Buhing mga Mutya sa Kalibotan sa mga Insekto
Buhing mga Mutya sa Kalibotan sa mga Insekto
TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ESPANYA
ANG atop-atop nga kadahonan sa tropikal nga lasang nagtago sa libolibong buhing mga mutya. Ang uban nagsigasiga nga morag bulawan ug plata; ang uban naggilawgilaw nga samag mga esmeralda, rubi, ug mga sapiro. Kini nga mga mutya sa lasang, nga ang kadaghanan dili makita sa mga tawo, mao ang mga bakukang.
Unsang matanga sa mananap ang mosantop sa imong hunahuna kon maghanduraw ka ug mga bakukang? Insekto ba nga itom ug kolor nga ngil-ad ug dagway, nga nagkamangkamang sa yuta? Sa pagkatinuod, ang bakukang nanguna ingong usa sa labing mabulokon nga linalang sa yuta, ug usa sa labing daghan. Sumala pa sa The Guinness Book of Animal Records, ang halos 400,000 ka nailhang mga matang sa Coleoptera—nga maoy pagklase sa siyensiya niining maong insekto nga naglakip sa mga bakukang—naglangkob sa halos un-tersiya sa tanang nailhang mga matang sa linalang sa yuta. Ug kon nangandoy ka nga ikaw mismo ang makadiskobre ug bag-ong matang, makasugod ka sa pagpangita taliwala sa mga bakukang. Ang tigdukiduki sa insekto nga si Dr. Terry Erwin nagbanabana nga tingali minilyon pang mga matang sa bakukang ang wala pa madiskobrehi sa siyensiya. Sa katingalahan, si Erwin nakakita ug duolan sa 1,200 ka lainlaing matang sa mga bakukang diha sa 19 lamang ka dagkong mga kahoy sa tropiko.
Nagkalidadis Lang ang Klase
Kon palandongon ang gidaghanon sa matang sa mga bakukang, dili ikahibulong nga lainlain gayod kinig porma ug gidak-on. Ang uban “dagko kaayo nga ang unang mga tigkoleta niini magpasalba sa ilang mga pusil nga balas ang bala diha sa hangin aron mangahulog ang nanglupad nga bakukang,” nag-ingon ang magasing National Geographic. Ang uban “puwerteng gagmaya nga manakay sila sa mga parte sa baba sa mga buyog. Gani duna pay mga bakukang nga makasulod sa mga museyo ug ilang kaonon ang koleksiyon sa mga bakukang,” nag-ingon ang magasin.
Sa pagkatinuod, ang koleksiyon sa mga bakukang mokabat ug dagko kaayong kantidad. Ang kolor ug pagkatalagsaon sa klase sa mga bakukang makaapektar sa kantidad niini. Ang mga scarab beetle nagkalainlain ug kolor nga berde ug pula, ug aduna usay plata ug bulawan nga kolor. Ang pula kaayo nga scarab, pananglitan, mahimong ikabaligya ug $200, samtang ang scarab nga bulawan ug kolor mahalin ug kapin sa duha ka pilo pa nianang kantidara.
Ang ubang tag-as ug sungay nga mga bakukang dunay nindot ug mabulokong disenyo. Dugang pa, ang ubang mga bakukang moamag samag gigming nga mapamapang mga disenyo nga naggilawgilaw ang mga kolor. Ang naggilakgilak nga mga berde ug asul ikaparang sa mga kolor sa mga langgam nga hummingbird. Apan dili lamang kolor ang nagpamahal sa kantidad sa mga bakukang. Pinaagi sa pagkaon sa nangadugtang mga dahon, kahoy, ug kinalibang, sila usab dunay dakong papel sa pagpatunhay sa kahimsog sa ekosistema.
Insekto nga Gihimong Alahas
Dili lamang mga kolektor sa bakukang ang nagpabili niining mutya sa mga insekto. Sa mga kayutaan sa Amerika, ang ubang kababayen-an maghimog mga kuwentas pinaagi sa pagtuhog sa nindot-ug-kolor nga mga pako sa bakukang. Sa ubang bahin sa Mexico, ang jewel beetle papitlan ug dekolor nga mga bildo ug mga lubitos ug ginahimong buhi nga mga brooch, nga gihigtan ug mubong kadena-kadena nga gialpiril diha sa besti sa tag-iya niini.
Kon kaha mas gusto kang motan-aw ug mga bakukang sa layo o motan-aw niini sa duol, kining buhing mga mutya klarong nagpakita sa talagsaong katahom ug pagkakomplikado sa mga linalang sa yuta.
[Kahon/Hulagway sa panid 16]
Mga Leaf Beetle
Ang ubang bakukang, bisan nindot, mahimong mga peste. Ang mga leaf beetle, pananglitan, kusog mokaon ug mga dahon, udlot, ug mga gamot sa nagkalainlaing mga tanom.
Bisan tuod dunay duolan sa 25,000 ka matang sa mga leaf beetle, usa lang ka ngalan ang mosantop sa hunahuna sa daghang mag-uuma—ang Colorado potato beetle. Ang mga lalin sa Amerika del Norte unang nakaila niini nga bakukang nga makadaot sa ilang pananom nga patatas niadtong 1859. Sa unang bahin sa ika-20ng siglo, ang bakukang mihugpa sa Uropa, ug karon kini mikaylap niana nga kontinente ug ngadto sa Asia.
Tungod kay may katakos kini nga dili madutlan ug mga pangpatay sa insekto, ang Colorado potato beetle nahimong lisod-dag-on nga kaaway. Karon, ang kombinasyon sa agrikultural, biolohikal, ug kemikal nga mga pamaagi ang gigamit aron dili modaghan kining bakukanga nga kusog kaayong mokaon ug dahon.
[Hulagway]
Colorado potato beetle, T.B.A.
[Credit Line]
Scott Bauer/Agricultural Research Service, USDA
[Kahon/Mga hulagway sa panid 17]
Mga Kampeyon nga mga Bakukang
◼ Ang mga bakukang mao ang kinatas-an ug kinabuhi sa tanang insekto. Bisan tuod ug ang kinabuhi sa kadaghanang insekto dili moabot ug usa ka tuig, ang ubang jewel beetle mabuhi ug kapin sa 30 ka tuig, ug ang usa nadokumentohan nga nakaabot ug 47 ka tuig. Ang mga jewel beetle “mangitlog ilalom sa panit sa buhi nga kahoy,” nag-ingon ang The Guinness Book of Animal Records. “Kon putlon ang kahoy, komon na nga ang ubang mga batod mabuhi ug dayon madala sa lainlaing bahin sa kalibotan diha sa tabla; sanglit mokabat pag daghang tuig una mohamtong ang ubang mga espisye, ang hamtong nga mga bakukang sa ulahi manggula gikan sa mga muwebles.”
◼ Ang Goliath beetle sa tropikanhong Aprika mao ang kinabug-atan diha sa kalibotan sa mga insekto. Ang ubang mga laki motimbang ug 100 gramos, nga tulo ka pilo sa gibug-aton sa ordinaryong ilaga.
◼ Ang nakakuha sa ganti sa kinakusgang kargador sa kalibotan sa mananap (sumala sa proporsiyon sa gidak-on) mao ang bakukang nga iya sa Dynastinae nga matang. Kining kusgang mga linalang makadaog ug 850 ka pilo sa kaugalingong timbang niini.
[Hulagway]
Goliath beetle, Zaire
[Credit Line]
Faunia, Madrid
[Hulagway]
Bakukang, Equatorial Guinea
[Hulagway sa panid 16]
Jewel scarab beetle, Mexico
[Hulagway sa panid 16]
Jewel scarab beetle, Honduras
[Hulagway sa panid 16]
Jewel scarab beetle, Costa Rica
[Hulagway sa panid 17]
Taas-ug-sungay nga bakukang, Indonesia
[Hulagway sa panid 17]
Scarab beetle, Thailand
[Hulagway sa panid 17]
Metallic wood-boring beetle, Thailand
[Hulagway sa panid 17]
Metallic wood-boring beetle, Hungaria
[Hulagway sa panid 17]
Jewel scarab beetle, Honduras
[Picture Credit Lines sa panid 16]
Top left and middle: © David Hawks; right: © Barbara Strnadova/Photo Researchers, Inc.
[Picture Credit Lines sa panid 17]
Top left to right: First three: Faunia, Madrid; fourth: Gyorgy Csoka, Hungary Forest Research Institute, www.insectimages.org; fifth: © Barbara Strnadova/Photo Researchers, Inc.