Tambal sa AIDS—Gikinahanglan Gayod!
Tambal sa AIDS—Gikinahanglan Gayod!
Diha sa Sentral nga Merkado sa Lilongwe, Malawi, namaligya si Grace ug mahalong mga sapatos. Morag malipayon ug himsog ra siyang tan-awon. Apan, adunay natago nga makapasubong sugilanon luyo sa iyang maanindot nga pahiyom.
Sa 1993, nalipay pag-ayo si Grace ug ang iyang bana sa pagkahimugso sa ilang anak babaye nga si Tiyajane. Sa sinugdan, morag himsog ra si Tiyajane. Apan, sa wala madugay siya mihugo ug nagsige na lag sakitsakit. Sa edad nga tres anyos, si Tiyajane namatay gumikan sa AIDS (acquired immunodeficiency syndrome).
Pipila ka tuig sa ulahi, ang bana ni Grace nasakit usab. Usa ka adlaw niana siya nakuyapan ug gidala sa ospital. Wala na siya maluwas sa mga doktor. Ang bana ni Grace sulod sa walo ka tuig namatay gumikan sa mga komplikasyon nga nalangkit sa AIDS.
Karon si Grace nag-inusara sa pagpuyo diha sa usay-lawak nga balay duol sa siyudad sa Lilongwe. Magdahom tingali ang usa nga sa edad nga 30 anyos, magsugod na si Grace sa pagtukod pag-usab sa iyang kinabuhi. Apan, siya miingon: “Ako nataptan ug HIV busa dili ako magminyo o manganak pa.” a
IKASUBO, ang maong mga kasinatian dili talagsaon sa Malawi, diin gibanabana nga 15 porsiyento sa populasyon ang nataptan ug HIV. Diha sa usa ka ospital sa baryo, sumala sa mantalaang Globe and Mail, “sobra ug 50 porsiyento ang giadmit nga pasyente kay sa kapasidad sa ospital, ug kapin sa 50 porsiyento sa mga kawani ang wala na makatrabaho” tungod sa AIDS. Ang pagkakaylap sa impeksiyon sa HIV mas taas pa gani sa ubang mga nasod sa habagatan-sa-Sahara nga Aprika. Sa 2002 ang Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS) nagtaho: “Sa pagkakaron, ang aberids nga gidahom nga gitas-on sa kinabuhi diha sa habagatan-sa-Sahara nga Aprika maoy 47 anyos. Kon walay AIDS, moabot unta kinig 62 anyos.”
Apan, kaylap na ang hampak sa HIV/AIDS, nga misaylo pa sa kontinente sa Aprika. Gibanabana sa UNAIDS nga mga upat ka milyong hamtong sa India ang nataptan ug HIV, nga midugang: “Binase sa gidaghanon sa nataptan sa maong sakit, ang HIV mao na unya ang kinadak-ang hinungdan sa kamatayon sa mga hamtong niini nga dekada.” Kini nga epidemya kinakusgang nagtubo diha sa Commonwealth of Independent States, usa ka kapunongan nga gilangkoban sa kadaghanan sa mga republika sa kanhing Unyon Sobyet. Usa ka taho nag-ingon nga sa Uzbekistan, “mas daghang kaso sa HIV ang gitaho sa 2002 lamang kon itandi sa katibuk-an sa miaging dekada.” Ang impeksiyon sa HIV didto sa Tinipong Bansa magpadayon nga pangunang hinungdan sa kamatayon sa mga Amerikano gikan sa edad nga 25 hangtod sa 44.
Ang Pagmata! unang nagpatik ug serye sa mga artikulo bahin sa AIDS niadtong 1986. Nianang tuiga, si Dr. H. Mahler, ang direktor niadto sa World Health Organization, nagpasidaan nga mga napulo ka milyong tawo ang lagmit nga nataptan na ug HIV. Duolag duha ka dekada sa ulahi, ang gidaghanon sa nataptan ug HIV sa tibuok kalibotan miusbaw ngadto sa gibanabanang 42 ka milyon, nga nagtubo sa gikusgon nga kapin sa napulo ka pilo kay sa pagtubo sa populasyon! Ang mga eksperto nag-ingon nga makuyaw gihapon ang umaabot. “Diha sa 45 ka nasod nga grabeng naapektohan,” nagtaho ang UNAIDS, “gidahom nga, gikan sa 2000 hangtod sa 2020, 68 ka milyong tawo ang ahat nga mamatay gumikan sa AIDS.”
Tungod sa maong makalilisang nga pagkaylap sa impeksiyon, ang tambal para sa AIDS gikinahanglan gayod. Busa, ang mga tigpanukiduki labot sa medisina naningkamot gayod sa pagsugpo sa HIV. Unsang mga kaugmaran ang nahimo sa pagpakigbugno batok niining makamatay nga hampak? Makataronganon ba ang paglaom nga mahanaw ra ang AIDS?
[Footnote]
a Ang HIV, o human immunodeficiency virus, gituohan nga mao ang kagaw nga maoy hinungdan sa AIDS.
[Blurb sa panid 4]
Sa tibuok kalibotan, gibanabana nga 42 ka milyong tawo ang dunay HIV/AIDS; 2.5 ka milyon niini maoy mga bata
[Hulagway sa panid 4]
INDIA—Ang mga boluntaryo labot sa panglawas giedukar bahin sa AIDS
[Credit Line]
© Peter Barker/Panos Pictures
[Hulagway sa panid 4]
BRAZIL—Usa ka social worker naghupay sa usa ka babaye nga nag-antos sa AIDS
[Credit Line]
© Sean Sprague/Panos Pictures
[Hulagway sa panid 4]
THAILAND—Usa ka boluntaryong trabahante nag-atiman sa usa ka bata nga natawong duna nay HIV
[Credit Line]
© Ian Teh/Panos Pictures