Sobra nga Pagkatambok—Unsay Hinungdan Niini?

“Giatubang nato karon ang usa ka epidemya nga lagmit makaapektar ug dako sa panglawas sa atong kabataan. Kon kita dili mohimog mga paagi sa pagsanta niini karon, ang mga tawong sobra ka tambok padayong modaghan.”​—William J. Klish, propesor sa pediatrics.

ANG mga tawong normal ug timbang lagmit nga may negatibong panglantaw sa mga tawong sobra ka tambok ug mag-isip kanila ingong mga tawo nga huyang ug determinasyon o walay motibasyon. Apan ingon ra ba niana ka simple ang suliran? Ang mga tawo ba nga sobra ka tambok maoy tapolan nga mga tawo nga dili gusto ug bisan unsang pisikal nga kalihokan? O sa kadaghanang kaso aduna bay uban pang mga hinungdan nga mas lisod kontrolahon?

Napanunod? Estilo sa Kinabuhi? O Kining Duha?

Ang libro nga Food Fight miingon: “Dugay nang nahimong isyu kon unsa ang mga hinungdan sa sobra nga pagkatambok. Ang gene kaha o ang estilo sa kinabuhi sa usa?” Sa unsang paagi nalangkit ang gene niining kahimtanga? Gituohan sa uban ang teoriya nga kinaiyanhong tipigan sa lawas sa tawo ang sobra nga kaloriya alang sa posibleng mga panginahanglan sa umaabot. Ang samang tinubdan nagpadayon: “Ang epekto sa gene diha sa mga tawong sobra ka tambok gitun-an na sulod sa daghang katuigan. . . . Gitun-an pag-ayo karon ang koneksiyon sa gene sa tawo ug sa sobra nga pagkatambok. Ang modernong mga pamaagi gigamit na karon sa pag-ila sa mga gene nga lagmit makapatambok sa mga tawo ug makapatunghag mga sakit sama sa diabetes. Sa siyentipikanhong pagkasulti, ang gene makaimpluwensiya ug 25 porsiyento ngadto sa 40 porsiyento sa timbang sa lawas sa mga tawo.” Ang libro nagpadayon: “Tinuod nga ang sobra nga pagkatambok kanunayng gipasangil sa kawalay-disiplina sa kaugalingon, apan kini nga mga kaplag nagpakita nga dako usab ug impluwensiya ang mga gene. Bisan pa niana, aduna gihapoy 60 porsiyento o kapin pa nga mahimong ikaamot sa estilo sa kinabuhi diha sa timbang sa lawas sa mga tawo.” Kini nagpasabot nga ang estilo sa kinabuhi sa usa ka tawo mao gihapon ang pangunang hinungdan sa sobra nga pagkatambok. Ang usa ba nagakaon ug mas daghang kaloriya kay sa iyang magamit kada adlaw? Ang kanunay ba niyang ginakaon mao ang dili-hustong matang sa pagkaon? Naggahin ba siya ug panahon matag adlaw alang sa kasarangan nga pag-ehersisyo?

Gibatbat sa Mayo Clinic ang hinungdan sa sobra nga pagkatambok sa simpleng paagi: “Ang mga gene mahimong makaamot sa sobrag timbang o sobra nga pagkatambok, apan ang makapatambok gayod kanimo mao ang imong ginakaon ug ang kakulang sa pisikal nga kalihokan. Sa ngadtongadto, ang pagkaog daghang kaloriya, dili-aktibo nga pagkinabuhi, o kining duha parehong magpahinabo ug sobra nga pagkatambok.” (Italiko amoa.) Ang mao gihapon nga tinubdan nag-ingon: “Wala kini magpasabot nga ang imong pagtambok dili na gayod mapugngan tungod sa imong napanunod nga  mga gene. . . . Bisan unsa pay imong napanunod nga gene, ang imong gikaon ug ang imong kalihokan mao gayod ang makaapektar sa timbang sa imong lawas.”

Ang mga negosyo nga nagtanyag ug mga programa sa pagpaniwang mikita ug milyonmilyong dolyares samtang ang mga tawo maikagon kaayo sa pagpaniwang. Apan, unsay giingon sa mga eksperto bahin niining mga programaha? “Lisod kaayong magpaniwang, ug daghan niadtong miniwang wala makamentinar niana,” matod sa libro nga Food Fight. “Ang labing positibong banabana mao nga 25 porsiyento [usa sa upat] ang moniwang ug makamentinar niana, nga kasagarang nanginahanglan ug makanunayong paningkamot.”

Mga Kapeligrohan sa Sobra nga Pagkatambok

Ang sobra nga pagkatambok mahimong magpahinabo ug seryosong mga suliran sa lawas. Si Dr. Scott Loren-Selco, usa ka neurologist sa University of Southern California Medical Center, nagpasidaan batok sa kapeligrohan sa pagkaagom ug Type 2 nga diabetes bisan sa mga batan-on nga sobra ka tambok. (Tan-awa ang Pagmata! sa Mayo 8, 2003.) Matod niya: “Daghan kamig nakita nga mga kaso niini karon, ug sa tinuoray lang, makalilisang kini. Ingnon nako [ang mga pasyente nga sobra ka tambok] nga mahimo nako silang dad-on sa usa ka lawak sa diabeteson nga mga tawo ug ipakita kanila ang posibleng mahitabo kanila sa umaabot: ang buta, ang pungkol, ang di-maihap nga mga baldado tungod sa type 2 [nga diabetes]​—ug ang tanan niini nila mga tambok kaayo.” Unsa ang usa sa mga hinungdan? “Makaarang sila sa pagpalit ug dagko kaayo nga mga burger ug fries​—busa mopalit sila niana,” matod ni Loren-Selco. “Walay usa nga mobadlong kanila nga ang pagsigeg kaon niana makapatambok​—seguradong dili ang mga kompaniya sa fast-food, ug, sa pagkatinuod, seguradong dili ang kadaghanang mga doktor, nga dili eksperto bahin sa nutrisyon.”

Si Dr. Edward Taub, usa ka iladong tigsulat bahin sa nutrisyon, miingon: “Uso na kaayo karon, ug giisip pa gani nga husto, ang pagtuo nga ang sobrang pagkatambok maoy usa ka normal ug dalawaton nga bahin sa modernong kinabuhi. Kining maong panglantaw namugna tungod sa maayong-laki nga mga panganunsiyo nga gihimo sa mga negosyong mikita gumikan sa pagbaligyag mga pagkaon nga makapatambok kanato.”

Ang mga eksperto nag-ingon nga ang mga tawo nga adunay “pormag-peras” nga lawas, nga dagko ug mga bat-ang, lagmit nga dili kaayo makaagom ug mga suliran sa panglawas kon itandi sa mga tawong adunay “pormag-mansanas” nga lawas, nga dagko ug tiyan (ilabina kon ang hawak mosobra sa 35 ngadto sa 40 ka pulgada). Ngano man? Tungod kay “ang mga tawong dagko ug tiyan lagmit nga makaagom ug alta presyon, sakit sa kasingkasing, diabetes, estrok ug pipila ka matang sa kanser,” matod sa libro nga Mayo Clinic on Healthy Weight. “Kon pormag peras ang imong lawas​—dako ka ug mga bat-ang, paa ug sampot​—dili ingon niana ka dako ang imong purohan nga makaagom ug mga suliran sa panglawas.”

Busa, unsay mahimo sa milyonmilyong hamtong ug mga bata sa tibuok kalibotan nga tambok kaayo ug nameligrong makaagom ug seryosong mga suliran sa panglawas? Aduna bay epektibong paagi sa pagpaniwang?

 [Kahon/Chart sa panid 5]

Unsa ang BMI? Unsay gipaila niini bahin kanimo?

Ang BMI (body mass index) maoy proporsiyon sa gitas-on ug gibug-aton nga makatabang kanimo sa pagsusi kon ikaw ba sobra nag timbang o kaha sobra na ka tambok. Sumala sa Mayo Clinic, ang sukod sa BMI nga 18.5 ngadto sa 24.9 mao ang giisip nga kinamaayohan. Kon ang imong BMI maoy tali sa 25 ug 29.9, nan ikaw sobra nag timbang. Ang BMI nga 30 o kapin pa nagpasabot nga ang usa sobra na ka tambok. Unsay imong kahimtang sumala sa tsart? Kinahanglan ka bang magpakonsulta sa doktor alang sa mga sugyot o aron sa pagtino sa imong kahimtang?

Aron mahibaloan ang imong BMI, imultiplikar sa 705 ang imong timbang diha sa libra, bahina kana sa imong gitas-on sa pulgada, dayon bahina kana pag-usab sa imong gitas-on sa pulgada. Pananglitan, kon motimbang ka ug 200 libras ug may gitas-on nga unom ka piye, ang imong BMI maoy 27 (200×705÷72÷72=27).

[Chart]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Himsog Sobrag Timbang Sobra ka Tambok

BMI 18.5-​24.9 25-​29.9 30 o kapin

Gitas-on Gibug-aton sa libra

4’10” 118 o menos 119-​142 143 o kapin

4’11” 123 o menos 124-​147 148 o kapin

5’0” 127 o menos 128-​152 153 o kapin

5’1” 131 o menos 132-​157 158 o kapin

5’2” 135 o menos 136-​163 164 o kapin

5’3” 140 o menos 141-​168 169 o kapin

5’4” 144 o menos 145-​173 174 o kapin

5’5” 149 o menos 150-​179 180 o kapin

5’6” 154 o menos 155-​185 186 o kapin

5’7” 158 o menos 159-​190 191 o kapin

5’8” 163 o menos 164-​196 197 o kapin

5’9” 168 o menos 169-​202 203 o kapin

5’10” 173 o menos 174-​208 209 o kapin

5’11” 178 o menos 179-​214 215 o kapin

6’0” 183 o menos 184-​220 221 o kapin

6’1” 188 o menos 189-​226 227 o kapin

6’2” 193 o menos 194-​232 233 o kapin

6’3” 199 o menos 200-​239 240 o kapin

[Credit Line]

Gibase sa Mayo Clinic on Healthy Weight

[Kahon sa panid 5]

Unsa ang Kaloriya?

Diha sa natad sa nutrisyon, unsa ang kaloriya? Kini maoy usa ka sukod sa enerhiya nga kainit. Busa, sa dihang ikaw panington, naggamit ka ug kaloriya, o enerhiya nga kainit. “Ang kaloriya mao ang kainiton nga gikinahanglan sa pagpainit sa usa ka kilo nga tubig ngadto sa usa ka grado Celsius.” (Balance Your Body, Balance Your Life) Ang gikinahanglang kaloriya, o enerhiya, sa matag tawo kada adlaw magkalahi, depende sa iyang gitas-on, gibug-aton, edad, ug gidak-on sa buluhaton.

[Kahon/Hulagway sa panid 6]

Ikaw dili-aktibo kon ikaw

◼ Naggugol sa kadaghanan nimong panahon sa paglingkod​—nga nagtan-aw ug TV o naglingkod sa opisina o nagmaneho ug sakyanan—​sa ato pa, wala ka maglakawlakaw

◼ Talagsa ra nga mobaktas ug kapin sa 90 metros

◼ Adunay trabaho nga wala kaayo maglangkit ug pisikal nga kalihokan

◼ Wala mag-ehersisyo ug tali sa 20 ngadto sa 30 minutos labing menos kas-a sa usa ka semana

[Credit Line]

Gipasukad sa Mayo Clinic on Healthy Weight