Sa Dihang ang Imong Minahal Adunay Sakit sa Utok

NAGSUGOD kadto ingong normal nga adlaw sa semana alang sa pamilyang Johnson. a Ang pamilya nga adunay upat ka membro namangon na ug nag-ilis alang sa mga kalihokan sa maong adlaw. Gipahinumdoman ni Gail ang iyang 14-anyos nga anak nga si Matt nga mabiyaan na siya sa bus sa eskuylahan. Wala gayod nila damha ang sunod nga nahitabo. Sulod sa tunga sa oras, giesprihan ni Matt ug pintura ang bungbong sa usa ka lawak-katulganan, gisulayan niya pagsunog ang garahe, ug maghikog na unta siya didto sa lawting.

Si Gail ug ang iyang bana, si Frank, misunod sa ambulansiya nga nagdala kang Matt, nga naglibog kon unsay bag-o pang nahitabo. Apan, ikasubo nga mao lamang kini ang sinugdanan. Makadaghan mitokar ang pagkabuang ni Matt, nga tungod niana siya nabanlod ngadto sa mangiob nga kalibotan sa sakit sa utok. Ang iyang lima ka tuig nga pag-antos nag-apil sa ubay-ubayng pagsulay sa paghikog, duha ka beses nga pagkadakop, pito ka higayon nga pagkaadmit sa ospital sa mga buang, ug daghan kaayong sesyon uban sa mga propesyonal sa mental nga kahimsog. Ang naglibog nga mga higala ug mga paryente sagad wala mahibalo kon unsay isulti o buhaton.

Gibanabana nga 1 sa 4 ka tawo sa tibuok kalibotan ang maapektohan sa sakit sa utok sa usa ka yugto sa ilang kinabuhi. Sa pagkonsiderar niining makapahinganghang gidaghanon, lagmit nga ikaw adunay ginikanan, anak, igsoon, o higala nga adunay usa ka matang sa sakit sa utok. Unsay imong mahimo kon ang imong minahal aduna nianang sakita?

● Ilha ang mga simtoma. Dili daling madayagnos kon ang usa adunay sakit sa utok. Ang mga higala ug mga membro sa pamilya maghunahuna tingali nga ang hinungdan sa mga simtoma mao ang mga kausaban sa hormone, sakit, kahuyangan sa personalidad, o pagkaagom sa malisod nga mga kahimtang. Ang inahan ni Matt nakakita na sa una ug mga timailhan nga adunay problema si Matt, apan ang iyang mga ginikanan naghunahuna nga ang iyang pagkasapoton maoy bahin sa yugto sa pagkabatan-on nga mawala ra sa dili madugay. Apan, ang dagkong kausaban sa kinatulgan, pagkaon, o panggawi mahimong magpaila nga dunay mas grabe pang sakit. Ang pagpahiling sa usa ka propesyonal mahimong motultol ngadto sa epektibong pagtambal ug arang-arang nga kalidad sa pagkinabuhi alang sa imong minahal.

● Sinatia ang maong sakit. Ang mga tawo nga dunay mga sakit sa utok kasagaran wala kaayoy katakos sa pagpanukiduki bahin sa ilang sakit. Busa, ang impormasyon  nga imong makuha gikan sa bag-o ug kasaligang mga tinubdan makatabang kanimo sa pagsabot kon unsay naagoman sa imong minahal. Makatabang usab kini kanimo nga dili magpanuko sa pagpakigsulti ug pagsaysay sa maong sakit ngadto sa uban. Pananglitan, gihatagan ni Gail ang mga apohan ni Matt ug medikal nga mga pulyeto nga nakaabag kanila nga mobating mas nasinati sa maong sakit ug mas dakog gikatabang.

● Pagpatambal. Bisan pag tagdugay ang pipila ka sakit sa utok, tungod sa hustong paagi sa pagtambal daghang nag-antos niini ang makabaton ug malungtaron, mabungahon nga kinabuhi. Ikasubo, daghan ang napasagdan sulod sa daghang katuigan nga walay tabang. Maingon nga ang grabeng sakit sa kasingkasing nagkinahanglan ug espesyalista sa kasingkasing, ang sakit sa utok kinahanglang atimanon niadtong nahibalo kon unsaon pagtambal ang maong sakit. Pananglitan, ang mga sikyatrista makareseta ug tambal nga kon kanunayng tomaron makatabang sa pagkontrolar sa buot, makapahupay sa kabalaka, ug makatul-id sa sayop nga paagi sa paghunahuna. b

● Dasiga ang nag-antos nga mangayog tabang. Kadtong adunay mga sakit sa utok wala tingali makaamgo nga nagkinahanglan sila ug tabang. Mahimong isugyot nimo nga ang nag-antos magpahiling sa usa ka doktor, magbasa ug pipila ka makatabang nga mga artikulo, o makigsulti sa usa ka tawo nga malamposong nakasagubang sa susamang sakit. Basin ang imong minahal dili modawat sa imong tambag. Apan ayaw gayod pagpanuko sa pagpangilabot kon ang usa nga imong giatiman nameligrong mopahinabog kadaot sa iyang kaugalingon o sa uban.

● Likayi ang pagpasangil. Ang mga siyentipiko wala pa makahimog konklusyon bahin sa komplikadong panagsagol sa henetika, kalikopan, ug sa katilingban nga makatampo sa abnormal nga pag-obra sa utok. Ang kombinasyon sa mga kahimtang nga makapahinabo ug sakit sa utok naglakip sa pagkabun-og sa utok, pag-abuso sa substansiya, makapahigwaos nga mga kahimtang sa palibot, biokemikal nga pagkadili-timbang, ug kaliwat. Dili makatabang ang pag-akusar sa mga tawo sa imong gihunahuna nga ila tingaling nahimo nga nakatampo sa sakit. Buot nimong isentro ang imong paningkamot sa pagtabang ug pagdasig kanila.

● Batoni ang makataronganong mga panahom. Kon nagdahom ka ug labaw pa gikan sa tawo nga nag-antos niana kay sa iyang mahimo, makapaluya kini sa iyang buot. Sa laing bahin, ang sobrang pagpasiugda sa mga limitasyon sa nag-antos makapabati nianang tawhana nga wala na siyay mahimo. Busa magmakataronganon sa imong mga panahom. Siyempre, ang sayop nga mga buhat kinahanglang dili konsentihon. Sama ni bisan kinsa, kadtong adunay sakit sa utok makakat-on gikan sa mga sangpotanan sa ilang mga lihok. Ang usa nga magpakita ug mapintas nga panggawi mahimong ipadakop o did-an sa paghimo sa pipila ka mga butang aron mapanalipdan ang maong indibiduwal o ang uban.

● Pakigkomunikar. Hinungdanon ang komunikasyon, bisan tuod usahay morag ang imong mga komento masaypan pagsabot. Ang mga tubag sa usa nga adunay sakit sa utok dili matagna, ug ang iyang pagbati morag dili haom sa presenteng situwasyon. Bisan pa niana, ang pagpanaway sa mga komento sa  nag-antos mopabati lamang kaniyang sad-an ug makapasamot kini sa depresyon nga iyang giantos. Kon morag dili makatabang ang imong gisulti, lingkod nga hilom ug pamati. Ilha ang pagbati ug hunahuna sa nag-antos ug ayaw kanag sawaya. Paningkamoti nga magpabiling kalmado. Ikaw ug ang imong minahal makabenepisyo kon padayon lamang nimong ipakita nga ikaw may kahingawa. Tinuod kini kang Matt. Pipila ka tuig sa ulahi, iyang gipahayag ang iyang apresasyon alang niadtong iyang giingon nga “mitabang kanako sa dihang dili nako gustog tabang.”

● Tagda ang mga panginahanglan sa ubang mga membro sa pamilya. Sa dihang ang pamilya kinahanglang magsentro sa pagtagad diha sa usa nga dunay problema, ang ubang mga membro basin mapasagdan. Sulod sa usa ka yugto, ang magulang nga babaye ni Matt, si Amy, mibati nga siya wala kaayo matagad tungod kay mas nagkinahanglag pagtagad ang iyang igsoon. Wala kaayo niya ipasiugda ang iyang kaugalingong mga kalamposan aron dili maliso ang pagtagad ngadto kaniya. Sa kasamtangan, morag gusto sa iyang mga ginikanan nga maningkamot pa siya ug dugang, aron kaha mahulipan ang mga kakulangan sa iyang igsoon. Ang ubang napasagdan nga mga igsoon niining situwasyona mosulay sa pagdani sa pagtagad pinaagi sa pagpabadlong. Ang mga pamilya nga adunay problema nagkinahanglag tabang aron mahatagag pagtagad ang ubang mga membro sa pamilya. Pananglitan, sa dihang ang pamilyang Johnson nalinga pag-ayo sa mga problema ni Matt, ang mga higala diha sa lokal nga kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova mitabang kang Amy pinaagi sa paghatag kaniyag dugang pagtagad.

● Ipasiugda ang maayong mga batasan labot sa mental nga kahimsog. Ang usa ka kompletong plano sa pagpaarang-arang sa mental nga kahimsog kinahanglang maglakip sa pagtagad sa pagkaon, ehersisyo, pagkatulog, ug pagpakighugoyhugoy. Ang yanong mga kalihokan kauban sa gagmayng mga grupo sa mga higala kasagarang dili kaayo makahahadlok. Dugang pa, hinumdomi nga ang alkoholikong ilimnon makapasamot sa mga simtoma ug makabalda sa mga epekto sa tambal. Ang pamilyang Johnson karon naningkamot sa paghupot ug usa ka rutina sa paghinlo sa hunahuna nga makaayo alang sa tanan apan ilabina sa ilang anak nga lalaki.

● Atimana ang imong kaugalingon. Ang kahigwaos nga bation tungod sa pag-atiman sa usa nga adunay sakit sa utok mahimong magpameligro sa imong kaugalingong kahimsog. Busa, hinungdanon nga imong hatagag pagtagad ang imong pisikal, emosyonal, ug espirituwal nga mga panginahanglan. Ang pamilyang Johnson maoy mga Saksi ni Jehova. Gibati ni Gail nga ang iyang pagtuo nakatabang ug dako kaniya sa pagsagubang sa problema sa pamilya. “Ang Kristohanong mga tigom nakatabang sa pagwagtang sa kahigwaos,” matod pa niya, “usa ka panahon sa paghiklin sa mga kabalaka ug pagsentro sa pagtagad sa mas hinungdanong mga butang ug sa atong paglaom sa umaabot. Sa makadaghan, kinasingkasing akong nag-ampo alang sa kahupayan, ug kanunay nga adunay kausaban nga mahitabo aron sa paghupay sa kasakit. Uban sa tabang ni Jehova nga Diyos, nabatonan nako ang kalinaw sa hunahuna nga lagmit dili mahitabo sa among kahimtang.”

Si Matt karon hohamtong na ug aduna nay bag-ong panglantaw sa kinabuhi. “Akong gibati nga miarang-arang ang akong pagkatawo tungod sa akong naagian,” matod niya. Ang igsoon ni Matt nga si Amy mibati nga ang kasinatian nakabenepisyo usab kaniya. “Dili na kaayo ko hinawayon sa uban,” matod pa niya. “Wala lang ka masayod kon unsang nagpahipi nga mga sirkumstansiya ang giantos tingali sa usa. Si Jehova nga Diyos lamang ang nasayod.”

Kon ang imong minahal adunay sakit sa utok, hinumdomi kanunay nga ang pagpamati, pagtabang, ug pagkadili-mapihigon makatabang nianang tawhana sa paglahutay​—ug bisan sa pag-uswag.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 21]

Mga Simtoma sa Sakit sa Utok

Kon ang imong minahal adunay bisan hain sa mosunod nga mga simtoma, siya tingali kinahanglang mangonsulta sa usa ka propesyonal sa medisina o sa mental nga kahimsog:

• Dugayng kaguol o pagkasapoton

• Pagpalain

• Naghingaping pag-usab-usab sa buot

• Grabeng kasuko

• Mapintas nga panggawi

• Pag-abuso sa substansiya

• Grabeng kahadlok, kabalaka, ug kahingawa

• Dili normal nga kahadlok nga motambok

• Dakong kausaban sa mga batasan sa pagkaon o pagkatulog

• Kanunayng pag-urom

• Pagkalibog

• Mga paghanduraw

• Paghunahuna bahin sa kamatayon o paghikog

• Pagkadili-makasagubang sa mga problema ug sa adlaw-adlaw nga mga kalihokan

• Paglimod sa dayag nga mga problema

• Daghang dili-ikapatin-aw nga mga sakit

[Hulagway sa panid 22]

Kon morag dili makatabang ang imong gisulti, lingkod nga hilom ug pamati