Kon Unsaon Pag-ugmad ang Hilig sa Pagkat-on

“Tudloi ang usa ka bata kon unsaon niya pagkinabuhi, ug siya mahinumdom niana sa tibuok niyang kinabuhi.”​—PROVERBIO 22:​6, TODAY’S ENGLISH VERSION.

NAKASULAY ka na ba sa pagpakatulog ug mga bata sa dihang adunay makapaikag nga panghitabo? Bisan pag gikapoy, naghilak, ug nag-alingit, sila makigbisog sa pagmata ug makiglangkit sa nagkahitabo. Ang ilang “panginahanglan nga makasabot sa kalibotan ug mahanas sa mga buhat maoy lalom ug kusganon sama ra sa ilang panginahanglan sa pagkaon o pahulay o katulog. Usahay kana basin mas kusganon pa,” nagsulat ang awtor nga si John Holt.

Malisdan ang mga bata sa pagpadayon sa hilig sa pagkat-on sa tibuok kinabuhi, nga siyempre naglakip sa daghang katuigan sa pagtungha. Bisag walay garantisado nga metodo alang sa kalamposan, adunay ubay-ubay nga napamatud-ang mga estratehiya nga ikapadapat sa mga ginikanan, mga magtutudlo, ug mga bata. Apan, ang gugma mas mahinungdanon kay sa bisan unsang estratehiya.

Ipakita ang Gugma ug Kini Makapausbaw sa Katakos sa Bata

Ang mga bata mangandoy sa gugma sa ginikanan. Kini mohatag kanila sa pagbati sa kasegurohan, nga tungod niana sila mas andam makigkomunikar, mangutana, ug magsusi. Ang gugma magtukmod  sa mga ginikanan sa pagpakigsulti kanunay sa ilang mga anak ug magmaikagon sa ilang edukasyon. Ang panukiduki nagpaila nga “ang mga ginikanan daw mao ang pangunang makaimpluwensiya sa hilig sa bata sa pagkat-on,” sumala sa gipunting sa librong Eager to Learn​—Helping Children Become Motivated and Love Learning. Ang maong impluwensiya mas dakog epekto kon ang mga ginikanan mokooperar sa mga magtutudlo. “Walay puwersa nga sama ka kusganon sa pagpabuhi sa hilig sa bata sa pagkat-on kay sa pagtinabangay sa ginikanan ug magtutudlo,” matod sa libro.

Ang mga ginikanan makaimpluwensiya usab sa katakos sa ilang mga anak sa pagkat-on. Sa dugay nga pagtuon sa 43 ka pamilya nga gitaho diha sa librong Inside the Brain, ang mga tigdukiduki “nakakaplag nga ang mga bata nga kanunayng giestoryahan [sa ilang unang tulo ka tuig sa kinabuhi] namatikdang mas taas ug IQ kay sa mga bata kansang mga ginikanan wala kaayo makig-estorya kanila.” Ang libro midugang nga “ang mga ginikanan nga kanunayng makigsulti sa ilang mga anak lagmit magdayeg sa mga nahimo sa mga bata, motubag sa ilang mga pangutana, mohatag ug giya imbes mga mando, ug mogamit ug daghan nga nagkalainlaing mga pulong sa nagkadaiyang mga kombinasyon.” Kon ikaw ginikanan, ikaw ba nakigsulti nga makanunayon ug sa epektibong paagi sa imong mga anak?

Ang Gugma Maluloton ug Masinabtanon

Nagkalainlain ang mga katakos ug mga hiyas nga nabatonan sa mga bata. Natural lamang, dili gusto sa mga ginikanan nga ang maong mga kalainan makaapektar sa gugma nga ilang ipakita. Ugaling lang, sa kalibotan karong adlawa, sagad nga pagahukman ang mga tawo sumala sa ilang mga katakos, nga tungod niana ang ubang mga bata “maghunahuna nga ang bili sa ilang pagkatawo nagdepende sa pagkab-ot sa mas maayong butang kay sa uban,” sumala sa librong Thinking and Learning Skills. Gawas nga makahimo kini sa maong mga bata “nga dali kaayong madaot sa kapakyasan,” ang maong pagtuo mahimong motultol usab nga sila mobatig sobrang kabalaka ug kaguol. Ang magasing India Today nag-ingon nga ang kabalaka tungod sa kapit-osan diha sa tunghaan ug kawalay pagpaluyo sa pamilya giisip nga usa  ka dakong hinungdan sa tulo ka pilong pag-uswag sa naghikog nga mga tin-edyer sa India latas sa miaging 25 ka tuig.

Ang emosyonal nga kadaot mahimong moresulta usab sa dihang ang mga bata bansagan nga “pulpol” o “bugok.” Kanang sakit nga mga pulong makapabugnaw sa interes sa pagkat-on imbes makapausbaw niana. Hinunoa, ang gugma sa usa ka ginikanan angayng maluloton kanunay, nga magpaluyo sa kinaiyanhong hilig sa bata sa pagkat-on​—sumala sa iyang katakos, nga dili mahadlok nga siya maulawan. (1 Corinto 13:4) Kon ang usa ka bata adunay suliran sa pagkat-on, ang mahigugmaong mga ginikanan maningkamot sa pagtabang, nga dili gayod pabation ang bata nga kulangkulang o walay pulos. Tinuod, basin gikinahanglan ang pagpailob ug pagkamataktikanhon, apan ang mahigugmaong pagtabang angayan gayod. Sa unsang paagi maugmad sa usa ka tawo ang maong gugma? Ang pagbaton ug espirituwal nga panglantaw maoy hinungdanon nga unang tikang.

Ang Espirituwal nga Panglantaw Mohatag sa Katakos sa Pagpanimbang

Ang gipasukad-sa-Bibliya nga espirituwalidad ilabinang bililhon tungod sa ubay-ubay nga katarongan. Sa usa ka bahin, motabang kini kanato sa paghunahuna nga ang sekular nga edukasyon aduna lamay limitadong bili, nga kini pagasabton nga hinungdanon apan dili labing hinungdanon. Pananglitan, ang matematika tingali adunay daghang praktikal nga kagamitan, apan kini dili makahatag sa tawo ug moral nga mga prinsipyo.

Ang Bibliya nagdasig usab kanato nga magmatimbang bahin sa gidaghanon sa panahong atong gigamit sa sekular nga mga pagtuon, nga nag-ingon: “Sa paghimog daghang basahon walay kataposan, ug ang hilabihan nga kasibot alang niini makapabudlay sa unod.” (Ecclesiastes 12:12) Tinuod, ang mga bata nagkinahanglag maayo nga paninugdang edukasyon, apan dili angayng hutdon niini ang tanan nilang panahon. Nagkinahanglan usab silag panahon alang sa ubang mapuslanong kalihokan, ilabina ang espirituwal nga kalihokan, nga mag-edukar sa ilang kinasulorang pagkatawo.

Ang laing kinaiyahan sa gipasukad-sa-Bibliya nga espirituwalidad mao ang pagkamakasaranganon. (Miqueas 6:8) Ang makasaranganong mga tawo modawat sa ilang mga limitasyon, ug sila dili maimpluwensiyahan sa hingaping ambisyon ug grabeng panag-indig nga dayag diha sa daghang tunghaan. Kining dili-maayong mga kinaiya “makapahinabog depresyon diha sa usa ka tawo,” nag-ingon ang India Today. Bata man o tigulang, mas maayo ang atong kahimtang kon atong sundon ang inspiradong tambag sa Bibliya: “Dili kita magpaimportante sa kaugalingon, nga mag-aghat ug pag-indigay sa usag usa, nga magsinahay sa usag usa.” “Apan pasulaya ang matag usa sa iyang kaugalingong binuhatan, ug niana siya may hinungdan sa pagsadya labot sa iyang kaugalingon lamang, ug dili sa pagtandi sa laing tawo.”​—Galacia 5:26; 6:4.

Sa unsang paagi ang mga ginikanan makapadapat niini diha sa edukasyon sa ilang mga anak? Ang usa ka paagi mao nga dasigon ang matag bata sa pagbutang ug personal nga mga tumong ug paghimog mga pagtandi sa iyang kaugalingon lamang. Pananglitan, kon ang imong anak nga lalaki may pasulit sa matematika o espeling sa dili pa dugay, ipatandi niya ang mga resulta niana sa resulta sa unang mga pasulit. Unya ihatag ang angayang pagdayeg o pagdasig. Niining paagiha, ikaw nagtabang kaniya sa pagbutang ug makab-ot nga mga tumong, pagbantay sa iyang pag-uswag, ug pagsagubang sa mga kahuyangan, samtang wala ka magtandi kaniya sa uban.

Karong mga adlawa, hinuon, ang pipila ka batan-on dili magtinguhag maayong mga grado sa tunghaan kay mahadlok nga bugalbugalan. “Dili na uso karon ang maayog-grado nga estudyante,” maoy pagtuo sa pipila ka batan-on. Makatabang ba niini ang espirituwal nga panglantaw? Segurado gayod! Palandonga ang Colosas 3:​23, nga nag-ingon: “Bisan unsay inyong ginabuhat, buhata kini nga tibuok-kalag ingon nga alang kang Jehova, ug dili alang sa mga tawo.” Makahunahuna ka bag mas hamiling motibo sa pagpaningkamot kay sa pahimut-an ang Diyos? Ang maong hamiling panglantaw mohatag ug kalig-on sa usa ka tawo sa pagsukol sa makadaot nga pagpit-os sa isigkaingon.

Tudloi ang mga Bata sa Pagbaton ug Hilig sa Pagbasa

Ang pagbasa ug pagsulat gikinahanglan alang sa maayong edukasyon​—sekular ug espirituwal. Ang mga ginikanan makapausbaw sa hilig sa pagbasa pinaagi sa pagbasa ngadto sa mga bata sukad sa linghod nga edad. Si Daphne, kinsa nagtrabaho ingong proofreader, nalipay nga regular siyang gibasahan sa iyang mga ginikanan sa dihang siya bata pa. “Ilang giugmad kanako ang hilig sa pagbasa,” mipatin-aw siya. “Ingong resulta, makamao na akong mobasa sa wala pa ako mag-eskuyla. Ang akong mga ginikanan nagtudlo usab kanako sa paghimog panukiduki aron akong makaplagan ang mga tubag sa akong kaugalingong mga pangutana. Ang maong pagbansay bililhon kaayo bisan hangtod karon.”

 Sa laing bahin, si Holt, nga gikutlo ganina, nagpasidaan nga ang pagbasa ngadto sa mga bata “dili samag madyik nga tambal.” Siya midugang: “Kon ang pagbasa dili makalingaw alang sa ginikanan ug anak, kini mahimong mas makadaot kay sa makaayo. . . . Bisan ang mga bata nga gustong basahan ug kusog . . . dili moangay kon ang mga ginikanan dili moangay niana.” Busa, gisugyot ni Holt nga pilion sa mga ginikanan ang mga libro nga makalingaw usab kanila, nga maghinumdom nga ang mga bata basin gustong basahan ug daghang beses sa maong mga libro! Ang duha ka libro nga gustong basahon sa milyonmilyong ginikanan sa tibuok kalibotan ngadto sa ilang gagmayng mga anak mao ang Pagkakat-on Gikan sa Dakong Magtutudlo ug Akong Basahon sa mga Estorya sa Bibliya, nga gipatik sa mga Saksi ni Jehova. Ang maong mga publikasyon, nga gisulat alang gayod sa mga bata, adunay daghang ilustrasyon, makapalihok sa hunahuna, ug motudlog diyosnong mga prinsipyo.

Si Timoteo, usa ka Kristohanon sa unang siglo, nabulahan tungod kay may inahan ug usa ka apohang babaye nga maikagon kaayo sa iyang edukasyon, ilabina sa iyang espirituwal nga edukasyon. (2 Timoteo 1:5; 3:15) Si Timoteo nagdako nga nahimong responsable ug kasaligan kaayo​—mga kinaiya nga dili ikapatungha sa sekular nga edukasyon lamang. (Filipos 2:​19, 20; 1 Timoteo 4:12-15) Karong adlawa, ang mga kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova sa tibuok kalibotan adunay daghang buotang mga batan-on nga sama kang Timoteo​—lalaki ug babaye—​sa ilang taliwala tungod sa mahigugmaon, mahunahunaon-sa-espirituwalidad nga mga ginikanan.

Magmadasigon sa Pagtudlo!

Alang sa magtutudlo nga buot isilsil diha sa uban ang hilig sa pagkat-on, “usa lang ka pulong ang magpahayag niana​—kadasig,” matod sa librong Eager to Learn. “Pinaagi sa ilang presensiya mismo, ang madasigong mga magtutudlo nagsulti sa mga estudyante nga sila nakaangay sa ilang ginatudlo, ug ang maong kadasig madayag kaayo sa ilang paagi sa pagtudlo.”

 Hinuon, sa tinuod nga kahimtang, dili tanang ginikanan o magtutudlo nagpadayag ug dakong kadasig. Busa, ang maalamong mga estudyante personal nga maningkamot, nga isipon ang pagkat-on ingong ilang kaugalingong responsabilidad. Kon buot sabton, matod sa gihisgotang libro, “walay usa nga molingkod tupad sa atong mga anak sa nahibilin nilang kinabuhi ug motabang kanila sa pagtuon, sa pagbuhat ug pulido nga trabaho, sa paghunahuna, ug sa paghimo ug ekstrang paningkamot nga makapaugmad sa labing maayong mga kahanas.”

Sa makausa pa, kini nagpasiugda nga ang balay mas hinungdanon kay sa tunghaan kon bahin sa mga prinsipyo nga makat-onan dinha sa mga bata. Mga ginikanan, kamo ba madasigon sa pagkat-on? Maayo ba ang kahimtang sa inyong panimalay nga kana makatabang sa pagkat-on, nga gipasiugda ang espirituwal nga mga prinsipyo? (Efeso 6:4) Hinumdomi, ang inyong panig-ingnan ug inyong pagtudlo mag-impluwensiya sa inyong mga anak sa hataas kaayong panahon pagkahuman sa ilang pagtungha ug pagbiya nila sa balay.​—Tan-awa ang kahong “Mga Pamilya nga Nagmalamposon sa Pagkat-on,” sa panid 7.

Ilha nga ang mga Tawo Makakat-on sa Nagkalainlaing Paagi

Ang pag-obra sa utok nagkalainlain diha sa matag tawo; ang matag usa adunay kaugalingong paagi sa pagkat-on. Ang butang nga epektibo alang sa usa ka tawo basin dili epektibo alang sa lain. Busa, si Dr. Mel Levine, diha sa iyang librong A Mind at a Time, nag-ingon: “Kon pareho ang atong pagtagad sa mga bata, sa aktuwal ang atong pagtagad kanila dili makiangayon. Ang  nagkalainlaing bata adunay nagkalainlaing panginahanglan sa pagkakat-on; ilang katungod nga itagana ang ilang mga panginahanglan.”

Pananglitan, ang pipila ka tawo mas makasabot ug makahinumdom sa mga ideya kon sila makakitag mga letrato o mga dibuho. Ang uban mopalabi sa sinulat o sa gibungat nga pulong​—o mas palabihon nila tingali ang mga kombinasyon niini. “Ang kinamaayohang paagi sa paghinumdom ug impormasyon mao nga ipahayag kana sa laing paagi,” matod ni Levine. “Kon kana maoy hulagway, himoa kanang mga pulong, kon kana mga pulong mugnaa ang usa ka dibuho o hulagway.” Ang maong metodo dili lang maghimo sa pagtuon nga mas mapuslanon kondili maghimo niana nga mas makalingaw usab.

Hinuon, basin kinahanglang mag-eksperimento ka aron masusi kon unsang metodo ang labing epektibo alang kanimo. Si Hans, usa ka bug-os-panahong Kristohanong ministro, nagdumalag pagtuon sa Bibliya uban kang George, usa ka tigulang nga lalaki nga gamay rag edukasyon. Nalisdan si George sa pagsabot sa mga punto ug sa paghinumdom niana. Busa gisulayan ni Hans ang pag-ilustrar sa hinungdanong mga punto pinaagi sa yanong mga dibuho sa papel. “Kadto maoy dakong kausaban alang kang George,” matod ni Hans. “Ngani, siya nagsugod na sa pagkasabot ug paghinumdom sa mga ideya nga siya mismo natingala niana! Sa dihang akong nadiskobrehan kon sa unsang paagi nag-obra ang iyang kaisipan, akong nadiskobrehan nga ang iyang salabotan mas lantip kay sa akong gituohan. Wala madugay, ang iyang pagsalig sa kaugalingon miuswag, ug siya naghinamhinam na sa among mga leksiyon kay sukad masukad.”

Ang mga Tigulang Makakat-on Pa

“Ang mahimo sa utok nagdepende kon kini gigamit o wala gamita,” matod sa Inside the Brain. “Kini maoy labing talagsaong makina nga kinahanglang gamiton, kay kon dili kini gamiton, kini mawad-an sa iyang mga katakos, ug kini ikag sa pagkat-on ug bag-ong mga katakos.” Ang libro nag-ingon usab: “Ingon nga ang ehersisyo makapahimsog sa mga tawo hangtod sa edad nga setenta ug otsenta, gipasundayag sa mga tigdukiduki nga ang pag-ehersisyo sa hunahuna makapahimsog sa nagkagulang nga utok. Dugay nang giisip nga ang pagkatigulang maoy hinayhinay nga pagkadaot nga moresulta sa pagkaangoangohon. Apan gipakita sa bag-ong panukiduki nga kini kasagarang nahitabo tungod kay kini gidahom o gitagna, nga sagad resulta sa dili paggamit sa utok. Dugang pa, ang mga tawo dili mawad-an ug daghan kaayong selula sa utok kada adlaw samtang sila magkagulang, sumala sa gituohan kaniadto.” Ang grabeng pagkadaot sa obra sa utok sagad usa ka ilhanan sa sakit, lakip ang sakit sa kasingkasing.

 Tinuod, ang gamayng pagkaluya sa obra sa utok basin mahitabo sa pagkatigulang apan kini dili kaayo seryoso. Ang aktibong utok, matod sa mga tigdukiduki, dili maapektohan sa kadaot​—ug ilabina gayod kon ang tawo adunay maayong rutina sa pisikal nga ehersisyo. “Kon ang usa mas nalangkit sa mga kalihokan sa pagkat-on, mas mouswag ang iyang katakos sa pagkat-on. Ang mapinadayonong tigkat-on maoy mas maayong tigkat-on,” matod sa librong Elderlearning​—New Frontier in an Aging Society.

Kini nga kamatuoran gipasundayag sa 20-anyos nga pagtuon sa mga nag-edad ug 60 hangtod 98 sa Australia. Ang pag-us-os sa grado sa intelihensiya sa daghang sumasalmot maoy mga 1 porsiyento lamang kada tuig. Apan, ang intelihensiya sa “pipila ka tawo, lakip sa mga tag-nubenta anyos na, wala gayod mous-os,” matod sa taho. “Lagmit sila mao ang mga tawong misalmot sa sistematikong mga eksperimento bahin sa pagkat-on nga naglangkit sa pagtuon ug langyawng pinulongan ug/o tulonggon.”

Si George, nga gihisgotan ganina, kapin nag setenta anyos sa iyang pagsugod pagtuon sa Pulong sa Diyos. Mao man usab si Virginia, nga karon kapin nag otsenta anyos, ug ang iyang patay nang bana, si Robert, misugod usab sa pagtuon sa Bibliya sa dihang sila tigulang na. Matod ni Virginia: “Bisan pag hapit nang mabuta, si Robert mihatag ug mugbong mga pakigpulong nga gibase sa Bibliya diha sa Kingdom Hall gikan sa mga laraw nga iyang gisag-ulo. Sa akong bahin, ako kaniadto dili gustong mobasa, apan karon gusto na kong mobasa. Ngani, sayo niining buntaga, akong gibasa ang tibuok isyu sa Pagmata!”

Si George, Robert, ug Virginia maoy tulo lang ka panig-ingnan sa daghang tigulang nga nagpanghimakak sa naandang pagtuo ug sila nagagamit pag-ayo sa ilang mga utok. Gipakita sa panukiduki nga para sa utok ang 70 o 80 ka tuig nga pagkat-on maoy sama lamang ug timbol sa tubig sa dakong dram sa tubig​—diyutay kaayo busa dili mamatikdan. Nganong ang utok adunay dako kaayong katakos?

[Kahon/Hulagway sa panid 4, 5]

Ang Internet ug TV​—Makatabang o Makadaot?

“Ang paggamit sa Internet adunay mga kaayohan ug mga kadaotan,” matod sa librong A Mind at a Time. Ang pagkat-on kon unsaon pagkaplag ang impormasyon mahimong mapuslanon kaayo, apan ang pipila ka estudyante, nagpatin-aw ang libro, “magbalhin lang sa impormasyon gikan sa usa ka kompiyuter ngadto sa lain nga wala makasabot o maglangkit niana sa ila nang nahibaloan. Busa, ang proseso lagmit mahimong usa ka bag-ong paagi sa dili-aktibong pagkat-on o usa ka paagi pa sa pagkawat sa mga ideya sa uban ug pag-angkon niana.”

Ang sobrang pagtan-aw ug TV, matod sa mga tigdukiduki, makapahinay sa katakos sa pagsulbad sa mga suliran ug sa pagpatalinghog, makapahabol sa handurawan, ug dili makatabang sa pag-ugmad sa kalig-on sa moralidad. “Ang mga telebisyon, sama sa mga sigarilyo, angayng patikan ug pasidaan bahin sa mga kapeligrohan niini diha sa maayong panglawas sa usa ka tawo,” nagpahayag ang librong Eager to Learn.

Ang labing gikinahanglan sa mga bata, misugyot ang laing reperensiya, mao “ang impluwensiya sa pinulongan (pagbasa ug kabildohay), gugma, ug daghang mapinanggaong paggakos.”

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 7]

Mga Pamilya nga Nagmalamposon sa Pagkat-on

Ang mosunod nga mga batasan ug mga kinaiya makatabang sa imong pamilya aron molampos sa pagkat-on:

◼ Subsob nga pagpakigsulti sa mga bata bahin sa hataas apan makataronganong mga pagdahom, nga ipahayag sa mahigugmaong paagi

◼ Ang tinamdan nga ang pagkakugihan mahimong dakong tabang sa kalamposan

◼ Aktibo nga estilo sa kinabuhi, dili kinabuhi nga sige ug lingkod

◼ Daghang oras nga gugolon sa pagkat-on kada semana diha sa balay alang sa mga bata ug ang mga kalihokan nga naglakip sa homwork sa tunghaan, pagbasa ingong kalingawan, mga pasatiempo, mga proyekto sa pamilya, ug pagbansay alang sa mga buluhaton diha sa panimalay

◼ Tinamdan nga ang pamilya maoy tinubdan sa pagdinasigay ug makatabang sa pagsulbad sa mga suliran

◼ Nasabtan pag-ayong mga lagda sa panimalay, nga gipatuman kanunay sa mga ginikanan

◼ Kanunayng pakigkontak sa mga magtutudlo

◼ Pagpasiugda sa espirituwal nga pag-uswag

[Hulagway]

Mga ginikanan, gitudloan ba ninyo ang inyong mga bata sa pagkalingaw sa pagbasa?

[Credit Line]

Gibase sa librong Eager to Learn​—Helping Children Become Motivated and Love Learning.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 8, 9]

Mga Paagi sa Pagpauswag sa Pagkat-on ug Paghimo Niini nga Mas Makalingaw

Magbaton ug Interes Isentro ang imong hunahuna sa usa ka butang, ug mas dali kang makakat-on niana. Ang librong Motivated Minds​—Raising Children to Love Learning nag-ingon niini: “Gipakita sa mga tigdukiduki nga sa dihang ang mga bata magtuon tungod kay gusto nila kini, ang ilang pagkat-on maoy mas dulot, mas makahuloganon, ug mas malungtaron. Sila usab mas matubayon, mas mamugnaon, ug mas ikag nga mobuhat ug lisod nga trabaho.”

Ipakita ang Kalangkitan sa Pagkat-on ug sa Kinabuhi Ang awtor ug edukador nga si Richard L. Weaver II nagsulat: “Sa dihang ikakonektar sa mga estudyante ang ilang nakat-onan sa klasehanan ug ang ilang kasinatian sa kinabuhi, kini samag elektrikal nga kidlap nga makapasiga sa bombilya, ug kini makatukbil sa pagsabot.”

Paningkamoti ang Pagsabot Sa dihang ang mga tawo maningkamot sa pagsabot sa usa ka butang, ilang gipalihok ang ilang katakos sa paghunahuna ug ilang memorya. Ang pagsag-ulo angay usahay, apan dili kini makapuli sa pagsabot. “Uban sa tanan nga imong pagabatonan, batoni ang pagsabot. Pabilhi kini pag-ayo, ug kini magabayaw kanimo,” matod sa Proverbio 4:​7, 8.

Ihatag ang Bug-os nga Pagtagad “Ang paghatag ug bug-os nga pagtagad bililhon kaayo sa pagkat-on,” nagpatin-aw ang librong Teaching Your Child Concentration. “Kini hinungdanon kaayo nga gitawag kinig paninugdang kinahanglanon sa intelihensiya ug giisip nga katumbas pa sa intelihensiya.” Ang katakos sa paghatag ug bug-os nga pagtagad mahimo nga itudlo. Ang usa ka hinungdanong paagi sa pagtudlo niini mao ang pagsugod sa mugbong mga panahon sa pagtuon ug unya inanay kanang patas-an.

Pagpahayag sa Impormasyon sa Laing Paagi “Ang labing utokan nga mga estudyante mao ang labing hanas nga mga tigpahayag sa impormasyon sa laing paagi,” matod ni Dr. Mel Levine diha sa iyang librong A Mind at a Time. Ang pagpahayag sa impormasyon sa laing paagi maghimo nianang mas gagmay ug mugbo, nga mas daling mahinumdoman. Ang hanas nga mga tigsulat ug nota nagpadapat sa maong prinsipyo pinaagi sa pagsulat sa diwa sa impormasyon inay sa eksaktong mga pulong.

Paglangkit Diha sa The Brain Book, gipanig-ingon ni Peter Russell ang mga memorya ngadto sa mga kaw-it nga nagbitay sa nangaging mga memorya. Sa mubo, ang paghinumdom mapauswag sa dihang tin-aw nimong ilangkit ang bag-ong mga butang uban sa imo nang nahibaloan. Kon imong himoon ang mas daghang paglangkit, mas dali ang paghinumdom.

Handurawa Ang klarong mga hulagway molungtad. Busa, handurawa ang materyal kon mahimo. Ang mga eksperto sa memorya nagagamit sa maong teknik, nga kasagarang nagmugna ug hingapin o kataw-anang panghanduraw ingong tabang sa memorya.

Pagrepaso Sulod sa 24 ka oras kita makalimot ug abot sa 80 porsiyento sa atong gitun-an. Pinaagi sa mubong pagrepaso human sa yugto sa pagtuon, dayon magrepaso niana pag-usab usa ka adlaw, usa ka semana, usa ka bulan, ug bisan unom ka bulan sa ulahi, atong mapauswag pag-ayo ang atong memorya, nga mapauswag kanag halos 100 porsiyento.

[Mga hulagway sa panid 8]

Ang mga ginikanan ug mga magtutudlo angayng magtinabangay sa pagtabang sa mga bata sa pagkat-on

[Mga hulagway sa panid 10]

Ang pagkatigulang dili angayng makapugong sa pagkat-on