‘Unsa may Nagakahitabo Kanako?’

“Morag nahigmata ako usa ka adlaw niana ug nausab ang tanan. Ako morag lahi na nga tawo diha sa lahi nga lawas.”​—Sam.

UNSA man ang pagkabatan-on? Sa yanong pagkasulti, kini mao ang yugto sa kinabuhi tali sa pagkabata ug pagkahamtong. Kini maoy panahon diin ikaw makasinati ug dagkong kausaban​—sa pisikal, emosyonal, ug bisan sa pagpakiglabot sa mga tawo. Sa usa ka diwa, ang pagsulod sa yugto sa pagkabatan-on makapahinam. Kon buot hunahunaon, kana nagpasabot nga ikaw hapit nang mohamtong. Sa laing bahin, ang bag-ong mga pagbati mosugod pagtungha sulod niining hugnaa sa kinabuhi, ug ang uban niana makapalibog​—makahahadlok pa gani.

Apan, dili kinahanglang kahadlokan nimo ang pagkabatan-on. Tinuod nga sa pagkabatan-on masinati usab sa usa ang usa ka sukod sa kaguol. Apan kini magtagana usab kanimo ug maayong kahigayonan nga magmatagbawon sa imong pagpadulong sa pagkahamtong. Tan-awon nato kon sa unsang paagi kini makab-ot​—una pinaagi sa pagsusi sa pipila sa mga problema nga giatubang sa mga batan-on.

Ang Pagsugod sa Pagkabayongbayong o Pagkadalagita

Panahon sa pagkabatan-on, ang mga kausaban mahitabo diha sa imong lawas sa pag-andam kanimo alang sa seksuwal nga pagsanay. Kining maong proseso, nga gitawag ug pagkabayongbayong o pagkadalagita, mokabat ug daghang katuigan, ug labaw pa ang maapektahan niini kay sa pagkaugmad sa imong mga organo sa pagsanay, ingon sa ato unyang mahibaloan.

Ang mga babaye kasagarang magsugod pagdalagita tali sa mga edad nga 10 ug 12 anyos, samtang ang mga lalaki magsugod pagbayongbayong tali sa 12 ug 14 anyos. Apan, kini maoy mga aberids lamang. Sumala sa The New Teenage Body  Book, “ang matag tawo adunay iyang kaugalingong espesyal nga biolohikal nga orasan nga magtino kon kanus-a mahitabo ang lainlaing mga kausaban sa pagkabayongbayong o pagkadalagita.” Kini midugang: “Lainlain ug pangedaron ang giisip nga normal nga panahon sa pagsugod niana.” Busa walay kaso kon ikaw mahimong bayongbayong o dalagita nga una​—o ulahi​—sa imong mga taligngan.

Kon bayongbayong o dalagita ka na, mausab ang imong panagway, pagbati, ug imong panglantaw sa kalibotan sa imong palibot. Tagda ang pipila ka makaiikag apan malisod nga mga bahin niining talagsaong yugto sa kinabuhi.

‘Unsa may Nagakahitabo sa Akong Lawas?’

Ang pagkabayongbayong o pagkadalagita magsugod uban ang pag-usbaw sa sukod sa hormone, ilabina ang estrogen diha sa mga babaye ug testosterone diha sa mga lalaki. Ang mga kausaban sa hormone sa bahin maoy hinungdan sa morag milagrosong kausaban sa lawas nga mahitabo. Gani, panahon sa pagkabayongbayong o pagkadalagita nga kinakusgang motubo ang imong lawas sukad sa pagkamasuso.

Niining panahona ang imong mga organo sa pagsanay mosugod sa paghamtong, apan kana maoy usa lamang ka bahin sa pisikal nga kaugmaran. Dali ka ra usab nga motaas. Bisan tuod sa bata ka pa mitubo ka tingali ug mga 5 sentimetros kada tuig, kasagaran doblehon kana panahon sa pagkabayongbayong o pagkadalagita.

Sulod niining panahona, sa usa ka sukod bation tingali nimo ang kabakikaw sa lawas. Normal kini. Hinumdomi, ang lainlaing parte sa imong lawas basin dili parehog gikusgon ang pagtubo. Mao nga moresulta ang medyo kabakikaw. Apan magmapailobon​—dili kini magdayon. Ang pagkabakikaw sa lawas panahon sa pagkabatan-on molabay ra.

Panahon sa pagkadalagita ang mga babaye magsugod sa pagregla, nga maoy binulan nga paggawas sa dugo, mga inagos, ug nangabungkag nga tisyu gikan sa matris. a Ang pagregla kasagarang duyogan sa pagpamikog maingon man sa pag-us-os sa gidaghanon sa hormone. Tungod kay kini adunay epekto sa lawas ug sa emosyon, ang pagsugod sa pagregla mahimong makapatugaw pag-ayo. “Sa kalit lang, kinahanglang sagubangon nako ang usa ka bag-ong kasinatian,” nahinumdom si Teresa, nga karon 17 anyos na. “Nakatugaw kini kanako, ug sakit kini. Dugang pa, moabot kini kada bulan!”

Dili ka angayng mahadlok kon reglahon ka na. Kon buot hunahunaon, kini maoy timailhan nga ang imong lawas nag-obra sa normal nga paagi. Sa ngadtongadto, makat-onan ra nimo kon unsaon pagsagubang ang dili maayong mga bahin sa pagregla. Pananglitan, namatikdan sa uban nga ang regular nga ehersisyo makapamenos sa masakit nga pagpamikog. Apan lainlain ang matag usa. Basin madiskobrehan nimo nga kinahanglan gayod nimong menosan ang imong pisikal nga kalihokan nianang panahona. Pagkat-on sa “pagpamati” sa imong lawas ug sa paghatag sa gikinahanglan niana.

Panahon sa pagkabatan-on, ang mga babaye ug lalaki mag-anam ka mahunahunaon sa ilang panagway. “Mao kana ang panahon diin ako nagsugod sa pagkamatikod​—ug pagkabalaka​—kon unsay hunahuna sa uban sa akong panagway,” misugid si Teresa. “Ug sa pagkatinuod nahigawad gihapon ko sa akong panagway,” siya nagpadayon. “Ang akong buhok dili mosunod sa akong gusto, ang akong mga sinina dili bagay nako, ug morag wala gani koy nakita nga sinina nga akong nagustoan!”

 Nahigawad ka tingali sa imong lawas sa ubang mga paagi usab. Pananglitan, ang imong mga glandula sa singot mahimong mas aktibo panahon sa pagkabayongbayong o pagkadalagita, nga tungod niana, kanunay kang sington. Ang regular nga pagkaligo, maingon man ang pagseguro nga ang imong sinina bag-ong gilabhan, makatabang kanimo sa pagkontrolar sa baho sa imong lawas. Mao man usab ang paggamit ug deodorant o antiperspirant.

Dugang pa, panahon sa pagkabayongbayong o pagkadalagita ang mga glandula sa lana diha sa imong panit mahimong mas aktibo, nga tungod niana bugason ka. “Morag maatol gyod nga bugason ko sa dihang gusto nako nga maanyag kong tan-awon,” mimulo ang usa ka dalagita nga ginganlag Ann. “Gihanduraw ko ba lamang kini o gituyo ba sa mga bugas nga moturok sila kon kanus-a sila wala kinahanglana?” Bugason usab si Teresa. “Tungod niini gibati nako nga ngil-ad kong tan-awon ug naulaw ko,” matod niya, “tungod kay sa dihang ang mga tawo motan-aw nako, nagtuo ko nga mao nay ilang gitan-aw!”

Siyempre, ang mga lalaki mahimong bugason usab. Gani, ang ubang mga eksperto nag-ingon nga ang mga lalaki mas dakog kalagmitan nga bugason kay sa mga babaye. Bayongbayong ka man o dalagita, makabenepisyo ka pinaagi sa paghinlo nga regular sa lanahong mga parte sa imong lawas, lakip na sa imong nawong, liog, abaga, bukobuko, ug dughan. Gawas pa, ang kanunayng pagbubho sa imong buhok makatabang nga dili mokaylap ang lana ngadto sa imong panit. Dugang pa, adunay mga produkto nga gidisenyo aron sa pagsumpo sa mga bugas. “Ang akong mga ginikanan mitabang kanako sa pagpangitag mga cleanser ug panghidhid,” miingon si Teresa. “Gitabangan usab nila ako nga dili mokaon ug daghang dili-sustansiyadong pagkaon. Kon dili ko mokaon ug dili-sustansiyadong pagkaon ug kon moinom ko ug daghang tubig, ang akong bugas kasagarang mawala.”

Ang laing kausaban sa lawas, nga ilabinang nag-apektar sa mga lalaki, mao ang tingog. Ang imong mga kuwerdas bokales lagmit nga mobaga ug motaas panahon sa pagkabayongbayong, nga moresulta sa inanay nga paglawom sa tingog. Alang kang Bill, nahitabo kini nga wala gani niya mamatikdi. “Wala nako maamgohi nga nausab na diay ang akong tingog,” miingon siya, “gawas lang nga ang mga tawo wala na maghunahuna nga sila nakigsulti sa akong mama o igsoong babaye sa dihang mitubag ako sa telepono.”

Usahay ang tingog nga hapit nang mausab molubad​—kalit lang motagming. “Makauulaw kaayo kadto,” miingon si Tyrone, nga nahinumdom sa iyang pagkabatan-on. “Kon kanus-a ko nerbiyoson ug maghinamhinam, mao nay panahon nga molubad ang akong tingog. Gipaningkamotan nako nga dili matugaw, apan natugaw gyod ko.” Si Tyrone midugang, “Human sa usa ka tuig o tingali sa akong kaso duha ka tuig, wala na molubad ang akong tingog.” Kon mahitabo kini kanimo, ayaw wad-a ang imong paglaom! Ang imong tingog usab sa dili madugay dili na molubad ug lawom nang pamation.

‘Nganong Ingon Niini ang Akong Gibati?’

Dili talagsaon nga ang mga batan-on makasinati ug daghang nagkalainlaing makaguol nga mga panghitabo. Pananglitan, imo tingaling makaplagan nga ikaw ug ang imong suod nga mga higala sa bata ka pa dili na kaayo suod. Dili kini tungod kay nag-away kamo. Tingali dili na managsama ang inyong gikaikagan. Bisan ang imong mga ginikanan​—kang kinsa ikaw modangop kanhi alang sa paghupay ug kasegurohan​—morag kalit lang nahimong kinaraan ug dili daling duolon.

Kining tanan makapabati sa usa ka batan-on nga nahilain. “Ang ubang mga tigdukiduki miingon nga mas subsob ug mas grabe ang bationg kamingaw panahon sa pagkabatan-on kay sa pagkabata o pagkahamtong,” miingon ang usa ka reperensiyang basahon.  Kay nahadlok nga isipon ka sa uban nga katingad-an, tingali palabihon nimong dili ipadayag ang imong mga hunahuna ug pagbati. O tingali ikaw magpanuko sa pagpakitag kaikag sa uban, nga mibati nga walay gustong makighigala nimo.

Ang kadaghanang batan-on nakasinatig mga yugto sa kamingaw, ug mao man usab ang mga hamtong. Ang hinungdanong ibutang sa hunahuna mao nga, sa ngadtongadto, mawala ra kining mga pagbatia. b Hinumdomi, tungod kay batan-on ka na, nagakausab halos ang tanan bahin kanimo. Ang imong panglantaw sa kinabuhi, sa uban, ug bisan sa imong kaugalingon kanunayng nag-usab-usab. Sa pagkatinuod, may mga panahon nga daw dili ka na makaila sa imong kaugalingon! Bation tingali nimo ang sama sa gibati ni Steve, 17 anyos, kinsa miangkon, “Lisod kaayong moingon nga nakaila ka sa imong kaugalingon sa dihang ang imong kaugalingon paspas kaayo nga nag-usab-usab.”

Ang usa sa kinamaayohang mga paagi sa pagbuntog sa kamingaw mao ang pagpakitag kaikag sa uban. Mahimong magpasabot kini nga sination ang uban nga dili nimo taligngan. Aduna ka bay kaila nga mga tigulang nga gustong duawon? Mahimo ba nimo ang ilang mga buhatbuhaton sa balay ilabina kon gikinahanglan nila ang tabang? Ang Bibliya nagdasig sa tanan​—mga batan-on ug mga hamtong​—nga “magpasangkad” sa ilang pagbati sa uban. (2 Corinto 6:11-13) Ang pagbuhat niana makabukas ug maayong mga kahigayonan.

Ang teksto nga gikutlo sa ibabaw maoy usa lamang sa daghang prinsipyo nga nakatabang sa Kristohanong mga batan-on sa pagsagubang sa mga problema sa pagkabatan-on. Samtang basahon nimo ang sunod nga artikulo, tagda kon sa unsang paagi ang Pulong sa Diyos makaimpluwensiya pag-ayo sa imong kinabuhi samtang ikaw nagakahamtong.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 6]

Ang mga Ginikanan Dili Hingpit

“Sa bata pa ko, naghunahuna ko nga hingpit ang akong mga ginikanan. Apan, sa natin-edyer na ko, sila morag, aw, dili na kaayo makinaadmanon. Ang akong gipasabot mao nga akong naamgohan nga ang akong mga ginikanan dili diay hingpit, ug makapatugaw kini. Ikasubo, kining maong kaamgohan nagpaduhaduha kanako sa ilang panghunahuna ug panghukom. Apan, pinaagi sa pagkakat-on gikan sa masakit nga mga kasinatian nahibalik ang akong bug-os nga pagtahod kanila. Dili sila hingpit, apan subsob nga husto sila. Ug bisan pag dili sila husto, sila mao gihapon ang akong mga ginikanan. Anam-anam kaming nahimong samag managhigala, nga sa akong hunahuna maoy kasagarang mahitabo tali sa mga anak ug sa ilang mga ginikanan.”​—Teresa, 17 anyos.

[Hulagway sa panid 7]

Daghang batan-on ang nakigsuod sa mga tigulang