Paingon ba sa Roma ang Tanang Dalan?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRIA

ANG lagyong mga probinsiya sa Romanhong Imperyo adunay mga dalan nga nagkonektar niini sa kaulohan. Kining maong mga dalan nagkonektar sa mga rehiyon niining sangkad kaayo nga imperyo gikan sa usa ka tumoy ngadto sa lain. Labaw sa tanan, gipaposible niini nga ang halos tanang bahin sa imperyo daling maabot sa Romanong kasundalohan nga nagpatuman sa balaod sa Roma nganha sa mga tawo. Gikan niining dagkong binakbakan nga mga dalan, daghang konektadong mga dalan ang nagsanga paingon sa mga probinsiya sa Roma. Mao kiniy hinungdan nga namugna ang panultihon nga, “Paingon sa Roma ang tanang dalan.”

Ang Romanhong Imperyo nakahimog kapin sa 80,000 ka kilometro nga mga dalan. Sa unsang paagi nato karon matun-an kini ug masabtan kon unsay epekto niini sa kalibotan kaniadto? Ang usa ka paagi mao ang pagsusi sa ika-13ng siglo nga mapa nga gitawag ug Peutinger Table.

Ang mga historyador nagtuo nga ang Peutinger Table maoy usa ka hulad sa orihinal nga kopya sa mapa nga gihimo kaniadto sa dihang ang Romanong mga sundalo nag-agian pa niining ilado nga mga dalan. Sa 1508, si Konrad Peutinger, ang klerk sa lungsod sa Augsburg sa habagatang Alemanya, nakabaton niining gikinamot-pagkopya nga mapa, ug kini sa ulahi gitawag sumala sa iyang ngalan. Karon, kini makita sa Austrian National Library sa Vienna ubos sa Latin nga ngalang Tabula Peutingeriana.

Usa ka Linukot nga Mapa sa Roma

Sa modernong mga klasehanan, subsob nga tun-an sa mga estudyante ang medyo-kuwadrado nga mga mapa nga gibitay sa bungbong. Hinunoa, ang Peutinger Table maoy usa ka linukot nga mapa nga may gilapdon nga 34 sentimetros ug may gitas-on nga moabot ug kapig 6.75 metros sa dihang bukharon. Gilangkoban kini kaniadto ug 12 ka lainlaing piraso sa panit sa hayop nga gisumpaysumpay. Karon, 11 na lang niana ang naglungtad. Gipakita niining maong mapa ang mga nasod palibot sa Romanhong Imperyo sa dihang kini gamhanan pa kaayo, gikan sa Britanya hangtod sa India. Bisan pag sinati kaayo  ka nianang dapita sa modernong mga mapa, lagmit nga maglibog ka sa una nimong pagtan-aw sa Peutinger Table. Ngano man?

Ang Peutinger Table dili alang sa modernong mga geograpo kondili alang sa karaang mga biyahedor. Ang linukot nga mapa sayon gamiton diha sa dalan. Apan aron ang gikinahanglang mga impormasyon maeksakto diha sa linukot, gipamubo sa tighimog mapa ang amihanan-habagatan nga bahin sa imperyo ug gipasangkad pag-ayo ang sidlakan-kasadpan nga bahin niini. Ang resulta maoy usa ka dili-proporsiyon nga mapa nga sayon bukharon, susihon, hiposon, ug dalhon. Sayon nga makita sa usa ka biyahedor kon diin maayong moagi paingon sa usa ka dapit. Mas hinungdanon kana sa mga biyahedor kay sa porma sa Italya, gidak-on sa Itom nga Dagat, o sa aktuwal nga direksiyon nga ilang gipadulngan.

Lainlain ug kolor ang mga detalye diha sa Peutinger Table. Ang mga dalan mailhan pinaagig pula nga mga linya, ang mga bukid kapehon, ug ang mga suba berde. Makaplagan sa mapa ang gatosan ka mga lungsod ug kining mga dapita adunay simbolo nga mga balay, pinarilang mga hawanan, ug mga torre. Ang maong mga simbolo daw nagpaila sa mga pasilidad nga makita sa matag dapit. Gipakita usab sa mapa ang distansiya tali sa mga lungsod, mga estasyon, ug mga dapit pahulayan.

Daghang dapit ug mga panghitabo sa Bibliya ang gitala diha sa Peutinger Table. Gisulat duol sa dapit sa Bukid sa Sinai ang duha ka kahubitan sa pinulongang Latin. Usa ka kapsiyon miingon: “Ang desyerto diin ang mga anak ni Israel naglibodlibod sa 40 ka tuig ubos sa pagtultol ni Moises.” (Josue 5:6) Ang lain pa nag-ingon: “Dinhi nila nadawat ang Balaod sa Bukid sa Sinai.”​—Levitico 27:34.

Ang Jerusalem adunay kapsiyon nga naglakip sa laing ngalan niining siyudara, ang Aelia Capitolina​—gikan sa ngalan ni Publius Aelius Hadrianus, nga nailhan ingong Hadrian. Sa ikaduhang siglo K.P., ginganlan niining Romanong emperador ang maong siyudad sumala sa iyang ngalan. Ang Latin nga termino alang sa Bukid sa mga Olibo gitala usab.​—Lucas 21:37.

Paingon ba sa Roma ang Tanang Dalan?

Aduna usay mga dalan nga paingon sa Aquileia, usa ka siyudad nga nahimutang sa amihanan-sidlakan nga Italya. Ang Aquileia makita diha sa mapa nga adunay lig-on nga mga paril ug mga bantayanang torre. Sanglit nahimutang dinhi ang hinungdanong mga interseksiyon ug usa ka maayo kaayo nga pantalan, ang Aquileia nahimong usa sa labing hinungdanong mga siyudad sa Romanhong Imperyo.

Ang Via Egnatia mitadlas sa Balkan Peninsula gikan sa Adriatikong Baybayon ngadto sa Constantinople, nga karon nailhan nga Istanbul. Kining siyudara makita diha sa Peutinger Table nga may simbolo sa usa ka diyosa nga naglingkod sa trono apan andam sa pagpakiggubat. Daghang dalan ang paingon sa Siryanhong Antioquia, nga nailhan karon nga siyudad sa Antakya sa Turkey. Ang Antioquia mao ang ikatulong kinadak-ang siyudad sa Romanhong Imperyo, sunod sa Roma ug Alexandria. Kini makita diha sa mapa nga may simbolo sa usa ka diyosang naglingkod nga may silaw sa ulo.

Makita diha sa Peutinger Table ang 12 ka dalan paingon sa Roma. Usa niini mao ang Via Appia, o Dalan sa Appia. Ang basahon sa Mga Buhat nagpakita nga si apostol Pablo miagi nianang dalana sa iyang unang panaw paingon sa Roma. Samtang nagpadulong didto si Pablo, usa ka grupo sa mga Kristohanon ang mibiyahe gikan sa Roma agi sa Via Appia ug nakigtagbo kaniya sa Tulo ka Abotanan, nga makita usab sa mapa.​—Buhat 28:15.

 Unsang simbolo ang gigamit sa Peutinger Table sa paghawas sa Roma? Gipresentar niini ang siyudad ingong usa ka gamhanang emperatris nga nagsul-ob ug purpura nga besti, nga naglingkod sa trono. Ang globo ug ang setro nga iyang gikuptan naghawas sa tibuok-kalibotang pagmando nga nasentro diha sa kaulohan sa imperyo.

Tukma ba ang pag-ingon nga paingon sa Roma kadtong tanang dalan? Oo, kon imong hunahunaon ang kaylap nga mga kutay sa konektadong mga dalan nga nagsanga gikan sa dagkong mga dalan. Gipakita sa Peutinger Table kon sa unsang paagi nakatabang ang dagkong mga dalan sa imperyo sa pagpakaylap sa gahom niini, nga nagpaposible sa Roma sa pagmando sa mga probinsiya sa duolag 500 ka tuig. Karon mahimo gihapon nimong duawon ang Romanhong Imperyo agi niining karaang mga dalan​—apan, kini maoy pinaagi sa paggamit sa imong imahinasyon ug sa tabang sa Peutinger Table.

[Mapa sa panid 13-15]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang Peutinger Table​—Usa ka talagsaong mapa

ESPANYA

MOROCCO

BRITANYA

PRANSIYA

ALEMANYA

AUSTRIA

Aquileia

Roma

Gipadak-ang bahin sa hulagway sa panid 15

ITALYA

APRIKA

GRESYA

Istanbul

EHIPTO

TURKEY

Bkd. Sinai

Jerusalem

SIRYA

Antakya

Dagat Caspian

IRAN

INDIA

[Mapa sa panid 15]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Gipadak-ang bahin sa Peutinger Table nga nagpakita sa Roma ug sa mga palibot niini

Aquileia

Istanbul

Antakya

Jerusalem

Roma