Geneva Bible—Ang Nakalimtang Hubad

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa New Zealand

ADUNA ka bay gamayng Bibliya nga gaang bitbiton ug sayong basahon ang mga letra? Ang disenyo ba niini makapasayon kanimo sa pagkaplag sa mga impormasyon nga imong gipangita? Kon oo ang imong tubag niining mga pangutanaha, dako ka ug utang kabubut-on sa Geneva Bible sa 1560.

Pipila lang ka tawo karon ang nakadungog bahin sa Geneva Bible. Bisan pa niana, kining talagsaong hubad mao ang labing himalitan sa panahon niini. Ang tinamod nga pagkatukma sa teksto niini, lakip sa mga kausaban sa disenyo ug kahan-ayan, nakapahimo niini nga paboritong basahon sa mga magbabasa. Ang Ingles nga magsusulat-ug-drama nga sila si Shakespeare ug Marlowe naggamit niini ingong tinubdan sa ilang mga pangutlo sa Bibliya.

Sa unsang paagi kining popular nga Iningles nga Bibliya sa ika-16 nga siglo gisulat man didto sa nagsultig-Pranses nga Swekong siyudad sa Geneva? Unsa ang talagsaong mga bahin niini? Unsay hinungdan nga nawala man kini? Sa unsang paagi kita makakuha gihapon ug kaayohan gikan niini karon?

Usa ka Bibliya nga may Bag-ong mga Bahin

Ang Geneva Bible gisulat sa usa ka grupo sa relihiyosong mga kagiw nga milayas tungod sa relihiyosong paglutos ug hulga sa kamatayon didto sa Inglaterra sa dihang si Mary Tudor nagmando sa 1553. Kining maong mga eskolar giabiabi sa komunidad sa mga Protestante sa Geneva. Tungod sa napundar na nga industriya sa pag-imprenta ug interes sa pagbasa sa Bibliya, ang Geneva maoy usa ka dapit diin ang paghubad ug paggama sa Bibliya milambo.

Ang Geneva Bible, nga gihubad ni William Whittingham ug sa iyang mga katabang, gipatik sa 1560. Sa wala madugay ang mga tawo maikagong nagbasa niini sa Inglaterra. Mas sayon kining basahon kon itandi sa mga Bibliya nga napatik una niini. Kini mao ang unang Bibliya nga Iningles nga dunay ginumerohan nga mga bersikulo, usa ka paagi nga kaylap nga gigamit karon. Kini usab dunay mga ulohan sa itaas​—pipila ka yawing mga pulong sa ibabaw sa matag panid nga makatabang sa mga magbabasa sa pagkaplag sa espesipikong mga pulong sa teksto sa ubos. Dugang pa, inay gamiton ang bagang Gothic nga letra nga gipasukad sa sinulat-sa-kamot nga mga letra, usa ka lutaw nga letra ang gigamit nga susama sa gigamit gihapon sa Iningles nga mga Bibliya karon.

Ang unang mga Bibliya, nga gidisenyo aron basahon diha sa mga pulpito sa simbahan, gigama sa dagko ug bug-at nga mga edisyon. Ang Geneva Bible maoy gamay nga edisyon nga halos katunga lang sa dagkong mga tomo. Kining mas gamay nga Bibliya dili lang kombenyente alang sa personal nga pagbasa ug pagtuon kondili barato pa gayod.

Pagpaningkamot nga Tukmang Mahubad ang Teksto

Ang mga maghuhubad sa Geneva Bible naghatag ug linaing pagtagad sa paghupot sa talagsaong mga bahin ug diwa sa orihinal nga Hebreohanong pinulongan.  Ang ngalan sa Diyos, nga Jehova, makita diha sa pipila ka dapit, nga naglakip sa Exodo 6:3; 17:5; ug Salmo 83:18. Ang mga pulong nga giisip sa mga maghuhubad nga kinahanglang idugang gipatik nga pinahandag, ug ang mga pulong nga gidugang alang sa katin-awan sa gramatika gibutangan ug mga braket.

Ang Geneva Bible gidawat dayon ingong opisyal nga hubad sa Scotland. Kaylap usab kining gigamit sa Inglaterra ug gituohan nga mao ang hubad nga gidala sa mga Pilgrim sa ilang gibantog nga panaw niadtong 1620 paingon sa nailhan karon nga Tinipong Bansa. Ang Geneva Bible gidala ngadto sa uban pang mga kolonya sa Britanya​—lakip na sa kinalay-ang kolonya, sa New Zealand. Didto, sa 1845 ang usa ka kopya nahimong bahin sa koleksiyon sa Gobernador nga si Ginoong George Grey.

Ang Kontrobersiyal nga Panaplin nga mga Nota

Ang daghang nota diha sa Geneva Bible nakaamot sa pagkapopular gihapon niini taliwala sa mga magbabasa niini. Gidugang kini tungod kay naamgohan sa mga maghuhubad nga ang Bibliya dunay lisod sabton nga mga bahin. Dili bag-o ang maong panaplin nga mga nota. Gigamit kini ni Tyndale diha sa iyang 1534 nga “New Testament.” Gawas pa sa panaplin nga mga nota, ang Geneva Bible dunay mga ilustrasyon, pasiunang mga pamulong, ug mga mapa​—nga tanan gidisenyo sa pagpausbaw sa pagsabot. Gitapo diha sa ubang panid mao ang mga listahan sa mga kagikan, mga sumaryo, ug bisan usa ka seksiyon nga nagdasig sa pagbasa sa Bibliya adlaw-adlaw.

Bisan tuod tago nga miila nga maayo nga pagkahubad, ang mga obispo sa Iglesya sa Inglaterra publikong nagsupak niini tungod kay giisip nila nga lahi kaayo sa komon nga panghunahuna ang nasulat sa panaplin nga mga nota. Si Matthew Parker, nga mao ang Arsobispo sa Canterbury niadto, nagtawag niini nga “lainlaing mapihigon nga mga nota.” Gilantaw ni Haring James I ang maong mga nota ingong “mapihigon kaayo, dili-tinuod, maluibon sa pamunoan.” Kini dili ikatingala tungod kay gikuwestiyon sa pipila ka nota ang “balaang katungod” sa mga hari!

Ang Kataposan sa Geneva Bible

Sa 1604, giaprobahan ni Haring James ang bag-ong hubad, nga naglaom nga mawala na sa Inglaterra ang Geneva Bible. Ang historyano sa teolohiya nga si Alister McGrath nag-ingon nga “ang labing dakong babag nga giatubang sa King James Version sa pagtinguha nga dawaton kini sa ikanapulog-pito nga siglo mao ang pagkapopular gihapon sa Geneva Bible.” Sulod sa daghang tuig, gipili sa mga tawo ang Geneva Bible, ug kini mao gihapon ang opisyal nga Bibliya sa Scotland. Ang bag-ong mga edisyon padayon nga giimprenta hangtod sa 1644.

Ang British and Foreign Bible Society nag-ingon nga ang “pagsusi sa King James nga Bibliya sa 1611 nagpakita nga ang mga maghuhubad niini . . . naimpluwensiyahan gayod sa Geneva Bible kay sa bisan unsa pang laing Iningles nga bersiyon.” Daghang bag-ong paagi sa presentasyon ug paghubad sa Geneva Bible ang gisunod sa King James Version.

Dako Gihapon ug Impluwensiya

Bisan tuod gipulihan kini sa ulahi sa Authorized Version, o King James Version, ang Geneva Bible adunay dakong dapit sa kasaysayan sa pagpanulat. Wala lamang kini magpahiluna ug bag-ong mga sukdanan sa paghubad ug presentasyon kondili kini nagpabiling hinungdanong basehanan sa sunodsunod nga mga rebisyon sa Iningles nga mga Bibliya. Gidasig niini ang pagbasa ug pagtuon sa Bibliya taliwala sa nagkalainlaing matang sa mga tawo nga wala untay higayon sa pagbasa niini.

Kay naandam na ang dalan alang sa King James nga Bibliya, gipaneguro usab sa Geneva Bible nga ang pipila ka prase sa Bibliya gigamit sa mga sinulat nga dula ug sa Iningles nga pinulongan. Busa bisan pag nakalimtan na sa kadaghanang tawo karon ang Geneva Bible, kini dako gihapon ug impluwensiya.

[Hulagway sa panid 12]

Exodo 6:​3, diin makita ang ngalan sa Diyos

[Mga hulagway sa panid 13]

Mga ulohan sa itaas

Usa ka ilustrasyon

Panaplin nga mga nota

[Credit Line]

All photos: Courtesy American Bible Society

[Picture Credit Line sa panid 12]

All photos: Courtesy American Bible Society