Ang mga Kalisdanan sa Gubat Nag-andam Kanako Alang sa Kinabuhi

SUMALA SA GIASOY NI ERNST KRÖMER

“Mao niy inyong kuwarto.” Pinaagi nianang mga pulonga, ang akong kauban ug ako giabiabi ngadto sa Gabon, Kasadpang Aprika. Igoigo ra gyong mahiluna ang usa ka kutson. Nagpuyo mi sa maong kuwarto sulod sa unom ka bulan.

ANG akong kinabuhi diha sa usa ka uma panahon sa Gubat sa Kalibotan II nag-andam kanako sa pagkinabuhi ilalom sa malisod nga mga kahimtang. Sa dihang mibuto ang gubat sa 1939, ang Nazi nga Alemanya miokupar dayon sa Polandia. Kuwatro anyos pa ko niadtong panahona. Ang among pamilya gilangkoban sa akong mga ginikanan, akong manghod nga lalaki ug babaye, ug duha nako ka magulang nga mga babaye. Gipasidan-an mi ni Papa sa pagpangandam alang sa malisod nga mga panahon kon ang Alemanya mapildi sa gubat.

Nagpuyo mi sa Löwenstein, usa ka gamayng balangay sa Alemanya sa Lower Silesia, nga karon sakop na sa Polandia. Diha sa among uma nga duolag 25 ka ektarya, nananom mig mga lugas ug namuhig mga hayop. Si Papa nagtrabaho usab ingong administrador alang sa mga mag-uuma sa maong rehiyon. Sa dihang ang mga Nazi mao nay nagkontrolar, ilang gigamit si Papa sa pag-organisar sa mga mag-uuma sa pagpaluyo sa mga kalihokan sa gubat.

Si Papa nakaalagad isip sundalong mangangabayo panahon sa unang gubat sa kalibotan, ug tungod sa iyang trabaho karon sa gobyerno uban sa mga Nazi siya wala maapil sa pagrekluta. Ang akong mga ginikanan dugay nang mibiya sa simbahan tungod kay sila nahigawad sa paggawi sa klero panahon sa Gubat sa Kalibotan I. Tungod niana, nagdako ko nga walay interes sa relihiyon.

Misugod ko sa pag-eskuyla sa 1941, apan wala ko ganahi niadto ug gibati nako nga duna pay mas makalingaw nga mga buluhaton kay sa pagtan-aw sa pisara. Sa ulahing bahin sa 1944, unom lang ka bulan sa wala pa matapos ang gubat, ang Breslau (karon Wrocław), ang kaulohan sa Lower Silesia, giatake sa mga Ruso. Usa niana ka Sabado sa gabii nakita namo ang lungsod, mga 50 kilometros ang gilay-on, nga hayag kaayo tungod kay gikanyonaso ug tungod sa nagbutobuto nga mga bomba nga gipanghulog gikan sa mga ayroplano. Sa wala madugay kinahanglang mokalagiw mi sa kabukiran. Pagkatapos sa gubat, namalik mi sa Löwenstein.

Human sa Gubat

Misunod ang malisod nga mga panahon human sa gubat. Gipanglugos ang mga babaye, ug ang pagpangawat nahitabo kada adlaw. Kadaghanan sa among mga hayop gipangawat.

Si Papa gidakop niadtong Hulyo 1945. Human sa pito ka gabii sa pintas nga pagsukitsukit, siya gibuhian. Tulo ka bulan sa ulahi gidakop na sab siya ug  gidala sa layo. Human niana wala na namo siya igkita pa. Giilog sa duha ka Polako ang among uma ug giangkon kana. Sa Abril 1946 ang tanang Aleman diha sa balangay gihinginlan ug gipadala sa kon unsa lay ilang mabitbit.

Gipangandaman na kini ni Mama, ug busa walay natarantar. Duna siyay dakong bukag nga may mga ligid nga maoy gisudlag mga habol ug banig, ug ang matag usa kanamo nagkabiba ug bag nga puno sa among gikinahanglan. Gipasakay sa pang-emerhensiyang mga sundalong Polako ang tanang Aleman sa balangay diha sa mga bagon nga kargahanag baka​—30 ka tawo matag bagon. Mga duha ka semana sa ulahi, nakaabot mi sa among destinasyon sa amihanang-kasadpang Alemanya, duol sa Netherlands.

Ang among pamilya, lakip sa among mga paryente​—19 ming tanan​—gipahiluna sa gobyerno sa duha ka kuwarto diha sa usa ka uma nga mga walo kilometros gikan sa Quakenbrück. Sa ngadtongadto, ang pipila sa among mga paryente nakadawat ug mga luna nga kapuy-an uban sa laing mga mag-uuma, ug wala na kaayo mi maghuot.

Si Mama mihimog daghang sakripisyo alang kanamong mga anak, kasagaran dili siya mokaon aron kami makakaon. Nahutdan mig sugnod panahon sa una namong tingtugnaw. Ang among mga bungbong ug kisame naputos ug bagang yelo, ug ang among mga kuwarto morag langob sa yelo tan-awon. Maayo na lang kay init ang among higdaanan, busa nakalahutay mi.

Pagpakig-uban sa mga Saksi

Niadtong mga 1949, si Mama nakadawat ug kopya sa Ang Bantayanang Torre gikan sa usa sa akong mga iyaan. Ang usa ka artikulo niini nagpahinumdom kaniya nga panahon sa gubat iyang nadunggan si Hitler diha sa radyo nga nagsaway sa ‘gamayng pundok sa mga tawo’ nga nagtagna sa kaparotan sa Alemanya. Naghunahuna si Mama kon kinsa kaha kining mga tawhana. Sa dihang nabasa niya sa Ang Bantayanang Torre nga sila mao ang mga Saksi ni Jehova, nahaling ang iyang interes ug nakahukom siya sa pagtuon sa Bibliya uban kanila.

Usa ka adlaw niana sa Abril 1954, nahimamat nako ang magtiayong Saksi nga nagtuon kang Mama. Human sa pagtuon, nakadawat akog usa ka pulyeto nga Can You Live Forever in Happiness on Earth? ug usa ka suskrisyon sa Ang Bantayanang Torre. Human mabasa ang maong pulyeto, nakombinsir ako nga nakaplagan nako ang kamatuoran. Busa gihatag ko kadto sa akong agalon nga babaye aron iyang mabasa. Sa dihang gipangutana nako siya kon unsay iyang hunahuna bahin niana, siya miingon: “Maayo kaayo ang mga ideya niini, apan imposible kining mahitabo. Dili ko makatuo niini.”

“Aw, nakaseguro ko nga kini ang kamatuoran,” giingnan nako siya, “ug sundon ko kini.” Naglingolingo, siya miingon: “Kining mensahea para sa malumo nga tawo. Badlonganon ra kaayo ka aron mahimong Saksi.” Apan misugod ko sa paghimog mga kausaban sa akong kinabuhi.

Bisan pag walay mga Saksi sa maong lugar, ako nag-inusara sa pagtuon ug nagbisikleta ug mga diyes kilometros kada semana aron makatambong sa ilang mga tigom. Sa ulahi mitambong kog sirkitong asembliya, diin daghang kongregasyon sa mga Saksi ang nagtigom alang sa pagsimba. Didto miduyog ako sa uban sa pagsangyaw sa publiko sa unang higayon. Sa wala madugay regular na nakong gihimo kini. Sa Hulyo 14, 1954, si Mama ug ako nabawtismohan. Sa ulahi, sa edad nga 80 anyos, ang akong apohan sa inahan na-Saksi usab.

Ang akong trabaho diha sa uma nagkinahanglag dako kaayong panahon, busa ako miundang ug mitrabaho diha sa usa ka gipanalipdang luna sa lasang. Human niana, mibalhin ang among pamilya sa Reutlingen, usa ka gamayng lungsod duol sa Stuttgart. Didto na-Saksi usab ang akong manghod nga babaye nga si Ingrid, ang bugtong igsoon nako nga na-Saksi.

Bug-os-Panahong Pagsangyaw

Sa 1957, sa kataposan legal nga nadeklarar ni Mama nga si Papa patay na. Tungod niana, siya misugod sa pagdawat ug pensiyon, nga nakapaarang kaniya sa pagkinabuhi nga wala ang akong pinansiyal nga tabang. Kay dili na ko kinahanglang mohatag ug pinansiyal nga tabang kang Mama, mitrabaho kog part-time ug sa Abril 1957 misugod ako sa bug-os-panahong pagsangyaw ingong payunir. Human niana, nakadawat kog imbitasyon sa pag-alagad ingong espesyal payunir. Sa pagkadungog niini, gidapit ko sa usa ka isigka-Saksi ngadto sa iyang opisina ug miingon, “Nakaseguro kong nagkinahanglan kag tabang.” Dayon gihatagan ko niyag 500 ka deutsche mark. Gigasto nako kini sa pagpamalit sa tanang sinina nga akong gikinahanglan ug diha pa koy 200 ka mark nga nahibilin.

Sa 1960, miboluntaryo ko sa Austria, diin nalingaw ko sa pagsangyaw didto sa gamayng balangay sa Scheibbs ug sa mubong panahon sa siyudad sa  Linz, apan sa ulahing bahin nianang tuiga, grabe ang akong pagkadisgrasya sa motorsiklo, nga tungod niana nabali ang akong tuong bitiis. Human sa daghang operasyon, nakapadayon ko sa akong asaynment. Apan, sa 1962, kinahanglan kong mopauli sa Reutlingen aron atimanon ang mga problema labot sa imigrasyon. Samtang atua didto, gioperahan na sab ko aron kuhaon ang metal nga gibutang sa akong bitiis. Miundang una ko sa pagkapayunir sulod sa unom ka bulan aron makatigom ug kuwarta alang sa akong mga galastohan sa pagpatambal.

Sa dihang miduaw ang usa ka nagapanawng magtatan-aw sa kongregasyon nga akong gialagaran, misugyot siya nga moaplay ko sa pag-alagad sa sangang buhatan sa mga Saksi, nga nahimutang niadto sa Wiesbaden, Alemanya. Miaplay ko, ug duha ka semana sa ulahi nakadawat kog telegrama nga paadtoon dayon kon mahimo. Usa ka semana sa ulahi, sa Mayo 1963, didto na ko sa sanga sa Alemanya, nga gitawag ug Bethel, nga nagtrabaho diha sa usa ka rotary press nga nag-imprenta ug mga magasin.

Nagkugi Aron Makakat-on

Ang Bethel mao ang kinamaayohang dapit nga akong napuy-an, ug dali ra kaayo kong nakapasibo sa bug-at nga trabaho. Sa 1965, mibisita ko sa Espanya, nga sekretong nagdalag literatura sa Bibliya, tungod kay gidili man ang buluhatong pagsangyaw didto niadtong panahona. Tungod sa maong pagduaw, natukmod ako sa pagkat-on ug laing pinulongan, ug ang akong gipili mao ang Iningles. Gigamit nako ang tanang kahigayonan sa pagtuon. Niadtong higayona ang grupo nga nagsultig Iningles natukod sa Alemanya, ug nakig-uban ko niini. Sa unang higayon nga gitun-an nako ang tun-anang artikulo sa Bantayanang Torre diha sa Iningles, gidangtan kadtog pito ka oras. Sa dihang gidangtan na lamag lima ka oras sa ikaduhang higayon, nahibalo ko nga miuswag na ko.

Sa 1966, nakadawat kog imbitasyon sa pagtambong sa ika-43 nga klase sa Gilead, usa ka tunghaan sa Tinipong Bansa nga gidisenyo sa pagbansay sa mga ministro sa mga Saksi ni Jehova alang sa buluhatong pagmisyonaryo.Dayon, human migraduwar, si Günther Reschke ug ako giasayn ngadto sa Gabon, Kasadpang Aprika, sa Abril 1967. Sa pag-abot namo sa Libreville, ang kaulohan sa Gabon, nagpuyo mi sa usa ka gamayng kuwarto nga gihubit sa sinugdanan, nga nagbitay sa among mga sinina diha sa lawak kan-anan. Unom ka bulan sa ulahi mibalhin mi ngadto sa laing puy-anan sa misyonaryo.

Sa Gabon ang akong kinadak-ang gipakigbisogan mao ang pagkakat-on sa pinulongang Pranses. Sa kataposan, human sa hilabihang paningkamot, nakat-onan ra nako kana. Dayon, sa 1970, ang among buluhatong pagsangyaw sa Gabon kalit lang gidili, ug kaming mga misyonaryo gitagalan ug duha lang ka semana sa pagbiya sa nasod.

Mipaingon sa Republika sa Sentral Aprika

Duyog sa ubang mga misyonaryo, giasayn ko ngadto sa Republika sa Sentral Aprika. Ang Pranses mao ang opisyal nga pinulongan sa nasod, apan aron makasangyaw sa kadaghanang tawo, kinahanglan ming magtuon sa pinulongang Sango. Gipadala mi aron sa pag-establisar ug puy-anan sa misyonaryo sa lungsod sa Bambari, mga 300 kilometros gikan sa kaulohan, ang Bangui. Sa Bambari walay elektrisidad ug gripo, apan ang duha ka kongregasyon nanginahanglan sa among tabang. Ang akong mga kasinatian sa panahon sa gubat sa Uropa nakapasayon gayod nako sa pag-agwanta sa  lisod nga mga kahimtang sa pagpuyo sa Bambari, maingon man sa ubang mga dapit nga among gipuy-an sa ulahi.

Human makaalagad ug duha ka tuig sa Bambari, giasayn ko sa pagduaw sa mga kongregasyon ingong nagapanawng magtatan-aw. Dihay mga 40 ka kongregasyon sa maong nasod, ug migugol kog usa ka semana sa matag kongregasyon diin ako giasayn. Duna koy gamayng awto, apan kon lapok kaayo ang mga karsada, mosakay na lang kog depasaherong sakyanan.

Ang Bangui mao ang bugtong lugar sa tibuok nasod nga dunay talyer. Tungod kay sa akong ministeryo kanunay kong magbiyahe, namalit kog mga libro para sa pag-ayog sakyanan, mga hiramenta, ug kasagaran ako ray nag-ayom-ayom sa akong awto. Usa ka higayon niana, nabuak ang kaha sa universal bearing diha sa drive shaft, busa dili na makadagan ang awto. Mga 60 kilometros pa ang akong gilay-on gikan sa kinadul-ang balay, busa nagputol kog gahi nga kahoy gikan sa lasang ug gihimo kining kaha sa bearing. Gibutangan ko kinig daghang grasa ug gigaid pag-ayo sa drive shaft ginamit ang alambre ug nakapadayon ko sa pagbiyahe.

Ang pag-alagad diha sa kasulopan, o sa banika, lisod kaayo tungod kay pipila lang ka tawo didto ang makamaong mobasa o mosulat. Diha sa usa ka kongregasyon, usa lang ka tawo ang makamaong mobasa, ug duna pa gyod siyay depekto sa pagpanulti. Dihay lisod nga tun-anan sa Ang Bantayanang Torre, apan makapalig-on sa pagtuo ang pagkakita sa kongregasyon nga sinserong naningkamot aron masabtan ang mga punto nga gihisgotan.

Pagkahuman, gipangutana nako ang grupo kon sa unsang paagi sila nakabenepisyo sa leksiyon nga wala nila masabti sa bug-os. Makapadasig kaayo ang tubag: “Makadawat mi ug pagdasig gikan sa usag usa.”​—Hebreohanon 10:23-25.

Bisan pag daghan sa akong Kristohanong mga igsoon ang dili makamaong mobasa ug mosulat, daghan silag gitudlo kanako bahin sa kinabuhi ug kon unsaon sa pagkinabuhi. Akong nasabtan ang bili sa tambag sa Kasulatan nga ‘isipon ang uban nga labaw.’ (Filipos 2:3) Ang akong Aprikanong mga igsoon daghag gitudlo kanako bahin sa gugma, kalulot, ug pagkamaabiabihon ug kon sa unsang paagi makapabiling buhi diha sa kasulopan. Ang panamilit nga mga pulong ni Brader Nathan Knorr, presidente niadtong panahona sa Tunghaang Gilead, sa adlaw sa akong paggraduwar mas dakog kahulogan alang kanako karon. Siya miingon: “Pabiling magmapainubsanon, ayaw gayod paghunahuna nga ato nang nahibaloan ang tanan. Wala gayod kita mahibalo sa tanan. Daghan pa kaayo kitag angayng makat-onan.”

Kinabuhi Diha sa Kasulopan sa Aprika

Miestar ko uban sa lokal nga mga igsoon samtang ginaduaw nako ang matag kongregasyon. Kasagaran, ang semana sa akong pagduaw morag usa ka selebrasyon, ilabina sa mga bata. Tungod kay ang kongregasyon nga akong duawon mangayam o mangisda ug maningkamot gayod nga dunay daghang pagkaon para sa tanan.

Kay nagpuyo uban sa mga igsoon diha sa ilang mga payag, kan-on nako ang bisan unsa, gikan sa anay ngadto sa karne sa elepante. Ang kanunayng idalit mao ang karne sa unggoy. Ang baboyng ihalas ug porcupino lamian usab. Siyempre, dili dagaya ang pagkaon kada adlaw. Sa sinugdan, dugaydugay nga naanad ang akong lawas sa maong mga pagkaon, apan sa dihang naanad na kini, hilison na sa akong tiyan halos ang tanang pagkaon nga idalit kanako. Akong nakat-onan nga ang pagkaon ug kapayas apil ang mga liso niini makaayo sa tiyan.

Ang tanang matang sa wala-damhang mga butang mahitabo diha sa kasulopan. Usa ka higayon  niana, nasaypan kong usa ka mammy-water, nga gituohan sa uban nga usa ka puting espiritu sa tawong patay nga nagpuyo diha sa tubig. Nagtuo ang mga tawo nga kini makapaunlod sa usa ka tawo ug makalumos kaniya. Busa sa dihang mikawas ko gikan sa sapa human maligo, ang usa ka batang babaye nga magkalos unta ug tubig midagan palayo nga nagsinggit sa dihang nakakita kanako. Sa dihang gipatin-aw sa usa ka kaubang Saksi nga usa ako ka bisita nga magwawali, dili usa ka multo, ang mga tawo wala motuo. Nangatarongan sila, “Walay puting tawo nga moanhi dinhi sa kasulopan.”

Kasagaran diha ra ko matulog sa gawas kay presko ang hangin. Kanunay kong magdalag moskitero, kay proteksiyon man sab kini batok sa mga bitin, tanga, ilaga, ug uban pang mga mananap. Sa makadaghan giatake kog sundalo nga mga hulmigas, ug ang moskitero maoy nakapanalipod kanako. Usa ka gabii niana giiwagan nako ang moskitero ug nakita nako nga naputos na kini sa mga hulmigas. Midali kog dagan kay ang mga hulmigas, bisag gagmay, makapatay bisan sa mga leyon.

Samtang didto ko sa habagatang bahin sa Republika sa Sentral Aprika, duol sa Suba sa Congo, gisangyawan nako ang mga Pygmy, kinsa nagsalig lang gayod sa yuta aron mabuhi. Sila maoy hanas nga mga mangangayam ug nahibalo kon unsay makaon ug dili makaon sa tawo. Ang uban kanila nagsultig Sango, ug nalipay sila sa pagpaminaw. Mouyon sila nga duawon pag-usab, apan sa among pagbalik among nahibaloan nga namalhin na diay sila ngadto sa laing lugar. Walay na-Saksi niadtong panahona, apan akong nahibaloan sa ulahi nga may pipila ka Pygmy nga na-Saksi didto sa Republika sa Congo.

Sulod sa lima ka tuig, nag-alagad ako ingong magtatan-aw sa sirkito sa Republika sa Sentral Aprika. Mipanaw ako sa tibuok nasod, nga kasagaran nagaduaw sa mga kongregasyon diha sa kasulopan.

Pag-alagad sa Sanga sa Nigeria

Sa Mayo 1977, gidapit ko sa pag-alagad didto sa sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Lagos, Nigeria. Kining kanhi kinadaghanag molupyo nga nasod sa Aprika dunay duolag 100,000 ka Saksi, ug mga 80 ka tawo ang nag-alagad diha sa sanga. Giasayn ko nga motrabaho sa talyer, nga naglakip sa pag-ayo ug pagmentinar sa mga sakyanan.

Sa 1979, mibalik ko sa pagpanguma, ang trabaho nga akong gihimo sa batan-on pa samtang nagdako sa Uropa. Ang umahan, nga nagsuplay ug pagkaon sa mga kawani sa sanga, nahimutang sa Ilaro, mga 80 kilometros gikan sa Lagos. Didto akong nakat-onan nga ang pagpanguma diha sa tropikanhon nga bagang kalasangan lahi kaayo kon itandi sa pagpanguma sa Uropa. Human sa tulo ka tuig ug tunga nga pagtrabaho didto, mibalik ko sa Lagos ug mitrabaho pag-usab sa talyer.

Sa 1986, gibalhin ko ngadto sa Igieduma, mga 360 kilometros gikan sa Lagos, diin dunay dako, bag-o nga mga pasilidad sa sanga nga gitukod. Ang maong pasilidad gipahinungod niadtong Enero 1990. Kini adunay imprentahanan, gamayng uma, ug puy-anan nga igo sa kapin sa 500 ka tawo. Kining pasilidara nahimutang sa 60 ektaryas nga luna nga gikoralan ug halos dos metros ka habog nga paril. Sa pagkakaron, ako maoy nahimong magtatan-aw sa uma ug sa pagmentinar sa palibot, nga giatiman sa mga 35 ka tawo.

Sulod sa mga 27 na ka tuig karon, nagpuyo ko dinhi sa Nigeria ug nalingaw gayod sa akong nagkalainlaing mga asaynment diha sa sanga. Nalipay ko nga ang akong inahan nagpabiling maunongon kang Jehova ug ang akong manghod nga babaye nga si Ingrid, kinsa nakaalagad ingong espesyal payunir sulod sa 14 ka tuig, nag-alagad gihapon kang Jehova uban sa iyang bana.

Bisan pa sa mga suliran nga akong giatubang, nalipay gayod ako sa pag-alagad kang Jehova ug sa akong espirituwal nga mga igsoon sa Kasadpang Aprika. Mapasalamaton ako nga maayo gihapon kog lawas hangtod karon ug nanghinaot ko nga magpabiling himsog aron aktibong makapadayon sa pag-alagad sa atong dakong Diyos nga si Jehova.

[Mapa sa panid 21]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Nigeria

Republika sa Sentral Aprika

Gabon

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Hulagway sa panid 18]

Uban sa akong inahan, si Gertrud, ug akong manghod nga babaye nga si Ingrid sa 1939

[Hulagway sa panid 20]

Nag-alagad ingong misyonaryo sa Gabon

[Hulagway sa panid 20]

Sa didto pa sa Republika sa Sentral Aprika, nag-estar ko sa mga balangay nga sama niini