Pagpaniid sa Kalibotan

Pagkontrolar sa Populasyon​—Usa ka Suliran sa mga Zoo

“Walay zoo ang makapadayon kon walay mga kontraseptibo,” nag-ingon si Henning Wiesner, pangulong zoologo sa Hellabrunn Zoo sa Munich. Kusog mosanay ang mga hayop diha sa mga zoo, maayog tubo ang ilang mga anak, ug lagmit taas silag kinabuhi kay sa ilang kamatang sa kalasangan. Apan gamay rag lugar ang mga zoo. Busa gikinahanglan ang mga kontraseptibo. Ugaling, “ang pagkontrolar sa pagsanay diha sa zoo adunay babag. Ang mga hayop dili kaayo gusto niana,” matod sa Alemang magasin nga Focus. Ang mga oso, pananglitan, makasimhot sa mga kontraseptibo nga gitago diha sa pagkaon ug kuhaon nila kana. Ang mga kontraseptibo nga ipaagi sa baba makapahinabo usab ug mga suliran sa panglawas, sama sa kanser sa suso, diha sa pipila ka hayop. Ang ubang paagi mao ang pagkapon ug pagkuha sa katakos sa pagsanay, apan kini moresulta sa bag-ong mga suliran. Ang usa ka suliran mao nga kana maoy permanente, ug basin kinahanglanon ang mga anak sa umaabot. Ikaduha, ang mga hayop nga gikapnan o gikuhaan sa katakos sa pagsanay dili na magpatunghag mga hormone sa sekso, nga ang maong kausaban basin makadaot sa ilang posisyon taliwala sa ilang mga kamatang. Ang lain pang paagi mao ang pagpatay sa wala-kinahanglanang mga anak​—apan kana makapasuko sa daghan nga gustog mga hayop ug mga grupong tigpanalipod sa hayop. Busa ang mga zoo nag-atubang ug dakong suliran.

 Elektronik nga mga Biya

Mga 155,000 ka toneladang elektronik nga mga biya ang gilabay sa mga Canadiano sa 2002, nagkomento ang mantalaang National Post sa Canada. Sumala sa usa ka taho sa Environment Canada, ang mga Canadiano naglabay ug “gibanabanang duha ka milyong telebisyon, 1.1-milyong VCR ug 348,000 ka CD player​—nga kadaghanan niana giisip nga karaan na human gamita sa pipila ra ka tuig.” Ang elektronik nga kasangkapan “kasagarang ilabay tungod kay kini dili na makapatagbaw sa tiggamit, dili tungod kay naguba,” nag-ingon ang taho. Ang kadaghanan sa maong biya basin peligroso. Ang usa lang ka telebisyon, pananglitan, “mahimong adunay abot ug duha ka kilong tingga,” matod sa Post. Ug ang mercury, nga makaplagan diha sa pipila ka displey panel, karon naghugaw sa mga tambakanag basura. Sa gidaghanon sa biya karon, ang elektronik nga mga biya modoble pagka-2010, nagpasidaan ang Environment Canada.

Mga Hulmigas ug mga Antibiotiko

“Nadiskobrehan sa mga siyentipiko nga ang pipila ka hulmigas magpatubog uhong aron ipakaon sa ilang mga anak, nga nagagamit pag antibiotiko isip usa ka matang sa ‘pamatay sa dangan’ aron pagpanalipod niana,” nag-ingon ang internasyonal nga edisyon sa The Miami Herald. Nga ginganlag mga leaf cutter, ang maong mga hulmigas magluyong, magtupi, ug magbunglay sa ilang mga tanom sama gayod sa ginahimo sa mag-uuma. Ang antibiotiko, nga magapanalipod sa mga tanom sa mga hulmigas batok sa makadaot nga lumotlumot, gigama sa usa ka bakterya nga sakop sa Streptomycete nga matang ug nagpuyo sa ibabaw sa panit sa maong hulmigas. Si Ted Schultz, usa ka eksperto bahin sa insekto sa National Museum of Natural History sa Washington, D.C., nag-ingon nga samtang ang mga tawo kanunayng magmugna ug bag-ong mga antibiotiko aron pagpatay sa mga kagaw nga dili madutlan sa droga, ang mga leaf cutter malamposong nagagamit sa samang antibiotiko sulod sa di-maihap nga katuigan. Ang pagsabot sa sekreto sa hulmigas “mahimong direkta nga nalangkit sa pagpabiling buhi sa tawo,” nag-ingon si Schultz.

Usa ka Tibuok-Yutang Katalagman sa Panglawas

Ang kalibotan nagpadulong sa “usa sa dako kaayong mga katalagman sa panglawas” nga nasinati sukad tungod sa makapakurat nga pag-usbaw sa diabetes, nagpasidaan si Propesor Sir George Alberti sa Britanya, nga maoy presidente sa International Diabetes Federation (IDF). Sumala sa mga numero sa IDF, kapig 300 ka milyong tawo sa tibuok kalibotan dili makabalhin sa glucose sa pagkakemikal sa hustong paagi, nga sagad moresulta sa diabetes, nagtaho ang mantalaang Guardian sa Britanya. Ang Tipo 2 nga diabetes, nga kaniadto moapektar ilabina sa mas edaran, karon nag-apektar sa panglawas sa mga batan-on sa Britanya nga nanambok pag-ayo tungod sa diyeta sa way-sustansiyang pagkaon ug pagkawalay-ehersisyo. “Ang makapaguol kaayo mao nga kadaghanan niini [ang diabetes ug mga epekto niini] masanta unta pinaagi sa estilo sa kinabuhi,” nag-ingon si Alberti. Mahimong modaghan usab ang diabetes diha sa kabos nga mga nasod samtang sila mosunod sa “dili-makapahimsog nga diyeta ug sa siyudadnon nga estilo sa kinabuhi sa datong mga nasod,” nagkomento ang The Guardian.

Labing Maayong mga Sentido sa Ngiwngiw

Tungod sa ilang dagko kaayong mga mata ug panan-aw nga ginamit ang duha ka mata, nabatonan sa mga ngiwngiw ang “labing hait nga panan-aw sa magabii taliwala sa kahayopan,” nagtaho ang magasing Australian Geographic. Ug ang daghan kanila “makatiktik sa mga tingog nga mas hinay ug 10 ka beses kay sa madungog sa tawo.” Unsay hinungdan nianang sensitibo nga pandungog? “Nga may diyutayng pagkalahi,” matod sa artikulo, “ang nagkadaiya nga espisye sa ngiwngiw adunay usa ka talagsaong kinaiyahan sa igdulungog: usa ka dalunggan mas taas kay sa pikas dalunggan.” Kini nga kahikayan magpasayon sa mga ngiwngiw sa pagpangita sa nagalihok nga tukbonon. Ang Tyto nga mga klase sa ngiwngiw may dugang ayuda nga mao ang nagliyok nga mga balhibo sa nawong. Kining mapasibosibo nga nagliyok nga mga balhibo magdakop sa tingog ug magpasa niana ngadto sa dalunggan. Dugang pa, ang medulla, nga usa ka bahin sa utok nga nalangkit sa pandungog, mas komplikado diha sa mga ngiwngiw kay sa diha sa ubang langgam.

Malikayan nga mga Impeksiyon sa Hepatitis

Ang kadaghanang “impeksiyon sa hepatitis maoy resulta sa kakulang sa kahinlo sa medikal nga mga trabahante,” nag-ingon ang senemanang mantalaan nga Polityka sa Polandia. Niadtong 1997 ang National Institute of Hygiene sa Polandia mitaho ug 992 ka impeksiyon sa hepatitis C, apan lima ka tuig sa ulahi ang gidaghanon maoy 1,892. Gimulo sa magsusulat sa artikulo ang presenteng kakulang sa gitugot nga bakuna batok sa hepatitis C. Si Propesor Andrzej Gładysz, usa ka nasodnong eksperto bahin sa mananakod nga mga sakit, nag-ingon: “Dili pagpasobra ang pag-ingon nga sa Polandia kita adunay 500 ka libo ngadto sa 600 ka libong tawo nga natakdan sa virus sa hepatitis C.” Ug ang kadaghanan sa maong mga impeksiyon “mahitabo diha sa mga klinika sa mga doktor o mga dentista,” nagpahayag si Jacek Juszczyk sa Infectious Diseases Clinic sa Medical University sa Poznan. Mihinapos ang Polityka: “Sa dihang anaa kita sa mga kamot sa usa ka doktor, gusto natong maneguro nga ang maong mga kamot hinlo kaayo.”

Pagdagsang sa mga Dapit sa Barongbarong

“Halos usa ka bilyong tawo, nga 32 porsiyento sa mga molupyo sa mga siyudad sa kalibotan, nagpuyo sa timawang mga bahin sa siyudad,” nag-ingon ang mantalaang El Universal sa Mexico City. Ang usa ka pagtuon sa Hiniusang Kanasoran naghisgot sa Bogotá, Havana, Mexico City, Quito, ug Rio de Janeiro ingong mga pananglitan sa mga siyudad nga nakasinatig pagdagsang sa mga dapit sa barongbarong. Unsay mga hinungdan? Sa kahimtang sa Bogotá, gipasangil sa taho sa HK ang pagsulbong sa mga barongbarong sa “kusog nga pag-uswag sa populasyon, pagbalhin sa daghang tawo gikan sa kabalangayan, ug kapintasan, nga tungod niana nanglalin ang enterong mga komunidad,” matod sa mantalaan. Dugang pa, 23 porsiyento sa populasyon nianang siyudara nagkinabuhing ubos sa sukod sa kakabos sa tuig 2000 kon itandi sa 19.4 porsiyento sa 1994.