiyoso ug mahikal nga mga rituwal, trabaho, ug ang mga manggad nga gibaligya. Bag-o gayod kaniya ang papel de bangko nga gigamit sa gingharian sa Bantogang Khan.

Wala gayod ibutyag ni Marco ang iyang personal nga mga panglantaw kondili walay-pagpihig nga giasoy niya kon unsay iyang nakita o nadunggan. Naa ra nato ang paghunahuna kon unsay iyang gibati sa dihang giatake sila sa mga manunulong nga nagdakop sa pipila sa iyang mga kauban ug nagpatay sa uban.

Nag-alagad ba Siya Kang Kublai Khan?

Miingon si Marco nga ang mga Polo migugol ug 17 ka tuig sa pag-alagad kang Kublai Khan, o sa Bantogang Khan. Nianang panahona si Marco subsob nga ipadala sa Bantogang Khan ngadto sa lagyong mga dapit sa imperyo aron sa paghipos ug mga impormasyon, ug nahimo pa gani siyang gobernador sa nailhan karon nga siyudad sa Yang-chou, sa Probinsiya sa Jiangsu.

Gilantugian kon tinuod ang tanang gisulti ni Marco. Ang mga Mongol walay pagsalig sa mga Insek, nga ilang gilupig, ug nagsuhol ug mga langyaw aron momando sa ilang imperyo. Apan morag imposible nga si Marco, usa ka tawong walay-hibangkaagan, mahimong gobernador. Tingali gipasobrahan niya ang iyang posisyon. Bisan pa niana, ang mga eskolar motuo nga lagmit gigamit siya ingong “mapuslanong hawas.”

Bisan pa niana, si Marco nakahatag ug maanindot nga kahubitan sa dagkong mga siyudad nga adunay daghang bahandi ug sa pagano ug talagsaon kaayong mga kostumbre sa usa ka kalibotan nga bug-os nga wala tagda sa Kasadpan o nahibaloan lamang pinaagi sa tumotumo ug hulungihong. Tinuod ba gayong naglungtad ang mga sibilisasyon nga daghag molupyo, nga mas adunahan pa kay sa Uropa? Morag imposible.

Ang palasyo sa Bantogang Khan mao ang “kinadak-ang Palasyo nga natukod sukad,” matod ni Marco. “Ang tinukod dako kaayo, daghan kaayog dayandayan, ug nindot kaayo, nga walay tawo sa yuta ang nakadisenyo ug mas labaw pa niana.” Ang mga bungbong niini gihaklapag bulawan ug plata, gikulitan ug gidayandayanan ug mga larawan sa mga dragon nga gihal-opag bulawan, sa mapintas nga mga mananap ug mga langgam, mga kabalyero ug mga idolo. Ang habog kaayong atop niini—nga ang mga kolor maoy hayag nga pula, dalag, berde, ug asul—nagsidlak samag kristal. Ang matahom kaayong mga parke niini puno sa tanang matang sa mga mananap.

Kasukwahi sa naglikoliko nga mga agianan sa Edad Medya nga Uropa, ang Cambaluc adunay mga karsada nga tul-id ug lapad kaayo nga molahos ang imong panan-aw gikan sa usa ka pader sa siyudad ngadto sa lain. Dinhi “gidala ang mga butang nga mas mahal ug talagsaon, ug mas daghan . . . , kay sa gidala ngadto sa bisan unsang ubang mga siyudad sa kalibotan,” nag-ingon ang taga-Venice. “Kada adlaw dunay mosulod sa siyudad nga 1,000 ka kinaromatang seda, gawas pa sa ubang mga manggad.”

Ang gidaghanon sa mga barko nga naglawig sa Yangtze River, usa sa kinatas-an sa kalibotan, makapahingangha. Ang pantalan sa Sinju, sumala sa banabana ni Marco, lagmit kadunggoan sa mga 15,000 ka barko.

Lakip sa mga kostumbre sa mga Mongol nga gihisgotan ni Marco mao kanang pagkasal sa namatay nang mga anak. Kon ang usa ka pamilya namatyag anak nga lalaki nga nag-edad ug kuwatro anyos o kapin pa ug ang laing pamilya namatyag anak nga babaye nga taligngan sa batang lalaki, ang mga amahan mohukom tingali nga ang nangamatay nga mga bata kinahanglang kaslon, dayon maghimog kontrata sa kaminyoon ug magpahigayon ug dakong kombira. Idalit ang pagkaon, ug ang papel nga mga larawan sa mga ulipon, salapi, ug mga galamiton sa panimalay pagasunogon, sa pagtuo nga ang “magtiayon” manag-iya niini didto sa giingon nga laing kalibotan.

Nahingangha si Marco sa militaryong katakos, mga pamaagi sa pagmando, ug relihiyosong pagkamatugoton sa mga Mongol. Ang mga kalamposan sa katilingban ug sa ekonomiya naglakip sa hinabang alang sa mga kabos ug masakiton, mga tigbantay batok sa sunog ug kagubot, reserbang mga tipiganan ug pagkaon aron sa paghupay sa kalisod nga gipahinabo sa mga lunop, ug usa ka sistema sa koreyo alang sa paspas nga komunikasyon.

Bisan tuod nahibaloan niya ang mga paningkamot sa mga Mongol sa pagsulong sa Japan, wala moingon si Marco nga nakaadto siya didto. Apan, miingon siya nga daghan kaayong bulawan sa Japan nga ang palasyo sa emperador inaptan ug binakbakan ug bulawan. Ang libro ni Marco lamang ang bugtong libro nga naghisgot sa Japan diha sa mga sinulat sa Kasadpan una pa ang ika-16 nga siglo.

Ang libro ni Marco gidayeg ug gibiaybiay sulod sa daghang siglo. Ang mga eskolar karon, human magtimbangtimbang sa tanang pagkadili-tukma niini, naghubit niana ingong “dili-hitupngang kahubitan” sa pagmando ni Kublai sa kinapungkayan niini.

Pagbalik Ngadto sa Venice

Ang mga Polo migikan sa Tsina sa mga 1292. Si Marco nag-ingon nga ang panaw gidangtag 21 ka bulan, nga migikan sa dapit nga Quanzhou karon, miagi sa Vietnam, Malay Peninsula, Sumatra, ug Sri Lanka, ug dayon misubay sa baybayon sa India paingon sa Persia. Sa kataposang hugna sa ilang biyahe sila miagi sa Constantinople ug dayon sa Venice. Tungod kay milangyaw sila sulod sa 24 ka tuig, dili lisod handurawon nga ang ilang mga paryente halos wala na makaila kanila. Nianang tungora, si Marco maoy 41 o 42 anyos na.

Lisod banabanaon kon unsa ka layo ang gipanaw ni Marco. Ang usa ka magsusulat nga di pa dugay misulay sa pagsubay sa giagian ni Marco, mibiyahe ug kapin sa 10,000 kilometros tali sa Iran ug Tsina lamang. Bisan pa sa modernong transportasyon, kanang maong kahimoan daghan kaayog kalisdanan.

Ang libro ni Marco giingon nga gidiktar ngadto sa usa ka tawong ginganlag Rustichello nga nabilanggo sa Genoa sa 1298. Sumala sa tradisyon, samtang nagdumala sa usa ka barkong ginaoran didto sa Venice, si Marco nadakpan diha sa gubat sa kadagatan uban sa mga taga-Genoa, nga nakiggubat sa Venice. Si Rustichello, nga kaubang binilanggo, may kasinatian sa pagsulat ug mga sugilanon nga dili balaknon diha sa pinulongan nga Pranses o Pranses-Italyanhon, ug ang pagpakig-uban kang Marco dayag nga nagdasig kaniya sa pagsulat.

Lagmit gibuhian si Marco sa 1299 sa dihang may pakigdait na ang Venice ug Genoa. Siya mibalik sa Venice, naminyo, ug nakabaton ug tulo ka anak nga babaye. Namatay siya sa iyang siyudad nga natawhan sa 1324 sa edad nga 69.

Nagduhaduha gihapon ang mga tawo kon gibuhat ba ni Marco ang tanan nga iyang giingon o nag-asoy lamang siya sa mga sugilanon nga iyang nadungog gikan sa ubang mga magpapanaw. Apan bisan unsa man ang tuboran sa Description of the World ni Marco Polo, giila sa mga eskolar ang bili niini. Matod sa usa ka historyano, “sukad masukad wala pay tawo nga nakahatag ug ingon niana ka daghan nga bag-ong geograpikal nga kahibalo ngadto sa Kasadpan.” Ang libro ni Marco Polo maoy pamatuod sa kaikag sa tawo labot sa pagbiyahe, bag-ong mga talan-awon, ug halayong mga kayutaan.

[Mapa sa panid 24, 25]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Panaw ni Marco paingon sa Tsina

Samtang didto sa Tsina

Ang biyahe pagpauli

ITALYA

Genoa

Venice

TURKEY

Istanbul (Constantinople)

Trabzon

Acco (Acre)

(Sarai)

GEORGIA

Bkd. Ararat

IRAN (PERSIA)

Persianhong Gulpo

AFGHANISTAN

UZBEKISTAN

Bukhara

PAMIRS

Kashgar

TARIM BASIN

GOBI DESERT

MONGOLIA

(KOREA)

TSINA (CATHAY)

Beijing (Cambaluc)

Yang-chou

Yangtze River

Quanzhou

MYANMAR

VIETNAM

MALAY PENINSULA

SUMATRA

SRI LANKA

INDIA

[Credit Line]

[Hulagway sa panid 24]

Venice

[Hulagway sa panid 24, 25]

Bkd. Ararat

[Credit Line]

Robert Azzi/Saudi Aramco World/PADIA

[Hulagway sa panid 24]

Babayeng taga-Mongolia

[Credit Line]

C. Ursillo/Robertstock.com

[Hulagway sa panid 24, 25]

Sakayanon, Myanmar

[Hulagway sa panid 25]

Ang Great Wall of China

[Hulagway sa panid 25]

Beijing

[Hulagway sa panid 25]

Vietnam

[Hulagway sa panid 25]

Mga lamas sa India

[Mga hulagway sa panid 26]

Insek nga mga mangangabayo, si Kublai Khan, ang Yangtze River

[Credit Lines]

Horsemen: Tor Eigeland/Saudi Aramco World/PADIA; Kublai Khan: Collection of the National Palace Museum, Taiwan; Yangtze River: © Chris Stowers/Panos Pictures

[Picture Credit Line sa panid 23]

[Picture Credit Line sa panid 27]

PAGMATA!