Ang mga Hinungdan sa Pagkamapihigon

ANG pagkamapihigon dunay daghang hinungdan. Apan, ang duha ka napamatud-ang mga hinungdan mao (1) ang tinguha nga makakita ug tawo nga kapasanginlan ug (2) kayugot tungod sa naeksperyensiyahang inhustisya.

Sama sa gihisgotan sa unang artikulo, sa dihang dunay mahitabong katalagman, ang mga tawo sagad nga mangitag mabasol. Kon balikbalik nga isulti sa mga tawong inila ang akusasyon batok sa usa ka minoriyang grupo, sa ngadtongadto kini tuohan ug mamugna ang pagpihig. Agig paghisgot ug komon nga pananglitan, panahon sa pag-us-os sa ekonomiya sa kayutaan sa Kasadpan, ang lalin nga mga mamumuo maoy gibasol kanunay sa kawalay-trabaho​—bisan pag kasagaran sila modawat ug mga trabaho nga balibaran sa daghang lokal nga mga molupyo.

Apan ang tinguha nga dunay kapasanginlan dili maoy bugtong hinungdan sa tanang pagpihig. Malagmit ang laing hinungdan usab niini mao ang kasaysayan. “Dili sayop ang pag-ingon nga ang pagpamaligyag mga ulipon maoy nakaaghat sa ideya sa pagpihig sa rasa ug pagdumot sa kultura sa mga tawong itom,” matod pa sa taho sa UNESCO Against Racism. Ang mga tigbaligyag mga ulipon naningkamot sa pagpakamatarong sa ilang makauulaw nga pagpalit ug pagpamaligyag mga tawo pinaagi sa pag-ingon nga ang mga Aprikano maoy menos nga mga tawo. Kining walay-basehanan nga pagpihig, nga sa ulahi nag-apil sa ubang gikolonisar nga mga tawo, naglungtad gihapon.

Sa tibuok kalibotan, ang pagpihig nagpadayon gihapon tungod sa mga kasaysayan sa pagdaogdaog ug inhustisya. Ang pagkontrahanay sa mga Katoliko ug mga Protestante sa Irlandia nagsugod niadto pang ika-16 nga siglo, sa dihang ang mga Katoliko gilutos ug gidestiyero sa mga magmamando sa Inglaterra. Ang mangilngig nga mga buhat sa gitawag nga mga Kristiyano panahon sa Krusada makapasuko gihapon sa mga Muslim sa Tungang Sidlakan. Ang pagkontrahanay sa mga taga-Serbia ug taga-Croatia didto sa mga nasod sa Balkan misamot tungod sa pagmasaker sa mga sibilyan panahon sa ikaduhang gubat sa kalibotan. Sama sa gipakita niini nga mga pananglitan, ang kasaysayan sa pagdumtanay sa duha ka grupo makapasamot sa pagpihig.

Ang Paglambo sa Kawalay-Alamag

Ang kasingkasing sa gamayng bata dili maghambin ug pagpihig. Sa kasukwahi, ang mga tigpanukiduki nag-ingon nga kasagaran ang bata dili magpanuko sa pagpakigdula sa dili sama niya ug rasa. Apan, inig-edad na ug 10 o 11 ayran na niya ang mga tawo nga lahi ug tribo, rasa, o relihiyon. Sa panahon nga siya nagdako, siya makatigom ug daghang panglantaw nga lagmit dili mawala samtang siya buhi.

Sa unsang paagi makat-onan kining maong mga ideya? Ang bata makakat-on ug negatibong mga tinamdan​—sa pulong o aksiyon​—una gikan sa iyang mga ginikanan ug dayon gikan sa iyang mga higala o mga magtutudlo. Sa ulahi ang mga silingan, mantalaan, radyo, o telebisyon dugang nga makaimpluwensiya kaniya. Bisan tingali siya gamay o walay nahibaloan bahin sa mga tawong dili niya gusto, inigkahingkod niya, siya mohinapos na nga sila menos ug dili kasaligan. Basin ug dumtan pa gani niya sila.

Sa pag-uswag sa pagbiyahe ug komersiyo, ang pagpakiglabot tali sa lainlaing mga kultura ug minoriyang mga grupo miuswag sa daghang nasod. Bisan pa niana, ang  tawo nga mapihigon kaayo kasagarang dili matarog gikan sa iyang mga opinyon nga dugay nang gihuptan. Tingali moinsistir siya nga magkaparehas ug batasan ang libolibo o bisan minilyon ka tawo, nga motuo nga silang tanan nagbaton nianang dili maayong mga kinaiya. Ang bisan unsang daotang kasinatian, bisag usa ka tawo lang ang nalangkit gikan nianang grupoha, makapasamot sa iyang pagpihig. Sa laing bahin, ang maayong mga kasinatian kasagaran iyang isipon nga panalagsa ra nga panghitabo.

Paglingkawas

Bisan tuod kadaghanang tawo mosaway sa pagkamapihigon, pipila lang ang makalingkawas gikan sa impluwensiya niini. Sa pagkatinuod, daghang tawo nga mapihigon kaayo moinsistir nga sila dili mapihigon. Ang uban moingon nga dili seryoso nga butang kon ang mga tawo mapihigon ba o dili, basta dili lang nila ipakita ang ilang pagkamapihigon. Apan, ang pagkamapihigon seryoso gayod nga butang tungod kay makasakit kini sa mga tawo ug makapabahinbahin kanila. Kon ang pagkamapihigon maoy bunga sa kawalay-alamag, ang pagdumot sagad maoy bunga sa pagkamapihigon. Ang awtor nga si Charles Caleb Colton (1780?-1832) miingon: “Kita nagdumot sa ubang mga tawo tungod kay kita wala makaila kanila; ug dili nato sila mailhan tungod kay kita nagdumot kanila.” Bisan pa niana, kon ang pagkamapihigon makat-onan, kini puwede usab nga matun-ang wad-on. Sa unsang paagi?

[Kahon sa panid 7]

Relihiyon​—Nakaimpluwensiya ba sa Pagkamatinugoton o Pagkamapihigon?

Sa iyang libro nga The Nature of Prejudice, si Gordon W. Allport nag-ingon nga “sa aberids, kadtong dunay relihiyon morag mas mapihigon kay niadtong walay relihiyon.” Kini dili ikatingala, kay ang relihiyon mao gayoy hinungdan sa pagpihig imbes nga maoy solusyon niini. Pananglitan, giaghat sa mga klerigo ang pagdumot batok sa mga Hudiyo sulod na sa daghang siglo. Sumala sa A History of Christianity, si Hitler miingon kanhi: “Kon bahin sa mga Hudiyo, igo ra nakong gipadayon ang polisa nga gisagop sa iglesya Katolika sulod na sa 1500 ka tuig.”

Sa dihang gihimo ang mangilngig nga mga buhat didto sa mga nasod sa Balkan, ang mga pagtulon-an sa Ortodokso ug Katoliko daw wala makatudlo sa mga tawo ug pagkamatinugoton ug pagkamatinahoron sa ilang mga silingan nga lahi ug relihiyon.

Sa Rwanda usab, gipamatay sa mga membro sa simbahan ang ilang mga isigkamagtutuo. Ang National Catholic Reporter miingon nga ang panag-away didto naglangkit gayod ug “pagpuo sa mga tawo nga lahi ug rasa nga, ikasubo, bisan ang mga Katoliko dunay tulubagon.”

Ang Iglesya Katolika midawat nga dugay na kining nagdumot sa ubang mga relihiyon. Sa tuig 2000 diha sa publikong Misa sa Roma, si Papa Juan Pablo II nangayog pasaylo tungod sa “mga kalapasan nga nahimo sa miagi.” Diha sa seremonyas, espesipikong gihisgotan ang “pagdumot niini sa ubang mga relihiyon ug ang inhustisya batok sa mga Hudiyo, kababayen-an, mga nitibo, mga lalin, mga kabos ug gisabak nga mga bata.”

[Hulagway sa panid 6]

Ibabaw: Kampo sa mga kagiw, Bosnia ug Herzegovina, Oktubre 20, 1995

Duha ka kagiw nga mga Serbiano nga taga-Bosnia nga naghulat nga matapos ang sibil nga gubat

[Credit Line]

Photo by Scott Peterson/Liaison

[Hulagway sa panid 7]

Gitudloan sa pagdumot

Ang bata makakat-on ug negatibong mga tinamdan gikan sa iyang mga ginikanan, sa telebisyon, ug sa uban