Ang mga Kapilian ug ang mga Isyu

Dili gayod mahanduraw ang kaguol sa usa ka magtiayon nga gusto kaayong makabaton ug anak apan dili makapanganak tungod kay baog. Sila modangop sa medikal nga siyensiya aron magpatabang ug nakadiskobre nga ang daghang teknik ug mga terapiya naugmad na aron matambalan ang pagkabaog. Hinungdanon ba kon unsay ilang pilion, kon makapili man sila?

KARONG adlawa ang baog nga mga magtiayon adunay mga kapilian nga wala sa nangaging mga dekada. Apan duyog sa mga kapilian adunay seryosong pangutana, Unsa ang mga isyu bahin sa maayong kagawian ug moralidad nga motungha tungod sa giayudahan-sa-laboratoryo nga mga teknik sa pagpanganak? Sa dili pa nato kana hisgotan, atong susihon kon unsay hunahuna sa nagkalainlain nga relihiyosong mga grupo bahin sa maong mga paagi sa pagtambal.

Unsay Giingon sa Relihiyosong mga Grupo?

Niadtong 1987 giluwatan sa Iglesya Katolika ang usa ka kasulatan nga naghisgot sa mga isyu sa moralidad bahin sa mga proseso sa pagpatunghag mga anak. Ang maong deklarasyon nga nailhang Donum Vitae (Ang Gasa sa Kinabuhi), nagpahayag nga kon ang usa ka medikal nga teknik makaayuda sa seksuwal nga buhat sa magtiayon aron makapanamkon, ang maong paagi sa pagtambal mahimong isipon nga matarong. Sa laing bahin, ang dokumento nagpakita nga kon ang usa ka medikal nga paagi magpuli sa seksuwal nga buhat sa magtiayon, ang maong pagtambal dili matarong. Sumala sa maong opinyon, ang operasyon aron hanawon ang sampong sa Fallopian tube ug ang paggamit ug mga droga aron makapanganak mahimong isipon nga matarong, apan ang test-tube nga pertilisasyon daotan.

Sa pagka-1988 ang usa ka komite sa Kongreso sa T.B. nagsurbi sa relihiyosong mga grupo bahin sa ilang baroganan may kalabotan sa pagtambal aron makapanganak. Ang pangataposang taho nagpakita nga ang kinabag-an kanila nagdawat sa naandang medikal nga mga paagi, ang artificial insemination nga gigamit ang binhi sa bana, ug ang in vitro fertilization nga pagtambal, basta ang mga binhi iyaha sa magtiayon. Dugang pa, ang kadaghanan sa mga grupo nga gisurbi nagpahayag nga daotan ang paglaglag sa mga embryo, ang artificial insemination pinaagi sa gidonar nga binhi sa lalaki, ug surrogate motherhood o puli nga pagkainahan. a

Niadtong 1997 ang European Ecumenical Commission for Church and Society (EECCS), usa ka grupo nga naghawas sa Protestante, Anglikano, ug Ortodokso nga mga iglesya, nagpahayag diha sa usa ka kasulatan bahin sa ilang baroganan nga adunay nagkalainlaing opinyon bahin sa giayudahan-sa-laboratoryo nga pagpanganak sa ilang taliwala. Sa pagpasiugda nga ang tagsatagsa ka tanlag ug personal nga kaakohan ang nalangkit, ang kasulatan nag-ingon: “Dayag nga wala magkahiusa ang baroganan sa mga iglesya nga membro sa EECCS. Hinunoa, adunay daghang nagkalainlaing baroganan.”

Dayag nga nagkalainlain gayod ang mga opinyon bahin sa giayudahan-sa-laboratoryo nga pagpanganak. Ang UN World Health Organization miadmitir nga ang kalihokan sa giayudahan-sa-laboratoryo nga mga teknik sa pagpanganak “kanunayng magpatunghag mga isyu bahin sa pagkamatarong sa mga prinsipyo sa katilingban, sa mga sukdanan sa moralidad  ug maayong kagawian ug legal nga mga sistema.” Unsa ang pipila ka butang nga angayng palandongon sa mga tawo sa dili pa modesisyon bahin sa giayudahan-sa-laboratoryo nga pagpanganak?

Unsa ang mga Isyu nga Nalangkit?

Ang usa ka butang nga tagdon mao ang kahimtang sa usa ka tawhanong embryo. May kalabotan kini sa hinungdanong pangutana, Kanus-a magsugod ang kinabuhi​—panahon sa pagsamkon o paghiusa sa mga binhi sa lalaki ug babaye o sa ulahing yugto sa pagsabak? Ang tubag tinong makaapektar sa desisyon nga himoon sa daghang magtiayon bahin sa paagi sa pagtambal. Pananglitan, kon sila nagtuo nga ang kinabuhi magsugod panahon sa pagsamkon, nan adunay pipila ka paninugdang mga pangutana nga pagatagdon.

● Angay bang itugot sa magtiayon nga sundon sa mga doktor ang kasagarang proseso sa pagpertilisar ug daghang binhi sa babaye kay sa usa o mas daghan nga ibutang sa tagoangkan, sa ingon mabatonan ang sobrang pondo sa mga embryo aron magamit sa ulahi?

● Unsay mahitabo sa gipondo nga mga embryo kon ang magtiayon wala nay katakos sa pagpanganak o dili na gustog dugang anak?

● Unsay mahitabo sa gipondo nga mga embryo kon ang magtiayon magdiborsiyo o kon usa kanila mamatay?

● Kinsay magapas-an sa bug-at nga kaakohan sa paglaglag sa maong mga embryo?

Ang isyu kon unsay buhaton sa wala-magamit o gipondong mga embryo dili mahimong dili seryosohon. Ang legal nga mga giya sa pipila ka nasod nag-obligar karon nga ang magtiayon mohatag ug sinulat nga pagtugot nga magdetalye paghisgot kon unsaon paggamit ang ekstrang mga embryo​—kon kana ba ipondo, idonar, gamiton sa panukiduki, o pasagdang mawagtang. Ang mga magtiayon angayng mahibalo nga sa pipila ka dapit dili daotan nga ang klinika alang sa gustong manganak maglaglag sa gipondong mga embryo nga walay sinulat nga pagtugot kon gipasagdan na kana sa kapig lima ka tuig. Karong adlawa, ginatos ka libong embryo nga gipreserbar sa yelo gipondo sa mga klinika sa tibuok kalibotan.

Ang laing butang pagakonsiderahon mao nga ang mga magtiayon basin awhagon sa pagdonar sa wala-magamit nga mga embryo alang sa panukiduki bahin sa stem cell. Pananglitan, ang American Infertility  Association nagdasig sa mga magtiayon nga ipagamit sa panukiduki ang ilang wala-magamit nga napondong mga embryo. Ang usa ka katuyoan sa panukiduki bahin sa stem cell mao ang pagpangitag bag-ong mga paagi sa pagtambal sa mga sakit. Apan kining natara sa panukiduki gilantugian pag-ayo tungod kay ang proseso sa pagkuhag mga stem cell gikan sa embryo maglaglag man niana. b

Ang bag-ong mga teknolohiya bahin sa gene mopatungha pag ubang isyu may kalabotan sa maayong kagawian. Pananglitan, tagda ang preimplantation genetic diagnosis (PGD). (Tan-awa ang kahong “Unsay Ikasulti Bahin sa Preimplantation Genetic Diagnosis?”) Ang maong teknik naglangkit sa pagsusi sa gene sa mga embryo ug unya pagpilig usa ka embryo​—tingali ang gene sa gusto nilang sekso sa ilang anak o kanang dili makahatag ug sakit nga gene​—nga maoy ibutang sa matris. Ang mga kritiko nagpasidaan nga ang PGD  mahimong moresulta sa pagkamapihigon kon bahin sa sekso sa bata o nga basin sa kadugayan gamiton aron makapili ang mga magtiayon sa ubang kinaiya sumala sa gene sa ilang mga anak, apil ang kolor sa buhok o mata. Ang PGD mopatungha sa pangutana may kalabotan sa maayong kagawian, Unsay mahitabo sa mga embryo nga wala mapili?

Maapektohan ba Unya ang Bugkos sa Kaminyoon?

Sa dihang maghunahuna bahin sa pipila ka matang sa pagtambal aron makapanganak, adunay laing butang nga pagatagdon. Unsa unyay epekto sa usa ka puli nga inahan o gidonar nga binhi sa lalaki o mga binhi sa babaye diha sa bugkos sa kaminyoon? Ang pipila ka teknik tingali magpasulod sa ikatulong tawo (tigdonar) o bisan ikaupat nga tawo (duha ka tigdonar) o ikalimang tawo (duha ka tigdonar ug usa ka puli nga inahan) nganha sa proseso sa pagpanganak.

May kalabotan sa pagtambal nga naglangkit sa gidonar nga mga binhi, ang mga tawong nalangkit kinahanglang maghunahuna usab sa ubang butang.

● Unsa kaha ang dugay nga emosyonal nga epekto sa maong pagpanganak diha sa mga ginikanan sa dihang usa lamang kanila​—o walay usa kanila​—ang gikuhaan ug binhi?

● Unsa unyay reaksiyon sa anak lalaki o babaye sa dihang siya mahibalo nga ang iyang pagkatawo maoy resulta sa maong talagsaong matang sa pagsamkon?

● Angay bang pahibaloon ang bata bahin sa iyang mga ginikanan ug tugotang mangita sa iyang tinuod nga amahan o inahan?

● Unsa ang moral ug legal nga mga katungod ug mga obligasyon sa usa o daghan pang indibiduwal nga nagdonar sa binhi?

Unsay Ikasulti Bahin sa Dili Pagpaila?

Ang lagda sa daghang nasod mao nga dili magpaila ang mga nagdonar. Ang Human Fertilisation and Embryology Authority, nga nagdumala sa paggamit sa tawhanong binhi sa Britanya, nagpatin-aw: “Gawas kon ang donasyon gituyo nga maoy tali sa mga tawo nga nagkaila, ang presente ug nangaging mga nagdonar magpabiling dili mailhan sa mga magtiayon nga gitambalan pinaagi sa ilang mga binhi, ug sa mga bata nga tingali matawo ingong resulta sa maong paagi sa pagtambal.”

Ugaling lang, ang maong lagda sa dili pagpaila mainitong gilantugian diha sa pipila ka dapit. Ingong resulta ang pipila ka nasod nag-usob sa ilang lagda o mga balaod. Kadtong supak sa lagda sa dili pagpaila nagpasiugda nga ang mga bata kinahanglang bug-os makaila kon kinsa sila. Ang usa ka taho nag-ingon: “Kapig 80 porsiyento sa sinagop nga mga tawo mangita ug mga kadugo, nga alang sa daghan kanila aron sila matagbaw sa dugay na nilang kaikag nga mahibalo sa ilang kagikan nga gikaikagan usab sa kadaghanang tawo. Halos 70 porsiyento gustong makahibalo sa hinungdanong impormasyon sa kagikan aron masayran ang posibleng mapanunod nga mga sakit sa tinuod nga mga ginikanan.”

Ang laing taho, nga gibase sa mga interbiyo sa 16 ka hamtong nga gisamkon pinaagig gidonar nga binhi, nagbutyag nga “daghan ang nakugang sa pagkadiskobre sa ilang tinuod nga kagikan.” Ang taho midugang: “Ang daghang bata nakasinatig mga suliran kon kinsa gayod sila ug sa mga pagbati nga sinalikway. May mga pagbati nga sila gilimbongan ug sila nawad-an ug pagsalig sa ilang mga pamilya.”

Sa Unsang Paagi Makadesisyon Ka?

Walay duhaduha nga ang medikal nga siyensiya magpadayon sa pag-ugmad sa giayudahan-sa-laboratoryo nga pagpanganak. Gitagna sa pipila nga sa umaabot 30 porsiyento sa tanang bata nga matawo mao unyay resulta sa maong teknolohiya. Ang panaglantugi bahin sa mga isyu may kalabotan sa maayong kagawian ug moralidad magpadayon.

Ang matuod nga mga Kristohanon gigiyahan sa labi pang hinungdanong butang nga pagatagdon​—ang hunahuna sa atong Maglalalang, ang usa nga naghikay sa pagsanay. (Salmo 36:9) Siyempre, ang Bibliya walay direktang komento bahin sa modernong mga teknik sa giayudahan-sa-laboratoryo nga pagpanganak, kay ang maong mga proseso wala pa himoa sa kapanahonan sa Bibliya. Hinunoa, ang Bibliya nagpadayag ug tin-awng mga prinsipyo nga nagpaila sa panghunahuna ug punto-debista sa Diyos. (Tan-awa ang kahong “Unsay Giingon sa Bibliya?”) Ang maong mga prinsipyo makatabang kanato sa paghimog mga desisyon nga uyon sa maayong kagawian ug moralidad ug maghatag kanatog hinlong tanlag atubangan sa Diyos.​—1 Timoteo 1:5.

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 8]

Unsa Ang Preembryo?

Ang pulong nga “preembryo” gigamit sa pagtumong sa pertilisadong binhi sulod sa unang 14 ka adlaw human sa pertilisasyon. Human niana kini tawgong embryo hangtod sa pagkatapos sa ikawalong semana. Sukad niana, kini tawgong fetus o nagtubong bata sa tiyan. Nganong gigamit man ang pulong “preembryo”?

Sumala sa International Journal of Sociology and Social Policy, ang termino gigamit ingong pasikaranan aron itugot ang panukiduki sa tawhanong embryo sulod sa unang 14 ka adlaw human isamkon. Ang usa ka reperensiya nag-ingon: “Kon batbaton sa usa ka tawo ang embryo ingon nga estruktura nga mahimong bata, ang unang mga bahin niini maporma human lamang sa mga duha ka semana sa pagtagbo sa binhi sa lalaki ug binhi sa babaye.” Apan ang maong preembryo mahimong sabton ba lamang ingong pundok sa mga selula, nga angay lamang sa panukiduki? Tagda kon unsay tinuod nga maugmad sulod niining duha ka semanang yugto.

Human magkatapo ang binhi sa lalaki ug babaye, dangtag mga 24 ka oras aron magsagol pag-ayo ang mga chromosome sa lalaki ug babaye. Sa mosunod nga pipila ka adlaw, ang selula magbahin. Sulod sa upat o lima ka adlaw human sa pertilisasyon, ang pungpong sa mga selula motubo nga mahimong linginon nga walay sulod (nga mas gamay gihapon sa ulo sa dinagom) nga adunay panggawas nga hut-ong sa selula ug pangsulod nga pundok sa mga selula. Kini karon nailhan nga blastocyst. Ang daghang selula sa panggawas nga hut-ong mahimong mga tisyu nga dili bahin sa embryo. Ang bata, hinunoa, maugmad gikan sa pangsulod nga pundok sa mga selula.

Mga usa ka semana human sa pertilisasyon, mahitabo ang proseso sa pagtapot sa embryo diha sa tagoangkan. Ang blastocyst motapot sa tagoangkan ug magsugod ang paggama sa inunlan, nga mahimo nang makaagi ang oksiheno ug pagkaon gikan sa dugo sa inahan ug makagawas ang hugaw. Sumala sa librong Incredible Voyage ​—Exploring the Human Body, sa mga ikasiyam ka adlaw ang pangsulod nga pundok sa mga selula magsugod “pagbuhat ug bag-ong tawo.” Kini dugang nag-ingon: “Kanang 20 o kapin pang mga selula kinahanglang mohimog serye sa mga kausaban gikan sa malangkobong porma ngadto sa linaing mga porma sulod sa laing lima o unom ka adlaw aron mamugna ang unang bahin sa gambalay sa aktuwal nga embryo.” Busa pagkatapos sa ikaduhang semana, ang maong “unang bahin sa gambalay,” nga gikan niana maugmad ang utok ug taludtod, mosugod paggimaw.

Tungod niining pasiunang tikang-por-tikang nga proseso nga mahitabo sulod sa bag-ong tawhanong embryo, ang pipila moergo nga “walay usa ka biolohikanhong panghitabo o gutlo nga mahimong isipon nga maoy sinugdanan sa bag-ong tawhanong embryo.”

Bisan pa niana, ang matuod nga mga Kristohanon nagtuo nga ang kinabuhi magsugod panahon sa pagsamkon. Ang kamatuorang ang orihinal nga pertilisadong selula nasudlan sa mga instruksiyon aron himoon ang inunlan, ang pagtapot sa embryo diha sa tagoangkan, ang mga koneksiyon sa kaugatan sa inahan, ug mas daghan pa makapausbaw gayod sa ilang pagdayeg sa balaang Tigdisenyo, si Jehova nga Diyos.

[Hulagway]

Tawhanong embryo pagkatulo ka adlaw (gipadakog mga 400X)

[Credit Line]

Courtesy of the University of Utah Andrology and IVF Laboratories

 [Kahon/Hulagway sa panid 9]

UNSAY IKASULTI BAHIN SA PREIMPLANTATION GENETIC DIAGNOSIS?

Ang usa ka bag-ong kaugmaran sa test-tube nga pertilisasyon gitawag ug preimplantation genetic diagnosis. Naglangkit kini sa pagsusi sa mga gene sa embryo ug unya pagpilig usa nga isulod sa matris. Sa pagkomento bahin sa mga pangutana may kalabotan sa maong teknik, ang librong Choosing Assisted Reproduction​—Social, Emotional and Ethical Considerations nagpatin-aw:

“Sa dili madugay [ang mga siyentipiko] makahimo na sa pagtino sa mga kinaiya sa lawas, pangutok, ug tingali sa emosyon ug pagpakiglabot sa ubang tawo diha sa usa ka embryo. Busa sa umaabot ang mga ginikanan makapili na sa pipila ka kinaiya sa ilang anak. Ug bisan pag gipaluyohan sa daghang tawo ang preimplantation genetic selection alang sa mga magtiayon nga adunay gene sa usa ka gikahadlokang sakit, wala paluyohi sa daghan ang maong teknolohiya alang sa mga magtiayon nga gustong makapanganak nga pinili ang sekso​—o sa umaabot, alang sa usa ka anak nga asul ug mga mata, o may abilidad sa musika, o taas ug barog.

“Ang preimplantation genetics, sama sa ubang teknolohiya, magpatungha sa isyu nga tungod kay ang usa ka butang mabuhat, kini angayng buhaton. . . . Ang suliran mao nga lisod ang pagdesisyon kon asa ibutang ang mga restriksiyon niining peligroso nga teknolohiya.”

 [Kahon/Hulagway sa panid 10]

UNSAY GIINGON SA BIBLIYA?

Hinuon, ang Bibliya walay direkta nga mga komento bahin sa mga proseso sa giayudahan-sa-laboratoryo nga pagpanganak karon. Bisan pa niana, atong masayran gikan niini ang hunahuna sa Diyos bahin sa pipila ka hinungdanong mga isyu. Ug ang pagkahibalo sa mga tubag sa duha ka paninugdang mga pangutana makagiya sa matuod nga mga Kristohanon sa paghimog mga desisyon nga makapahimuot sa Diyos.

Kanus-a ba magsugod ang kinabuhi sa tawo? Gipaila sa Bibliya nga ang kinabuhi magsugod panahon sa pagsamkon. Matikdi ang mga pulong sa salmistang si David, kinsa giinspirar sa pagsulti bahin sa Diyos: “Ang imong mga mata nakakita bisan sa binhi pa ako sa tagoangkan, ug ang tanan nga bahin niini nahisulat diha sa imong basahon.” (Salmo 139:16) Tagda usab ang Exodo 21:​22, 23, diin ang orihinal-ug-pinulongan nga teksto nagpaila nga ang usa ka tawo papanubagon sa kadaot ngadto sa bata nga wala pa matawo. Ang leksiyon nga makat-onan mao nga ang atong Maglalalang nag-isip nga bililhon ang kinabuhi, bisan panahon sa sayo nga mga ang-ang sa pagtubo sulod sa tagoangkan. Sa mga mata sa Diyos ang tinuyong paglaglag sa usa ka embryo pagaisipon nga aborsiyon. c

Aduna bay mga restriksiyon kon sa unsang paagi mahimong gamiton ang mga katakos sa pagpanganak? Ang hunahuna sa Diyos makita sa Levitico 18:​20, nga nag-ingon: “Dili mo ihatag ang mogawas kanimo nga binhi ngadto sa asawa sa imong isigkatawo aron mahimong mahugaw tungod niini.” Ang nagpahiping prinsipyo sa maong Kasulatanhong lagda mao kini: Ang binhi sa usa ka lalaki dili angayng gamiton aron ipasulod nganha sa babaye nga dili niya asawa, ug ang usa ka babaye dili angayng manganak alang sa usa ka lalaki nga dili niya bana. Sa laing mga pulong, ang mga katakos sa pagpanganak dili angayng gamiton alang sa usa ka tawo nga dili niya kapikas. Busa, ang matuod nga mga Kristohanon molikay nga mahimong puli nga inahan ingon man ang bisan unsang mga proseso nga naglangkit sa paggamit sa gidonar nga binhi sa lalaki, mga binhi sa babaye, o mga embryo. d

Sa dihang modesisyon bahin sa giayudahan-sa-laboratoryo nga pagpanganak, ang matuod nga mga Kristohanon kinahanglang magtulotimbang pag-ayo kon unsay gipadayag sa Bibliya bahin sa panghunahuna sa Diyos. e Kon buot sabton, siya mao ang Tigmugna sa kaminyoon ug sa pamilyahanong kinabuhi.​—Efeso 3:​14, 15.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 7]

Mga embryo nga gipreserbar sa yelo

[Credit Line]

© Firefly Productions/CORBIS