Usa ka Gamayng Luna sa Paraiso

I-PLAY

Usa ka Gamayng Luna sa Paraiso

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Côte d’Ivoire

GUSTO ba nimong mobiyahe balik sa kanhing panahon ug moadto sa karaang kalasangan sa yuta, nga natabonan ug labong kaayo nga mga tanom ug gipuy-an ug daghan kaayong ihalas nga mga mananap? May makita pa ba kitang ingon niana nga mga dapit karon? Ang usa ka gamayng luna sa paraiso nga daw wala pa kahilabti mao ang Taï National Park, sa habagatan-kasadpan nga suok sa Côte d’Ivoire, duol sa utlanan niini sa Liberia.

Ang Taï National Park mao ang kinadak-ang nahibilin nga bahin sa wala-mahilabti nga tropikanhon nga bagang lasang nga mikaylap kanhi latas sa nailhan karon nga Côte d’Ivoire, Ghana, Liberia, ug Sierra Leone. Gisakop sa parke ang kapin sa katunga sa bagang kalasangan sa Kasadpang Aprika. Tungod sa mamugnaong mga paagi sa pagpanalipod nga gihimo sukad pa sa 1926, kining bililhon kaayo nga parke nga tugob sa kinabuhi napreserbar. Ubani kami samtang susihon namo ang nagkalainlaing kalalangan nga naglungtad niining parkeha.

Ang Nagkadaiyang Kalalangan sa Bagang Kalasangan

Samtang gibaktas namo ang lasang, nga dinuyogan sa awit sa mga langgam ug piliik sa mga unggoy, nahingangha kami nga nagtan-aw sa gulang na kaayo nga mga kahoy nga dagko kaayog punoan nga nagbuntaog kutob sa 60 metros ang gihabogon. Ang among giya miingon nga kapig katunga sa 1,300 ka espisye sa tanom niining 3,500 kilometro kuwadrado nga parke anhi ra makita niining bahina sa Kasadpang Aprika.

Labong ug nagkalainlain gayod ang mga tanom dinhi. Daghang espisye sa kahoy ang nanubo sa bagang kalasangan, partikular na ang mahogany, ebony, dabéma, ug makore. Tag-as ang among mga lakang ibabaw sa mga gamot sa kahoy, sanglit ang uban niini miigdal ug usa ka metros gikan sa yuta ug mikaylap hangtod sa 15 metros. Ang mga mananap manago usahay niining kutay sa mga gamot aron makalikay sa mga manunukob o kaha magpasalipod gikan sa bagyo.

Ang ibabawng mga sanga sa mga kahoy nahimong baga nga atop-atop, mao nga ang kahayag sa adlaw dili makalusot sa salog sa lasang ug busa ang mas gagmayng mga tanom dili makatubo. Apan, ang nagbitay nga mga liana—lanoton nga mga bagon—ug ang mga tanom nga mogamot sa punoan sa kahoy nanubo dinhi. Ang ubang mga bagon mokatay sa mga kahoy, molikos niini, ug usahay motuok niini. Gipakita sa among giya ang usa ka strangler nga igos nga milikos pag-ayo sa dako kaayong punoan sa kahoy. Sa kadugayan, ang kahoy nga gilikosan matuok sa igos ug mamatay.

Ang Taï Park maoy usa ka dagayang tuboran sa mga tambal ug pagkaon. Giingnan kami sa among giya nga gigamit sa tribo nga Kru ang panit sa kahoyng fever sa pagtambal sa malaria. Ang bunga sa lain pa nga kahoy adunay protina nga mas tam-is pa gayod kay sa ordinaryong asukar.

Nagdagsang ang Ihalas nga mga Hayop

Sa kalit lang, nadunggan namo nga mikanaas ang mga dahon ibabaw namo. Ang maong kagaskas gipahinabo sa usa ka dakong pundok sa sabaan nga mga unggoy nga gitawag ug Diana ug mona. Tungod kay naalarma, sila misiyaok ug milumpayat gikan sa usa ka sanga ngadto sa lain. Usa ka unggoy nga mona, nga may kataw-anan, binadlisag-puti nga nawong, mitan-awg maayo kanamo samtang kami mitan-aw usab ug maayo niana! Ang mga unggoy, chimpanzee, ug mga langgam nabuhi tungod sa dagayang mga prutas ug mga nut nga namunga diha sa kakahoyan. Sagad nimong makita ang mga unggoy ug mga langgam nga banha kaayong naningaon sa mga bunga sa usa ka kahoy.

Adunay 50 ka espisye sa hayop nga sus-an sa Taï Park, ug kadaghanan kanila komon niining dapita. Namuyo dinhi ang mga bupalo ug mga elepante, maingon man usab ang mga bongo, baboy-ihalas, duiker, higante nga baboy-ihalas, leopardo, ug gamayng hippopotamus. Lakip sa mas gagmayng mga hayop nga namuyo dinhi mao ang civet cat, golden cat, forest genet, mongoose, pangolin, ug galago nga aktibo lang sa gabii.

Gitudlo sa among giya ang nagkalainlaing tunob sa mga hayop, sama nianang sa duiker, nga usa ka gamayng antelope. Dinhi niining lasanga, adunay pito ka espisye sa mga duiker, lakip ang talagsaong Jentink, sebra, ug Ogilby nga mga duiker. Nakita namo ang agi sa mga higanteng baboy-ihalas nga nang-ungad sa mga gamot, ug gisusi namo ang pinuy-anan sa himbison, higante nga pangolin, nga tigkaog hulmigas ug anay. Usa ka paris ang nagkalot ug dakong lungag sa yuta nga may duha ka lawak. Kining mga lawak ilalom sa yuta moabot sa gitas-on nga 40 metros ug sa giladmon nga 5 metros. Ang pangolin maningaon sa gabii, nga maglibodlibod sa daghang kilometro ug dayon mopauli sa dili pa mobanagbanag. Bungkagon niini ang puy-anan sa mga anay pinaagi sa samag-kahig nga mga kuyamoy niini ug kuhaon ang mga insekto pinaagi sa pilitpilit nga dila niini.

Napalgan sa among giya ang usa ka pundok sa mga chimpanzee nga naglatagaw niining 20 kuwadrado kilometro nga luna. Adunay kapin sa 2,000 ka chimpanzee sa parke. Nahibaloan namo nga gamiton nila ang gidaladala nilang mga bato o mga sanga sa kahoy sa pagbuak ug mga nut. Nalingaw kaayo mi sa dihang nakita namo ang usa ka chimp nga nagyaka sa yuta nga mga singko metros gikan kanamo, nga nagpunayg hapak sa kabhang sa nut pinaagig sanga sa kahoy.

Maayong Dapit sa Pagpaniid ug mga Langgam

Pagkasunod adlaw, nanakayan kami sa Hana River. Samtang hinayng namugsay ang among mga giya, ilang gipaila ang lainlaing espisye sa langgam nga among nakita. Nadunggan namo ang black-casqued nga kalaw, nga nailhan sa langgis nga iyagak niini ug sa hinagashas sa mga pako niini samtang naglupad. Pito sa daghang espisye sa kalaw nanimuyo sa Taï Park. Tanantanan, kapin sa 200 ka espisye sa langgam ang makaplagan dinhi. Lakip niini ang unom ka espisye sa tikarol, maingon man sa mga banog, touraco, piriko, punay, salampati, francolin, tamsi, ug mga flycatcher. Ang talagsaon ug mabulokon kaayo nga narina trogon makita usab dinhi. Ang laki adunay magilawong-berde nga mga pako, pula nga dughan, ug puti nga balhibo sa ikog. Daghan mig nakita nga mga langgam nga nindot kaayog kolor, sama sa asul nga plantain eater, berde nga punay, abohon nga piriko, asul-ug-dughan nga tikarol, ug ang hadedah ibis, nga may metalikong-berde nga balhibo. Maayo gayod nga dapit ang Taï Park alang sa pagpaniid ug mga langgam!

Makita diha sa tampi sa suba ang daghang tunob sa mga hayop, lakip nianang usa ka matang sa hippopotamus nga mas gamay kay sa ordinaryong hippopotamus. Kini nga hayop sama kadak-a sa usa ka dakong baboy. Lahi sa mas dako nga kamatang niini, ang gamayng hippopotamus dili kaayo magsigeg lunang sa tubig ug wala hikit-i nga mopanaw ingong usa ka pundok. Kini makaplagan lang sa Kasadpang Aprika. Nakita usab namo ang usa ka Nile monitor nga tabili, nga usa ka dako nga pinat-akpat-akan nga tabili nga morag buaya apan mas gamay lang. Makaplagan dinhi ang 3 ka espisye sa buaya maingon man ang 34 ka espisye sa bitin, daghang matang sa tabili, ug daghan kaayong insekto—ang tanan nagdagsang sa kalasangan. Daghan sa mga insekto ang kinahanglan pang ilhon.

Ikasubo, ang bagang kalasangan sa atong planeta nagkahanaw sa makalilisang nga gikusgon. Ang nakahatag ug dakong kapeligrohan mao ang pagsangkad sa mga umahan ug ang industriya sa troso. Makapahupay ang pagkasayod nga ang kaugmaon sa yuta nahiluna sa makagagahom nga mga kamot sa Maglalalang mismo.—Salmo 96:12, 13.

[Hulagway sa panid 14]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Sierra Leone

Liberia

Côte d’Ivoire

Taï National Park

Ghana

[Hulagway sa panid 15]

Nag-igdal nga mga gamot sa kahoy

Mahogany

[Hulagway sa panid 15]

Nating elepante

[Hulagway sa panid 15]

Aprikanhong golden cat

[Hulagway sa panid 15]

Bay duiker

[Hulagway sa panid 15]

Sebra nga duiker

[Hulagway sa panid 15]

Aprikanhong bupalo

[Hulagway sa panid 16]

Narina trogon

[Hulagway sa panid 16]

West African river nga agila

[Hulagway sa panid 16]

Asul nga mga plantain eater

[Hulagway sa panid 16]

Hadedah ibis

[Hulagway sa panid 16]

Asul-ug-dughan nga tikarol

[Hulagway sa panid 16]

Taas-ug-ikog nga pangolin

[Hulagway sa panid 16]

Gamayng hippopotamus

[Hulagway sa panid 16]

Tree frog

[Hulagway sa panid 16]

Nile monitor nga tabili

[Hulagway sa panid 16]

Dark mongoose

[Hulagway sa panid 17]

Unggoy nga mona

[Hulagway sa panid 17]

Western red colobus

[Hulagway sa panid 17]

Chimpanzee

[Hulagway sa panid 17]

Lesser white-nose nga unggoy

[Hulagway sa panid 17]

Leopardo

[Hulagway sa panid 17]

Baboy-ihalas

[Hulagway sa panid 16, 17]

African civet

[Picture Credit Line sa panid 14]

Parc National de Taï

[Picture Credit Lines sa panid 15]

[Picture Credit Lines sa panid 16]

Ibis: © Joe McDonald/Visuals Unlimited; kingfisher: Keith Warmington; hippo: © NHPA/Anthony Bannister; narina trogon: © P&H Harris; all other photos: Parc National de Taï

[Picture Credit Lines sa panid 17]

PAGMATA!