Pagpaniid sa Kalibotan

Nagkatumpag ang Great Wall sa Tsina

“Dos-tersiya sa Great Wall sa Tsina ang naguba tungod sa mga turista, mga debeloper ug pagkakankan sa yuta,” nagtaho ang mantalaang The Guardian sa London. “Ang dapit nga giklasipikar nga panulondon sa kalibotan nagkatumpag. . . . Ang daghang bahin giingon nga giguba, gisulatsulatan ug gilangkat aron gamiton nga mga tangkal ug mga ulinganan.” Di pa dugay, ang World Monuments Fund, nga nagbatbat sa paril ingong “usa sa labing dagkong kultural nga mga talan-awon sa yuta,” nagbutang niana sa listahan niini sa labing nameligrong arkitektural nga mga dapit. Bisan kadtong gisaligan sa trabaho sa pagpreserbar nakadugang sa pagguba niana. Sa usa ka kaso, “ang kulang ug pondo ug dili-maayong pagkabansay nga mga opisyales sa konserbasyon” lagmit naghatag ug permiso sa usa ka debeloper sa pagguba sa 14-metros nga seksiyon nga maoy 600 anyos na. Tungod sa pagkataas kaayo sa paril​—nga sa sinugdan maoy 6,400 kilometros​—halos imposible ang tukmang pag-atiman niana.

 Langyaw nga Nagtagong mga Sumasakay

“Ang pabug-at nga tubig, nga dad-on sa mga barko aron makapabalanse ug makapalig-on, kargadog di-maihap nga mga espisye sa dagat nga makasulod sa bag-ong mga palibot sa dihang iyabo diha sa mga pantalan,” nagpasidaan ang grupong nag-atiman sa kalikopan sa World Wildlife Fund (WWF). Ang langyawng mga espisye, nga naglakip sa mga bukya ug lumot, “mahimong makadaot nga sama sa mga krudo nga miagas” ug peligroso sa mga sistema sa ekolohiya, matod sa usa ka taho sa Reuters. “Ang mga buhi human sa biyahe mahimong mosanay diha sa bag-ong mga puy-anan, nga nahigawas sa mga tumutukob ug sa mga parasito.” Ang mga pananglitan mao ang mga zebra mussel o usa ka matang sa kalaykay nga naggikan sa Uropa ug misanay sa katubigan sa rehiyon sa Great Lakes sa Amerika del Norte, ang Asianhong gusoguso nga nakaabot sa Australia, ug ang bukya nga taga-Amerika del Norte nga nadala ngadto sa Black Sea. Ang gibanabana nga napulo ka bilyong tonelada nga pabug-at nga tubig iyabo sa tibuok kalibotan kada tuig. “Wala pa mabatoni ang madaginoton ug epektibong mga solusyon sa pagpalunsay sa pabug-at nga tubig,” matod ni Andreas Tveteraas, usa ka tigpamaba sa WWF.

Mga Paghikog Pinaagi sa Internet

Ang diborsiyo, kawalay-trabaho, ug pag-abuso sa droga ug alkoholikong ilimnon padayong gihisgotan ingon nga dagkong mga hinungdan sa “dakong pag-uswag sa mga paghikog sa batan-ong mga lalaki” sa Inglaterra ug Wales, sumala sa usa ka artikulo sa The Times sa London. Apan ang mga chat room sa Internet diin ang mga batan-on mag-estoryahay ug maghikay sa mga paghikog mas gikabalak-an. “Ang Internet mismo makadani niadtong labing makiling sa paghikog: ang mga batan-ong lalaki. Setentay-singko porsiyento sa mga paghikog ginahimo sa mga lalaki ug 80 porsiyento niana ginahimo sa mga lalaking nag-edad ug 15 ngadto sa 24 anyos,” nag-ingon ang mantalaan. Tingali adunay libolibo nga gitawag ug mga website bahin sa paghikog diha sa Internet. “Ang kadaghanang sumasalmot sa mga website bahin sa paghikog mibati nga walay nahigugma kanila ug daw nagplano nang maghikog, o nakasulay na, ug adunay daghang tambag kon sa unsang paagi ang usa dili maimpluwensiyahan nga dili idayon ang paghikog,” nagdugang ang artikulo. Ang pipila ka website nagdasig sa tawong lagmit maghikog nga ipadayon ang iyang mga plano inay usbon ang iyang hunahuna.

Mga Sulat Alang sa Diyos

Kada tuig, ang opisina sa koreyo sa Israel “mohatod ug ginatos ka sulat nga giadres ngadto sa Diyos,” nagtaho ang The Economist. “Ang mga sulat naggikan sa tanang bahin sa kalibotan, sa tanang panahon sa tuig, apan ang mga tigsulat sa Diyos maoy labing madasigon kon duol na ang relihiyosong mga pangilin sama sa Pasko o Yom Kippur.” Ang mga sulat nagpahayag ug pagdayeg, mga reklamo, o mga hangyo​—nga kasagaran alang sa kapasayloan o sa tabang. Unsay mahitabo sa mga sulat? “Ang mga sulat nga adunay adres sa nagpadala ibalik,” matod sa The Economist. “Ang uban ihatod ngadto sa Western (“Wailing”) Wall sa Jerusalem, nga ihatag ngadto sa pangulong rabbi, aron ipasok sa mga liki sa balaang paril. Kon ang tagsulat daw dili Hudiyo, ang iyang sulat ipadala ngadto sa departamento sa relihiyosong mga kahikayan.” Hinuon, “ang mga sulat alang sa Diyos ihatod kas-a o kaduha lamang sa usa ka tuig,” matod sa artikulo. Ang kompaniya sa telecom sa Israel karon “adunay eksklusibong fax alang sa Diyos ug bag-o pang nagbukas ug e-mail account alang niadtong gustog daling komunikasyon uban sa Diyos.”

Nagkadaghan ang Pagpamirata

Sumala pa sa ICC International Maritime Bureau, “midaghan ug mas mapintas ang mga pag-atake sa mga pirata sa tibuok kalibotan sa miaging tuig, nga may gitaho nga katibuk-ang gidaghanon nga 445 ka kaso kon itandi sa 370 sa 2002 . . . Ang gidaghanon sa mga pag-atake nga gigamit ang mga pusil miuswag ngadto sa 100 gikan sa 68 sa 2002 ug ang mga gidalang bihag halos midoble ngadto sa 359 ka marinero. Sa 311 ka kaso ang mga pirata misaka sa barko ug 19 ka barko ang gitulis.” Setentay-uno ka tripulante ug mga pasahero ang gilista ingong nangawala, samtang 21 ka marinero ang gipatay​—labaw ug 11 kay sa miaging tuig. Sa kadagatan sa Indonesia, nga may 121 ka pag-atake, nahitabo ang kadaghanang pagpamirata, nga gisundan sa kadagatan sa Bangladesh nga may 58 ka kaso ug sa kadagatan sa Nigeria nga may 39. “Duha ka matang ang tanang pagpanulis nga gitaho,” nag-ingon ang maong buhatan. Kana maoy “estilo-militar nga mga kalihokan sa radikal nga mga grupo nga nagtinguha sa pagbihag ug mga tripulante aron ipalukat aron makapatunghag pondo alang sa ilang organisasyon ug mga pag-atake batok sa sayon nga mga puntirya sama sa mga tugboat ug mga lansa.”

Mga Pagtuon Bahin sa Seksuwal nga Pag-abuso sa mga Pari

“Ang dugay nang gihulat nga duha ka pagtuon nakadiskobre nga ang Iglesya Romana Katolika [T.B.] nakasinatig epidemya sa seksuwal nga pag-abusog bata nga naglangkit sa labing menos 4 porsiyento sa mga pari sulod sa 52 ka tuig ug naglangkit sa labing taas nga porsiyento sa mga pari nga giordinahan niadtong 1970, nga niana usa sa kada 10 ka pari giakusar sa pag-abuso,” nagtaho ang The New York Times. “May katibuk-ang gidaghanon nga 10,667 ka bata nga gituohan nga nabiktima sa 4,392 ka pari gikan sa 1950 ngadto sa 2002, apan ang mga pagtuon nagpasidaan nga bisan ang maong mga numero dili maoy aktuwal nga gidaghanon,” sanglit daghang kaso ang wala itaho. Ang usa ka pagtuon, nga gihimo didto sa John Jay College of Criminal Justice sa New York, nagpadayag nga “ang mga pari giakusar sa pag-abuso diha sa kapig 95 porsiyento sa mga diosesis ug mga 60 porsiyento sa relihiyosong mga orden.” Ang laing pagtuon, nga gihimo sa usa ka Katolikong hunta sa nasod, nagpaila sa usa ka kultura diha sa Katolikong mga seminaryo nga “nagtugot sa luag nga moralidad.”

Gisugyot ang Kasarangang Ehersisyo

“Ang kasarangang ehersisyo, sama sa pagbaktas ug 20 kilometros kada semana, tingali makatabang sa pagpugong sa katambok ug makapaniwang sa wala-magdiyeta nga mga tawo,” nagtaho ang FDA Consumer. Ang walo-ka-bulan nga pagtuon nga naglangkit sa “182 ka kanunay-naglingkod, sobrag timbang nga mga lalaki ug mga babaye, nga nag-edad ug 40-65 anyos,” nagpamatuod nga “adunay dayag nga relasyon tali sa gidaghanon sa pisikal nga kalihokan ug sa gidak-on sa pag-us-os sa timbang.” Gibahin sa upat ka grupo ang mga sumasalmot ug gipadayon ang ilang regular nga mga diyeta. Ang tulo ka grupo nag-ehersisyo sa lainlaing gidugayon. Ang ikaupat nga grupo wala paehersisyoha. “Ang grupo nga walay ehersisyo nanambok sulod sa yugto sa pagtuon,” nag-ingon ang artikulo. “Kon itandi sa grupo nga wala paehersisyoha, ang mga sukod sa hawak ug bat-ang sa tanang nag-ehersisyo nga grupo mius-os pag-ayo.” Ang mga resulta nagpaila nga ang gibug-aton sagad makontrolar pinaagig kasarangang ehersisyo, sama sa pagbaktas ug tunga sa oras kada adlaw.