Pagpaniid sa Kalibotan

Pagkaon Gikan sa Basura

“Makapahibulong nga nahimong importante ang basura ingong pagkaon sa daghang langgam ug sus-ang mga mananap,” matod pa sa biologong si Wilfried Meyer. “Diha sa ubang mga dapit, ang basura mao gayoy nakapabuhi sa pipila ka mga espisye.” Sumala sa gitaho sa Der Spiegel nga magasin sa balita, ang proyekto sa pagpanukiduki sa tibuok kalibotan nakadiskobre nga halos 70 ka espisye sa langgam ug 50 ka espisye sa sus-ang mga mananap mokaon ug basura. Mitungha ang kompleto nga kutay sa pagkaon diha sa mga tambakanan ug basura. Ang mga insekto nabuhi tungod sa kainit nga gipatungha sa nagkadugta nga basura. Ang mga langgam ug gagmay nga sus-ang mga mananap maningaon niining mga insektoha ug sila usab tukbon sa mga langgam nga mananagit ug ubang manunukob. Makaiikag, ang ubang mga langgam nga kinaiyanhong magpalayo sa mga tawo ug ubang mga hayop dili manumbaling sa makabungog nga saba sa mga makinang tigdugmok ug basura ug sa presensiya sa ubang mga mananap ug mga tawo diha sa mga tambakanan ug basura.

 Dagko Kaayong mga Tulisan

Dili lang diay mga tawo ang manulis sa dalan. Sumala sa Bangkok Post, ang mga elepante manulis usab. Ang gigutom nga mga elepante gikan sa mga lasang sa sidlakang bahin sa Bangkok nagbabag sa mga dalan nga agianan sa mga trak sa tubo ug nangawat sa tam-is nga karga niini. Mga 130 ka elepante ang nanimuyo diha sa Ang Lue Nai nga dangpanan sa ihalas nga mga linalang, apan minihit ang mga tanom nga ilang makaon tungod kay walay ulan, nga nakapugos sa gigutom nga mga elepante sa paggawas sa lasang sa pagpangitag makaon. Ang pangulong tigdumala sa maong dangpanan, si Yoo Senatham, mitaho nga ang ubang elepante nanulong usab sa mga plantasyon, samtang ang uban namunit ug mga tubo nga gipanghulog alang kanila sa maluluy-ong mga drayber sa trak.

Mga Antibiotiko Alang sa mga Hayop

Dugay nang nagpasidaan ang World Health Organization (WHO) bahin sa sobra ug wala-kinahanglana nga paggamit ug mga antibiotiko alang sa mga hayop sa uma nga walay sakit. Sumala sa mantalaang ABC sa Espanya, kining mga tambala naandan nang isagol sa pagkaon sa mga hayop “aron daling manambok ang mga hayop sa uma.” Dili pa dugay, gipakita sa usa ka pagtuon sa Denmark nga dako gihapon ug kita ang pagbuhi ug mga hayop bisag dili mogamit ug mga antibiotiko. Sa dihang wala na sagoli ug antibiotiko sa mga mag-uuma ang pagkaon sa hayop, wala maapektohi ang produksiyon sa manok ug ang gasto sa pagbuhig baboy miuswag lang ug 1 ka porsiyento. Gidayeg sa WHO ang inisyatibo sa mga taga-Denmark ug gidasig ang ubang mga nasod sa paghunong sa pagsagol ug antibiotiko diha sa pagkaon sa mga hayop. Matod pa sa mantalaan, kini “makahatag usab ug kaayohan sa panglawas sa publiko.”

Tikasang mga Magdudulag Chess

“Daghang magdudulag chess dili gayod mosunod sa mga balaod sa dula,” nagtaho ang Frankfurter Allgemeine Zeitung. Ang usa ka pananglitan mao ang bag-ohang magdudula nga mipildi sa usa ka ekspertong magdudula. Apan sa ulahi nadiskobrehan nga natago diha sa iyang taas nga buhok ang mikropono, mga earphone, ug kamera, aron sa pagpakigkomunikar sa usa ka magdudula ug chess nga naggamit ug kompiyuter didto sa laing lawak. Ang uban nahibaloan nga moadto sa kasilyas nga manira sa pultahan, ug magpagawas ug gamayng kompiyuter sa pagkalkulo sa ilang sunod nga mga duso. Ang ubang mga magdudula diha sa Internet limbongan usab. Ang uban magbukas ug programa sa chess diha sa ilang kompiyuter samtang nakigsalmot sa dula diha sa Internet. Sa ubang mga kahimtang ang mga magdudula mosalmot nga naggamit ug duha ka ngalan ug ang ilang kaugalingon maoy ilang kontra​—ang usa ka ngalan sagad mapildi ug busa magpataas sa ranggo sa laing ngalan diha sa listahan. “Alang sa daghan, dili importante kanila ang premyo nga salapi,” matod sa mantalaan. “Kasagaran, dili kadalo ang panukmod kondili garbo.”

Dili Makakat-on Kon Tigulang na Kaayo?

“Sa dihang magklase ang sayis-anyos nga mga bata sa [tunghaang elementarya sa Probinsiya sa Rift Valley sa Kenya], dunay usa ka estudyante nga lahi gayod kay sa uban,” nagtaho ang mantalaang Daily Nation sa Nairobi. Siya maoy 84-anyos nga lalaki nga bag-o pang miapil sa mga estudyante sa primero grado aron “makakat-on siya sa pagbasa sa Bibliya.” Bisan ug siya may mga apo na diha sa mas taas nga mga grado, mosulod gihapon siya sa iyang mga klase. “Dunay gisulti ang mga tawo kanako bahin sa Bibliya, nga wala koy kalibotan kon kini tinuod ba, ug gusto nako nga akong mabasa mismo ang Balaang Basahon aron masuta kini,” iyang gisultihan ang Nation. Nagsul-ob ug uniporme sa tunghaan ug nagdala sa tanang gamit sa pag-eskuyla, naningkamot gayod siya sa pagtuman sa estrikto kaayo nga mga lagda sa tunghaan. Apan, dunay mga kalihokan nga mahimo niyang buhaton sa lahi nga paagi. Sa dihang ang ubang mga estudyante mag-ehersisyo ug magdagandagan, siya “gitugotan sa pag-unat-unat ug gamay sa iyang kaunoran.”

Makapatay nga mga Linog sa 2003

“Sumala sa U.S. Geological Survey (USGS), ang 2003 natapos ingong tuig sa labing makamatayng mga linog sukad sa 1990, nga 25 ka pilo nga mas makamatay kay sa 2002,” matod sa balita gikan sa maong ahensiya. “Sa 2002, 1711 ka tawo ang nangamatay sa mga linog sa tibuok kalibotan,” samtang 43,819 ang nangamatay sa miaging tuig. Mga 41,000 nianang nangamatay mao kadtong namatay sa Iran dihang ang linog nga may gikusgong 6.6 mitay-og sa siyudad sa Bam niadtong Disyembre 26. Ang kinagrabehang linog, ug ang bugtong linog nga gihubit ingong “grabe,” mao kadtong mitay-og sa Hokkaido, Japan, sa Septiyembre 25. Kini may gikusgong 8.3. Sumala sa taho, “ang USGS makamatikod ug mga 50 ka linog matag adlaw. . . . Sa aberids, dunay 18 ka dagkong mga linog (7.0 ngadto sa 7.9 ang gikusgon) ug usa ka grabeng linog (8.0 o mas taas pa) matag tuig sa tibuok kalibotan. Minilyon ka linog ang mahitabo sa tibuok kalibotan kada tuig, apan daghan ang dili mamatikdan tungod kay mahitabo kini sa hilit nga mga lugar o kaha hinay ra kaayo kini.”

Nganong Daghan Kaayo ang Batan-ong mga Kriminal?

Ang mga espesyalista nagtuo nga ang dili-normal nga kinabuhi sa pamilya maoy hinungdan sa kusog nga pagdaghan sa bata nga mga kriminal. Sumala sa gihisgotan diha sa taho sa mantalaang Weekend Witness sa Habagatang Aprika, kadaghanan niining mga bataa naggikan sa nabungkag nga mga pamilya o mga panimalay diin ang duha ka ginikanan nagtrabaho ug “puliki kaayo, gikapoy o nagdali” busa dili na makatagad kanila. Sumala sa kriminologo nga si Dra. Irma Labuschagne, daghang tin-edyer ang dili gani makasabot sa ideya sa “pamilya” ug “nagpangitag gugma ug apresasyon.” Busa mangita sila niini sa ubang mga dapit ug daling mabiktima sa mga grupo sa kriminal nga makigsuod kanila. Ang sikologo nga si Dra. Cecelia Jansen miingon nga ang mga ginikanan “nalinga pag-ayo sa ilang kaugalingong tinguha nga mahimong inila, molampos ug modato busa sila walay kalibotan kon unsay nagakahitabo sa kinabuhi sa mga membro sa ilang pamilya.” Si Labuschagne ug Jansen nagsugyot sa “pagpasig-uli sa karaang mga prinsipyo sa pamilya,” matod pa sa mantalaan. Kini mihinapos: “Walay ikapuli sa maayo, malipayon, normal nga pamilya.”