Talagsaong mga Prutas Gikan sa Amazon

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRAZIL

AÇAÍ, BACURI, UG CUPUAÇU. Nahibalo ka ba kon unsay kahulogan niining mga pulonga? Tingali nahibalo ka, kon nagpuyo ka sa Brazil. Kini maoy mga ngalan sa tulo ka talagsaong mga prutas gikan sa rehiyon sa Amazon. Ang mga taga-Brazil ganahan kaayo ilabina sa talagsaong lami niining mga prutasa nga isagol sa mga panam-is nga dunay yelo. Apan kini gigamit usab sa laing mga paagi. Atong sination kining tagsaong mga prutas gikan sa lasang.

Ang Sustansiyadong Açaí

Ang kahoyng açaí (Euterpe oleracea), nga usa ka gamay ug punoan nga palma sa tropiko, mabuhi sa umogon nga lugar nga bahaanan ug sa mga kalamakan ilabina diha sa bokana sa mga suba nga Amazon ug Tocantins sa estado sa Pará. Diha sa kadaplinan sa Dagat Atlantiko sa Brazil, kini nanubo gikan sa Pará State hangtod pa sa Bahia State. Kon anaa ka sa dapit nga gipanuboan sa açaí, lagmit ang imong tiil nagtindog sa tubig ug ang imong agtang nagkasingot. Ang gamay ug punoan apan lig-on nga palma nga açaí moabot sa gitas-on nga kutob 23 metros, nga ang mga dahon niini anaa sa kinaibabwan sa punoan.

 Gikan sa Agosto ngadto sa Disyembre, kini nga palma mamunga ug unom ngadto sa walo ka bulig nga açaí, ang matag bulig dunay 700 ngadto sa 900 ka serali-ug-gidak-on nga mga bunga. Apan unsaon man pagkuha sa bunga sa açaí gikan sa kinaibabwan sa kahoy? Ang ubang mga mangangatkat maghimo ug mga lanot nga gakot gikan sa mugbo pang mga punoan sa açaí. Ihigot sa mangangatkat ang iyang mga tiil diha sa gakot ug idapat niyag maayo ang iyang tiil sa punoan sa kahoy. Uban sa iyang mga tiil nga maayong pagkadapat sa punoan, mogunit siya sa punoan ibabaw sa iyang ulo, ipasaka niya ang iyang lawas, ug mokatkat hangtod nga makaabot siya sa kinaibabwan sa punoan. Didto, iyang abison ang bulig. Ihulog ba niya kini sa ubos? Dili, kay ang bunga niini madaot. Siya mokanaog sa samang paagi sa iyang pagsaka, apan mainampingong magdala sa bunga aron dili kini mangahulog.

Unsaon pagpreparar sa açaí? Si Eduardo, usa ka batan-on nga taga-Pará, miingon: “Ilunod sa akong inahan ang açaí sa kulon nga may init nga tubig. Dayon iyang ukayon ang bunga hangtod ang panit ug ang asul nga apuya matangtang gikan sa dagkong mga liso.” Ang bunga daghan ug kaloriya ug tugob sa iron, calcium, phosphorus, potasyum, ug bitamina B₁ ug B₂. Dili ikahibulong nga ang açaí kinaham sa mga atleta tungod kay makapahimsog kini kanila ug sa mga inahan ingong sustansiya alang sa ilang mga anak! Daghang taga-Brazil ganahan moinom ug açaí nga sinagolan ug tubig, asukar, ug tayubong nga gama sa kamoteng-kahoy. Si Eduardo gusto ug açaí ingong panakot diha sa binulad nga mga pasayan ug kamoteng-kahoy. Ang açaí dugmokon usab diha sa init nga tubig ug salaon, nga mahimong humot ug espeso nga likido nga idalit ingong ilimnon. Apan, dili lang kana ang gamit sa açaí.

Daghan pa ang gamit sa palma nga açaí. Ang palmito, o cabbage palm, nga usa ka humok, puti nga substansiya nga makuha gikan sa puso sa palma, maoy usa ka kinaham nga pagkaon nga gamiton diha sa mga ensalada. Ang mga gamot himoon nga mga medisina nga pangpatay sa mga parasito, ug ang mga lanot himoon nga mga silhig. Ang mga dahon ipakaon sa mga hayop o gamiton sa paghimog mga papel, ug ang punoan sa kahoy magamit usab ingong tabla nga gamiton sa pagpanukod.

Ang Bacuri ug ang Cupuaçu

Ang bacuri (Platonia insignis) maoy usa ka kahoy nga gipananom ingong masetas, nga may gitas-on nga 20 ngadto sa 30 metros. Ang ibabaw nga mga sanga niini pormag kono nga gibaliskad. Ang bunga samag gidak-on sa orens ug pormag itlog, nga baga, dalagon ang panit. Ang mga liso naputos sa pilitpilit nga unod nga tam-is-ug-aslom ang lami ug humot. Ang dugaon nga mga unod tugob sa phosphorus, iron, ug bitamina C. Isagol sa mga taga-Brazil ang bacuri diha sa arnibal, jelly, linuto-sa-arnibal nga prutas, ug sa mga ilimnon. Ang mantikaon, dulom nga pagkapula nga mga liso dili ilabay kondili gamiton sa pagtambal sa nagkalainlaing mga sakit sa panit. Ang dalag nga tabla sa kahoyng bacuri kasagarang gamiton diha sa pagpanukod.

 Ang cupuaçu (Theobroma grandiflorum) kamatang sa mas pamilyar nga tanom nga kakaw (Theobroma cacao). Ang tambok diha sa mga liso sa cupuaçu kaamgid sa mantekilya nga makuha gikan sa kakaw, nga gamiton sa paghimog tsokolet. Bisan pag ang cupuaçu manubo sa umogon nga lugar sa Amazon, kini gikultibar sa tibuok Brazil. Ang kahoy maayog tubo diha sa duol sa baybay nga estado sa Espírito Santo.

Una, ang kahoyng cupuaçu magpatungha ug kolor-kape nga panit, nga medyo lig-on nga magamit ingong tabla. Dayon, sa ikawalong tuig niini, ang kahoy mopagawas ug pungpong sa mga bulak ug mga bunga. Diha sa tag-as nga mga sanga niini nga natabonan sa pula-kapehon nga kolor nga mga dahon nagbitay ang naputos sa pinong buhokbuhok, pormag-itlog nga mga bunga. Ang matag bunga motimbang ug mga usa ngadto sa usag-tunga ka kilo. Sa primero, tingali manap-ong ka sa imong ilong tungod sa isog nga baho niini. Apan ang puti, humot, asidiko nga unod maoy maayo kaayong sambog sa paghimog hilada ug ubang mga panam-is.

Kon makaadto ka man ugaling sa Brazil, tilawi ang daghang talagsaong mga lami sa prutas. Ang mga tindahag sorbete sa dagkong mga siyudad sa Brazil nagdugang ug mas daghang tropikanhong mga sabor diha sa nagkalainlaing sorbete. Tinuod, maglisod ka sa paglitok sa mga ngalan sama sa jaca, umbu, biribá, buriti, mangaba, murici, sapoti, cajarana, graviola, maracujá, o jabuticaba inigpalit nimo ug hilada. Apan seguradong lamian ka gayod sa mga sabor niini!

[Hulagway sa panid 15]

“Açaí”

[Credit Line]

André Valentim/Tyba/BrazilPhotos

[Hulagway sa panid 15]

Tigpupog “açaí” nga nagkatkat sa punoan

[Credit Line]

Lena Trindade/BrazilPhotos

[Hulagway sa panid 16]

“Bacuri,” ug ang punoan diha sa wala

[Credit Line]

Bacuri fruit: Geyson Magno/Ag. Lumiar

[Hulagway sa panid 17]

“Cupuaçu”

[Mga hulagway sa panid 17]

Ang lamian nga sorbete nga “cupuaçu,” ug ang punoan diha sa luyo

[Credit Line]

Background: Silvestre Silva/Reflexo