Pagpaningkamot sa Tawo nga Mapahimuslan ang Hangin

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ESPANYA

UNSAY imong hunahuna inigtan-aw nimo sa windmill sa sunod nga panid? Mahinumdom ka ba sa nasod sa Netherlands? O mahinumdom ka ba kang Don Quijote, nga usa ka halangdong Espanyol sa sugilambong nga nagtuo nga ang mga windmill maoy peligrosong mga higante? Ang hulagway basin magpahinumdom kanimo sa giayong windmill nga maoy usa na ka lokal nga timaan sa lugar karon.

Bisan pag may nakatag pang mga windmill sa daghang bahin sa kalibotan, kana daw katingad-anan lamang nga mga handomanan sa karaang panahon. Hinuon, mga windmill ang kinaunhang teknolohiya. Ug bisan pag dugay nang wala gamita ang mga windmill, ang mga tawo karong bag-o nakadiskobreg bag-ong mga kagamitan nga nakahatag ug kaayohan sa katawhan sa bisan diin. Gidapit ka sa pagbasa sa kasaysayan sa windmill samtang kini gipasibo sa dihang nagbag-obag-o ang mga panginahanglan sa katawhan sama sa pagbag-obag-o sa direksiyon sa hangin.

Paggaling nga Walay Makalaay nga Paghago

Nagsugod ang kasaysayan sa windmill tungod sa panginahanglan sa tinapay. Aron adunay harina nga magamit sa paglutog tinapay, ang karaang mga katawhan, sama sa mga Israelinhon, naggaling ug makaon nga mga lugas nga gigamit ang “mga galingan nga demano.” (Numeros 11:​7, 8) Hago nga trabaho ang pagpatuyok pinaagig kamot sa bug-at nga bato nga gipatong sa laing bato. Ngadtongadto, napopular ang mas bug-at nga mga galingang bato nga “ginabiyo sa asno” o sa laing hayop nga pangtrabaho. (Mateo 18:6) Apan bisan ang mga galingan nga gipabiyo sa hayop adunay mga kakulian.

Ang tawo nakakat-on na paggamit sa puwersa sa nag-agos nga tubig aron patuyokon ang waterwheel ug sa puwersa sa hangin aron iduso ang linayagang barko. Lagmit sa usa ka dapit sa uga ug way-kakahoyang rehiyon sa Asia o Tungang Sidlakan sa mga ikapitong siglo K.P., kanang duha ka ideya gihugpong aron ang hangin makapatuyok sa galingang bato. Ang gipadpad-sa-hangin nga mga layaglayag sa maong bag-ong imbento nagpatuyok sa usa ka pinatindog nga ehe nga gitaod sa usa ka galingang bato. a Kining matanga sa karaang windmill nagamit sa paggaling sa trigo o sebada ug nagbomba usab ug tubig gikan sa ilalom sa yuta. Tinuod gayod nga ang mga panginahanglan makapadasig sa pag-imbento!

Pag-usob sa Disenyo Aron Masikop ang Hangin

Ang unang mga galingan, nga ang mga layaglayag niini nagtuyok nga nataod sa pinatindog nga ehe, dili kaayo episyente. Apan ang pagkaepisyente niini miuswag pag-ayo sa dihang nadiskobrehan nga mapatungha ang mas dakong puwersa sa dihang ang mga layaglayag o mga uhas itaod sa pinahigdang bara nga patindogon gikan sa usa ka torre. Aron mapatuyok ang galingang bato sa ubos, ang pagtuyok sa pinahigdang bara gipasa ngadto sa pinatindog nga bara pinaagig serye sa mga kambiyo. Tungod sa maong mga kausaban ang mga windmill mas nakapahimulos sa enerhiya sa hangin. Ang maong bag-ong mga galingan nakabaton ug igong enerhiya aron magpaandar sa bug-at nga makina, sama sa lingin-ug-sulab nga mga serotso.

Hinuon, bisan pag unsay ipatrabaho, ang mga windmill nagkinahanglag dili-mabalhinong suplay sa enerhiya. Ug ang direksiyon sa huyop sa hangin kanunayng mabalhin mao nga lisod magamit ang puwersa niini. Sa unsang paagi ang mga uhas sa windmill kanunayng mapauyon sa hangin? Ang unang solusyon mao ang pag-imbentog motuyok  nga windmill o post-mill. Ang galingan gipatuyok nga nagsukad sa poste, nga nagtugot sa tibuok estruktura, uban ang pangunang mga layaglayag, nga direktang makatuyok atubang sa hangin.

Sanglit ang maong motuyoktuyok nga mga windmill adunay mga limitasyon sa gidak-on, ang ubang tigdisenyog galingan nagdesisyon nga kinahanglang mapondo ang torre ug atop lamang ang patuyokon. Sa maong mga windmill ang pangunang ehe magtuybo gikan sa atop, nga tungod niana ang atop ug mga layaglayag makaatubang sa hangin bisan kon unsay direksiyon niini. Sa unsang paagi ang tiggaling magpatuyok sa atop nga may bug-at nga ehe, mga layaglayag, ug sistema sa pagbrek? Tan-awa pag-usab ang letrato sa panid 23 sa usa ka windmill sa Cartagena, Espanya. Imong mamatikdan ang samag-sagbayan nga naggikan sa atop sa likod sa windmill ug moabot sa yuta. Bisan pag kini daw tukon, sa pagkatinuod kini maoy samag-bukton nga ligwat. Kini nga tukon mahimong iduso o mabira sa kusog sa tawo o hayop, nga magpatuyok sa atop hangtod ang mga uhas sa galingan mag-atubang sa hangin.

Ang ubang mga windmill adunay parte nga daw gamayng olisi, o fantail nga gibutang sa luyo sa pangunang mga layaglayag. Ang maong daw olisi gidisenyo aron awtomatikong makapalihok sa mga layaglayag sa gitinguhang direksiyon. Sa unsang paagi moobra kini? Hunahunaa nga ang pangunang mga layaglayag sa windmill nag-atubang sa hangin ug kusog kaayong nagtuyok. Sa kalit nabalhin ang huyop sa hangin ug mihinay ang mga layaglayag. Ang daw olisi, nga nahitakdo sa anggulo sa mga layaglayag, makasikop karon sa hangin ug kini mosugod sa pagtuyok. Ang maong pagtuyok magpalihok sa serye sa mga kambiyo nga awtomatikong magpabalik sa atop ug mga layaglayag nga mauyon sa kanunay-mabalhin nga direksiyon sa hangin.

Gikan sa mga Layaglayag Ngadto sa mga Siklat

Ang laing hinungdan nga lisod magamit ang puwersa sa hangin mao ang kanunay nga mabalhinong gikusgon niini. Ang unang mga windmill, kansang mga layaglayag susama sa iya sa linayagang sakayan, dili dayon makapauyon sa mabalhinong kakusog sa hangin. Kon masobrahan ang pagbrek, kini magpatunghag kalayo tungod sa kainit sa priksiyon. Ug tungod sa kusog nga huyop sa hangin, ang mga layaglayag magbanggaay sa usag usa o mabangga sa galingan, nga mahitabo ang grabeng kadaot. Sa pipila ka kahimtang, sa dihang wala moobra ang brek samtang ang tiggaling didto sa usa ka uhas nga naghipos sa mga layaglayag, siya nahilabay sa taas!

Niadtong 1772 nasulbad kana nga suliran sa dihang gipulihan ug mga siklat sa usa ka tiggamag galingan nga taga-Scotland ang mga layaglayag nga awtomatikong moabli ug mosira, nga samag mga venetian blind. Ang librong Windmills nagpatin-aw: “Sa dihang mokusog ang huyop sa hangin, ang presyon sa mga siklat makapaluya sa spring ug ang mga siklat maabli, nga magpagawas sa hangin ug magpahinay sa layaglayag. Samtang mohinay na ang hangin, dag-on sa spring ang presyon sa hangin ug ang siklat mosira, nga mas molapad ang nawong nga mag-atubang sa hangin ug magpadayon ang gikusgon sa layaglayag.”

Pinaagi sa nagtuyok nga mga atop ug makapasibo-sa-kaugalingong mga layaglayag, ang mga windmill nagamit pag-ayo sa hinapos sa ika-19 nga siglo, sa dihang gibanabana nga ang mga galingan sa Uropa nagpatunghag mga 1,500 ka megawatt nga enerhiya. b Apan unya ang elektrisidad, mga turbina nga gipadagan sa alisngaw, ug internal-combustion nga mga makina nahimong mas ordinaryong  mga tinubdan sa enerhiya sa industriya. Ang mga windmill dili makaindig sa episyente ug sayon-ibalhin nga bag-ong mga makina, ug ang mga windmill daw karaan na. Unya mitungha ang wala-damhang panginahanglan niana.

Modernong mga Kapuli sa Karaang mga Windmill

Tungod sa krisis sa mga sugnod nga fossil sa katuigang 1970, gisusi ang nagkalainlaing mga dili-fossil nga tinubdan sa enerhiya. Sa halos samang panahon, nagkadako ang kabalaka bahin sa mga binuga gikan sa mga sugnod nga fossil nga naghugaw sa atmospera. Ang pagpangitag “hinlong” enerhiya misugod. Sa kalit, ang ideya bahin sa pagsikop sa puwersa sa hangin nahimong makaiikag nga kapilian ug ang mga turbina nga gipadagan sa hangin nahimong nagkaugmad nga teknolohiya.

Ang modernong “mga windmill” mas yagpison kay sa karaang mga gipulihan niini. Kini tungod kay, lahi sa naandang windmill, ang modernong mga turbina sa hangin kasagarang dili magpadagan sa makina nga nasulod sa usa ka balayan sa galingan. Ang matag usa ka turbina magbalhin sa puwersa sa hangin ngadto sa pagkaenerhiya sa elektrisidad, nga kasagarang moadto sa lokal nga planta sa elektrisidad. Pagka-1988 ang maong bag-ong “mga windmill” nagpatungha nag 1,500 ka megawatt nga enerhiya sa Uropa, sama sa gihimo sa unang mga gipulihan niini usa ka siglo nga miagi.

Tungod kay tag-as ug pughaw-ug-kolor nga naglumbay diha sa mga tumoy sa bantaaw nga kabungtoran, ang modernong mga windmill nakapangil-ad sa kabanikanhan. Bisan pag tingali dili nindot nga tan-awon ang maong mga turbina sa hangin, gibati sa kadaghanang tawo nga ang dili-maayong epekto niini diha sa talan-awon maoy gamay nga kadaot baylo sa libolibong megawatt sa hinlong enerhiya nga gipatungha sa mga turbina sa hangin sa tibuok kalibotan. Kining modernong mga windmill nakatabang pag-ayo sa paningkamot sa tibuok kalibotan nga kunhoran ang mga gas nga makapainit sa atmospera, nga makabenepisyo sa tanang tawo.

Bisan pa niana, ang naandang windmill o ang modernong turbina sa hangin dili makaobra kon dili pa tungod nianang dili-mahurot nga suplay sa “hinlong” enerhiya​—ang hangin. Mapasalamaton gayod kita sa “Maglalalang sa hangin”!​—Amos 4:13.

[Mga footnote]

 [Hulagway sa panid 23]

Espanyol nga windmill nga may walo ka layaglayag, nga ginganlag El Molino Zabala

[Hulagway sa panid 24, 25]

Modernong mga turbina sa hangin, Cádiz, Espanya

[Mga hulagway sa panid 25]

1. Consuegra, Espanya

2. Majorca, Espanya

3. Aruba, Lesser Antilles

[Credit Lines]

Godo-Foto

Godo-Foto