Pagpaniid sa Kalibotan

Arkeolohiya Gumikan sa Nagakatunaw nga mga Bukid sa Yelo

Ang nagakatunaw nga mga bukid sa yelo nagladlad ug daghang salin sa mga patayng lawas nga makapaikag kaayo sa mga historyano, nag-ingon ang Aleman nga magasing Der Spiegel. Niadtong 1999 didto sa Rocky Mountains sa Canada, nasusihan diha sa maong bukid nga yelo ang usa ka Indian nga lalaki nga namatay 550 ka tuig na kanhi. Apan, ang kadaghanang salin sa mga patayng lawas nakaplagan sa Alps. Pananglitan, ang salin sa patayng lawas sa usa ka lalaki nga gituohang nag-abandonar sa iyang trato ug sa iyang anak sa gawas nga walay sustento niadtong 1949 nakaplagan di pa dugay. Nahulog diay siya sa lalom nga liki sa yelo, ug ang ilang kinuptanang mga singsing didto ra sa iyang bag. Sumala kang Harald Stadler, pangulo sa arkeolohiya bahin sa mga bukid sa yelo sa Innsbruck University sa Austria, ang gipangandoy sa mga historyano mao ang pagkaplag sa mga butang bahin kang Hannibal, ang bantogang komander nga taga-Carthage nga mitadlas sa Alps uban ang 37 ka elepante. “Ang pagkaplag ug bukog sa elepante makapahinam gayod,” siya miingon.

 Pagpanugal sa mga Tin-edyer

Sumala sa International Centre for Youth Gambling sa McGill University, “kapin sa katunga sa Canadiano nga mga batan-on nga 12 ngadto sa 17 anyos giisip nga mga sugarol aron lang maglulinghayaw, 10% ngadto sa 15% ang nameligrong mosangko sa grabeng problema sa pagpanugal ug 4% ngadto sa 6% ang giisip nga ‘agresibong mga sugarol,’” nagtaho ang mantalaang National Post sa Toronto. Ang panghaylo sagad magsugod sa bata pa sa dihang ang pipila ka kabataan gasahan ug mga tiket sa loteriya o maggamit sa Internet aron sa pagpusta. Ang resulta, nag-ingon ang mga tigdukiduki, mao nga mas daghang Canadiano nga mga tin-edyer ang nalangkit sa pagpanugal karon kay sa ubang makaadik nga mga paggawi, sama sa pagpanigarilyo o pag-abusar sa droga. Ang mga magtutudlo naglaom nga ang mga programa sa pagpugong sa pagpanugal sa mga tin-edyer diha sa Canadianhong mga hayskul mahimong epektibo sa pagkontrolar sa maong suliran.

Pransiya Nakasinatig Init nga Panahon

Ang mga temperatura sa Pransiya nakaabot sa kinainitang rekord sulod sa unang 12 ka adlaw sa Agosto 2003. Wala pa mahitabo​—sukad nga gisugdan pagrekord ang mga temperatura niadtong 1873​—nga ang Paris nakasinatig ingon nga ting-init. “Sumala sa [Pranses nga meteorolohikanhong mga serbisyo], kining naglagiting nga kainit, sa kainiton ug sa kadugayon niini, mas grabe kay sa bisan unsang nasinati kaniadto sa Paris,” nagtaho ang magasin bahin sa kinaiyahan nga Terre sauvage. Sulod lamang sa duha ka bulan, ang usa ka bukid sa yelo sa Pyrenees, sa habagatang utlanan sa Pransiya, natunawan ug halos 50 metros. “Sa 150 ka tuig ang katibuk-ang luna sa mga bukid sa yelo sa Pyreness mikunhod gikan sa mga 25-30 kilometro kuwadrado ngadto sa singko kilometro kuwadrado na lang,” matod sa eksperto bahin sa mga bukid sa yelo nga si Pierre René. Pamatuod ba kini sa pag-init sa kalibotan? Ang mga eksperto wala magkauyon. Bisan pa niana, gituohan sa ubang mga meteorologo nga ang naglagiting nga kainit lagmit magsige-sige na lang sa umaabot nga katuigan​—usa ka makapasubong posibilidad ilabina nga ang grabeng kainit sa miaging ting-init gibanabanang nagpahinabo sa halos 15,000 ka kamatayon sa Pransiya.

Depresyon sa mga Lalaki

“Usa sa labing makapasubong mga kahimtang bahin sa depresyon mao ang nagpabiling sugilambong nga kini maoy kasagarang ‘sakit sa mga babaye’ nga niana ang ‘tinuod nga mga lalaki’ dili mobatig depresyon kay kono sila mga lalaki,” matod sa mantalaang The Star sa Johannesburg. “Ang mga espesyalista nag-ingon nga ang depresyon natago gihapon diha sa mga lalaki kay ang mga lalaki talagsa rang magpakonsulta sa mga propesyonal sa panglawas kay sa mga babaye, nga menos ug kahigayonan nga makigsulti bahin sa ilang mga problema,” ug sila dili halos “mosulti bahin sa ilang emosyonal nga kasakit.” Mao nga ang mga doktor mas nasinati sa mga simtoma nga komon sa mga babayeng nag-antos sa depresyon. “Sa mga babaye,” saysay pa sa JAMA, “ang depresyon lahi kaayog sumbanan sa mga simtoma kay sa mga lalaki.” Unsa ang pipila ka simtoma nga komon sa depresyon sa mga lalaki? Kasuko, kalapoy, pagkadaling mapikal, pagkaagresibo, pag-us-os sa pagkaepektibo sa trabaho, ug ang kiling sa tawong mibatig depresyon nga magpalayo sa iyang mga minahal ug mga higala. “Ang kasubo,” midugang ang edisyon sa Reader’s Digest sa Habagatang Aprika, “dili kanunay moduyog sa depresyon​—ilabina sa mga lalaki.”

Katolikong mga Pari ug ang Kahibalo sa Bibliya

“Unsa ka suheto sa Bibliya ang mga pari?” Kining pangutanaha gisukna ni Andrea Fontana, nga usa usab ka pari ug direktor sa Turin Diocesan Office for Catechism. Nga misulat sa Italyano Katolikong mantalaang Avvenire, si Fontana nag-ingon nga ang pangutana misantop sa iyang hunahuna sa dihang “usa ka membro miduol [kaniya] nga nangutana kon ang parokya aduna bay mga kurso sa pagtuon sa Bibliya.” Sa parokya sa maong membro, “ang Balaang Kasulatan wala gayod hisgoti.” Sa pagtubag si Fontana misulat: “Ang tinuod, human magseminar [ang mga pari], ikasubo, pipila lamang ang magpadayon sa pagtuon sa Bibliya. . . . Ang mga sermon sa ma-Dominggo sagad mao ray panahon nga ang kadaghanang manimbahay makadungog bahin sa mga teksto sa Bibliya ug makapamalandong niana.” Ang maong membro nag-ingon nga “siya mismo nakig-uban sa mga Saksi ni Jehova aron makakat-on ug dugang.”

Mga Suliran Bahin sa Sobra ka Tambok

Nagkadaghan ang mga tawong sobra ka tambok sa Amerika. Sumala sa mga banabana gikan sa U.S. Centers for Disease Control and Prevention, ang gidaghanon sa sobra ka tambok nga hingkod nga mga Amerikano midaghan gikan sa 12.5 porsiyento sa populasyon sa 1991 ngadto sa 20 porsiyento sa 2003. Kini nga pagdaghan nakaapektar sa daghang patigayon. “Sama sa mga kompaniya sa ayroplano, nga gipasidan-an niadtong Mayo [2003] nga ang mga pasahero mas bug-at karon kay sa kaniadto, ug giingnan nga ipasibo ang ilang mga kalkulasyon bahin sa gibug-aton sa mga pasahero, ang mga punerarya nag-ilis ug mga kahimanan ug makina ug naghimog mas dagkong mga lungon aron ikapahiluna ang nagkadagkong mga Amerikano,” matod sa The New York Times. Bisan tuod ang mga lungon maoy 61 sentimetros ang gilapdon, karon aduna nay mga lungon nga 124 sentimentros ang gilapdon ug gipalig-onan pag-ayo. “Ang mga pantiyon, lubnganan, sakyanan sa patay ug bisan ang naandang pangkalot ug lubnganan sa dulong sa mga makina nga gigamit sa mga menteryo” kinahanglang padak-an usab. “Ang mga tawo nagkadagko ug mangamatay usab sila nga dagko, ug ang mga kompaniya kinahanglang mopahiuyon sa maong kahimtang,” matod ni Allen Steadham, ehekutibong direktor sa usa ka ahensiya nga nagpalambo sa mga katungod ug mga panginahanglan sa mga tawong sobra ka tambok.

“Patayng Dagat Himalatyon”

“Ang Patayng Dagat himalatyon, ug ang dakong paningkamot sa enhenyeriya mao ray makasalbar niana,” nag-ingon ang balita sa Associated Press. Ang Patayng Dagat​—nga ginganlag ingon niini tungod kay sa grabeng kaparat niini walay linalang sa dagat ang mabuhi diha niana—mao ang kinaubsang katubigan sa yuta, nga 400 metros ubos sa lebel sa dagat. “Sulod sa libolibong katuigan, ang balanse [tali sa kusog nga pagkayaw sa tubig ug sa mosulod nga tubig] namentinar sa Patayng Dagat pinaagi sa bugtong tinubdan niini sa tubig, ang Suba sa Jordan,” nag-ingon ang artikulo. “Apan sa di pa dugayng mga dekada, ang Israel ug Jordan naghigop sa tubig sa suba aron ipatubig sa dagkong agrikultural nga kaumahan ubay sa hiktin nga suba nga nagbahin sa duha ka nasod, mao nga nakunhoran ang kapuli nga tubig sa Patayng Dagat.” Kon pasagdan lamang, matod sa usa ka pagtuon sa Israel, ang lebel sa tubig magkahubas ngadto sa usa ka metro sa usa ka tuig, nga magpahinabog mga kadaot sa palibot nga kayutaan, lakip na ang kalasangan niini. Ang lima ka tuig nga hulaw nakadaot na gani sa Patayng Dagat.