Maayong mga Higala—Daotang mga Higala

ANG usa ka batan-ong babaye nga atong nganlag Sara nagpahungaw sa iyang kaguol. Ang lalaki nga gituohan niyang usa ka tinuod nga higala usa diay ka mamumuno. ‘Kon ang usa nga akong gisaligan nakahimo nianang butanga, sa unsang paagi ako makasalig kang bisan kinsa?’ siya misukna. Ang tawo nga gipahungawan ni Sara sa iyang kaguol nangutana kaniya kon nahibalo ba siya kon unsang matanga sa mga prinsipyo ang gihuptan sa maong lalaki. Siya mitubag, “Unsay buot mong ipasabot?” Wala gani mahibalo si Sara kon unsay kahulogan sa pulong “prinsipyo.” Komosta ang bahin kanimo? Nahibalo ka ba kon unsay mga prinsipyo nga gihuptan sa imong mga higala?

Ang tubag nianang pangutanaha mahimong magkahulogan ug kinabuhi o kamatayon, sumala sa gipakita sa kasinatian ni Sara. Kini ang pagpahayag niana sa usa ka proverbio sa Bibliya: “Siya nga nagalakaw uban sa mga tawong maalamon mahimong maalamon, apan siya nga may pakiglabot sa mga hungog mahisugamak sa kadaot.” (Proverbio 13:20) Bisan pa niana, sama kang Sara, daghang tawo ang mopili ug mga higala nga ila lang ikasinabot​—kon unsay ilang pagbati kon sila kauban sa ilang mga higala. Siyempre, gusto natong mahiuban sa mga tawo nga atong gikahimut-an. Apan kon mao lamang kanay sukdanan sa atong pagpili, nga dili kaayo hunahunaon o dili gayod magtagad sa tinuod nga pangsulod nga mga hiyas sa usa ka tawo, lagmit makasinati kita ug dakong kahigawad. Sa unsang paagi atong mailhan nga ang usa ka tawo adunay maayong mga prinsipyo?

 Ang Panginahanglan sa Hataas nga Moral nga mga Prinsipyo

Una sa tanan, kita kinahanglang adunay maayong mga prinsipyo. Angay natong mahibaloan kon unsay husto ug sayop, maayo ug daotan, ug huptan kanunay ang hataas nga moral nga mga prinsipyo. Ang laing proverbio sa Bibliya nag-ingon: “Pinaagi sa puthaw, ang puthaw mapahait. Mao man usab ang usa ka tawo makapahait sa nawong sa laing tawo.” (Proverbio 27:17) Kon ang duha ka managhigala adunay moral nga kalig-on sama sa puthaw, sila makatabang sa usag usa sa pagtubo, ug mas molig-on ang ilang panaghigalaay.

Si Pacôme, nga taga-Pransiya, nag-ingon, “Alang nako, ang usa ka tinuod nga higala mamati ug malulotong mosulti kanako apan may katakos usab sa pagbadlong kanako sa dihang ako makahimog sayop.” Oo, ang atong labing suod nga mga higala​—batan-on man o tigulang​—mao kadtong makatabang kanato sa pagpabilin diha sa hustong dalan ug kinsa makatul-id kanato kon kita makiling sa paghimog dili-maalamong mga butang. Ang Bibliya nag-ingon: “Matinud-anon ang mga samad sa usa ka higala.” (Proverbio 27:​6, King James Version) Aron kita molig-on sa moral ug espirituwal, kita kinahanglang makig-uban niadtong nahigugma sa Diyos ug sa iyang mga prinsipyo. “Kon walay usa diha sa akong eskuylahan ang nagbaton ug samang Kristohanong mga prinsipyo ug mga pagtuo nga akong gihuptan,” nag-ingon si Céline, nga taga-Pransiya, “ako nasayod nga hinungdanon ang pagbaton ug tinuod nga mga higala diha sa Kristohanong kongregasyon. Sila dako kaayog gikatabang kanako aron makalihok sa balanseng paagi.”

Pagtimbangtimbang sa Gusto Nimong Mahimong mga Higala

Kon interesado kang makighigala sa usa nga imong nakaila, gusto tingali nimong pangutan-on ang imong kaugalingon, ‘Kinsay iyang mga higala?’ Ang matang sa suod niyang mga kauban dakog ikasulti bahin kaniya mismo. Lain pa, unsay opinyon sa hamtong ug talahorong mga tawo diha sa komunidad bahin kaniya? Dugang pa, maalamong susihon kon sa unsang paagi kita trataron sa posibleng bag-ong mga higala ug kon sa unsang paagi ilang trataron usab ang uban, ilabina kadtong walay ikabalos kanila. Gawas kon ang maong tawo magpakitag maayong mga hiyas​—sama sa pagkamatinud-anon, integridad, pagkamapailobon, ug pagkamahunahunaon​—sa tanang panahon ug ngadto sa tanang tawo, unsay garantiya nga siya kanunayng magtratar pag-ayo kanimo?

Ang pagkahibalo sa tinuod nga kinaiya sa usa ka tawo nagkinahanglag pailob ug kaigmat, ug panahon sa pag-obserbar sa maong tawo nga nakiglabot sa uban. Ang Bibliya nag-ingon: “Ang laraw diha sa kasingkasing sa tawo ingon sa halawom nga katubigan, apan ang tawo nga may katakos sa pag-ila maoy magatimba niini.” (Proverbio 20:5) Kinahanglan kitang makig-estorya sa gusto natong mahimong mga higala bahin sa seryosong mga ulohan​—mga butang nga magbutyag sa tinuod nilang pagkatawo, mga panukmod, ug ilabina sa ilang mga prinsipyo. Unsang matanga sila sa mga tawo? Sila ba maluloton o dili-mahigalaon? Positibo ug mangayaon o negatibo  ug matahapon? Dili-mahakogon o mahunahunaon lang sa kaugalingon? Kasaligan o dili-maunongon? Kon ang usa ka tawo maglibak sa uban sa imong atubangan, unsay makapugong kaniya sa paglibak usab kanimo? “Gikan sa kadagaya sa kasingkasing ang baba mosulti,” matod ni Jesus. (Mateo 12:34) Angay natong tagdon ang ginasulti sa mga tawo tungod kay kana magbutyag sa tinuod nilang pagkatawo.

Ang Labing Hinungdanong mga Butang nga Angayng Gikauyonan sa Managhigala

Nagtuo ang uban nga ang ilang mga higala kinahanglang sama gayod kanilag mga gusto. Ang usa ka batang lalaki miingon, “Dili gyod ko makig-amigo sa usa nga dili ganahag cheesecake.” Tinuod nga ang mga managhigala kinahanglang adunay daghang butang nga gikauyonan aron masabtan nila ang usag usa, ug labing maayo kon sila adunay samang sukaranang moral ug espirituwal nga mga prinsipyo. Apan sila dili gayod magkaparehog kinaiya ug kagikan. Sa pagkatinuod, ang mga kalainan sa kasinatian sa kinabuhi makahatag ug kalig-on ug kaayohan sa ilang panaghigala.

Ang duha ka malungtarong panig-ingnan sa panaghigala diha sa Bibliya​—ang kang Jonatan ug David ug ang kang Ruth ug Noemi​—gipasukad sa samang kamaunongon ngadto sa Diyos ug sa iyang mga prinsipyo. a Makaiikag, sa maong duha ka kahimtang ang panaghigalaay mipatigbabaw sa dagkong kalainan sa edad ug kagikan. Busa, kini nagtudlo kanato ug usa ka butang bahin sa panaghigalaay: Ang mga batan-on ug mga tigulang dakog mahimo aron mapalig-on ang ilang panaghigalaay.

Pahimusli ang Kalainan sa Edad

Ang pagbaton ug mga higala nga mas magulang o mas manghod kay kanato mahimong makapalambo sa panaghigalaay. Tagda ang mosunod nga mga pahayag gikan sa mga batan-on pinasukad sa ilang personal nga mga kasinatian.

Manuela (Italya): “Di pa dugay, nakahigala ako ug hamtong nga magtiayon. Ako ang unang mipadayag sa akong pagbati ngadto kanila, ug ang nakapalipay kanako mao nga mipadayag usab sila sa ilang pagbati kanako. Wala nila ako pakamenosa tungod kay ako usa lang ka batan-on. Kini nagtukmod kanako sa pagpakigsuod kanila. Dako kaayog gikatabang ang ilang pagkahimong higala sa dihang masugamak akog mga problema. Namatikdan nako nga kon hisgotan nako ang akong mga problema sa akong mga katalirongan, usahay tambagan ako sa akong  mga higalang babaye nga wala nila hunahunaa pag-ayo. Apan ang akong hamtong nga mga higala aduna nay kasinatian, pagsabot, ug pagkabalanse nga wala pa makat-oni namong mga batan-on. Tungod sa ilang tabang nakaarang ako sa paghimog mas maayong mga desisyon.”

Zuleica (Italya): “Diha sa mga salosalo iapil namo dili lang ang mga batan-on kondili ang mga tigulang usab. Namatikdan nako mismo nga kon magkauban ang mga tigulang ug mga batan-on, madasig gayod kami inigkahuman sa salosalo. Nalingaw kami tungod sa nagkalainlaing mga panghunahuna sa matag usa.”

Mga tigulang, ikapakita usab ninyo ang inyong interes sa mga batan-on. Sama sa gipakita sa naunang mga komento, daghang batan-on ang nakaapresyar gayod sa kalalom sa inyong kasinatian ug nalingaw sa pagpakig-uban kaninyo. Si Amelia, usa ka balo nga nagpanuigon nag 80 anyos, miingon: “Ako ang manguna sa pagpakig-uban sa mga batan-on. Makapadasig kanako ang ilang kusog ug kalagsik!” Ang maong pagdinasigay sa usag usa hayan adunay layog-abot nga kaayohan. Daghang malipayong mga hohamtong ang dakog utang kabubut-on sa ilang kalamposan ngadto sa mga higala sa dihang batan-on pa sila nga medyo magulang kanila ug may maayong mga panig-ingnan ug naghatag kanilag maayong mga tambag.

Pagpauswag sa Inyong Panaghigalaay

Aron makabaton ug maayong panaghigalaay, dili ka kinahanglang mangitag bag-ong mga higala. Kon ikaw aduna nay maayong mga kauban, nganong dili nimo susihon kon unsay imong mahimo sa pagpalig-on sa inyong panaghigalaay? Ang dugay nang panaghigalaay mao ang labing bililhong bahandi, ug angay nato silang isipon nga ingon niana. Ayaw gayod pakamenosa ang ilang pagkamaunongon.

Labaw sa tanan, hinumdomi nga ang tinuod nga kalipay​—ug tinuod nga panaghigalaay​—maggikan sa paghatag sa imong kaugalingon, imong panahon, ug imong mga kahinguhaan. Ang mga ganti takos gayod sa mga paningkamot ug mga sakripisyo nga nalangkit. Hinunoa, kon ang imong kaugalingon ra ang imong gihunahuna sa dihang magpili kag mga higala, dili ka gayod molampos. Busa sa dihang mamili ug gusto nimong mahimong mga higala, ayaw lamag tan-awa kadtong imong nagustohan o kadtong imong kapahimuslan. Pangitaa kadtong nataligam-an tingali sa uban o kinsa nalisdan tingali nga makabaton ug mga higala. Si Gaëlle, nga taga-Pransiya, miingon: “Kon magtapoktapok kami aron mohimog usa ka butang ug nahibaloan namo nga dunay mga batan-on nga nag-inusara lang, amo silang dapiton. Moingon mi: ‘Ayaw pag-inusara diha sa inyong balay. Uban namo. Sination nato ang usag usa.’”​—Lucas 14:12-14.

Sa laing bahin, sa dihang gustong makighigala ang ubang maayong mga tawo, ayaw dayon isalikway kana. Si Elisa, nga taga-Italya, nag-ingon: “Tingali maglagot kag gamay sa dihang bation nimo nga gisalikway ka kaniadto. Magsugod ka tingali sa paghunahuna, ‘Kon buot hunahunaon, dili ra man kaayo hinungdanon ang panaghigalaay para nako.’ Busa dili na ka gustong makig-estorya, imo nang ilain ang imong kaugalingon, ug maghunahuna na lang bahin sa kaugalingon. Imbes mangitag mga higala, naghimo kag babag.” Inay tugotan ang walay-pasukaranang mga kahadlok o mahakogong mga interes nga magpugong kanimo sa pagpangitag bag-ong mga higala, pakigkomunikar sa uban. Aduna kitay katarongan nga magmapasalamaton gayod sa dihang ang mga tawo magpakitag interes kanato nga gustong makighigala kanato.

Makabaton Kag Tinuod nga mga Higala

Labaw pa ang gikinahanglan kay sa pagpangandoy, pagpaabot, ug pagbasa ug mga artikulo nga sama niini aron makabaton ug tinuod nga mga higala. Ang pagkat-on sa pagpakighigala maoy sama sa pagkat-on sa pagbisikleta. Dili gayod kita makakat-on sa pagbisikleta o pagpakighigala gikan lamang sa mga basahon. Kinahanglan kitang magbansay, bisan pag matumba kita sa pipila ka higayon. Gipakita sa Bibliya nga ang kinalig-onang relasyon lig-ong napundar diha sa samang panaghigalaay uban sa Diyos. Apan dili panalanginan sa Diyos ang atong mga paningkamot kon dili nato himoon kana. Determinado ka bang makabaton ug tinuod nga mga higala? Ayaw paghunong! Pag-ampo sa Diyos alang sa tabang, panguna sa pagpakighigala nga dili mahakogon, ug ipakita nga ikaw usa ka higala.

[Footnote]

 [Kahon/Hulagway sa panid 11]

Sugyot Para sa mga Ginikanan

Sama sa daghang uban pang mga pagtulon-an, ang pagkat-on bahin sa panaghigalaay magsugod diha sa panimalay. Kasagaran, ang pamilyahanong kinabuhi maoy makatagbaw sa dagkong mga panginahanglan sa usa ka bata nga dunay ikauban. Bisan pag anaa sa maong mga kahimtang, ang panghunahuna, pagbati, ug batasan sa usa ka bata maapektohan gayod pinaagi sa iyang pagpakig-uban sa ubang mga tawo sa gawas sa pamilya. Pananglitan, tagda kon unsa ka daling makakat-on sa pagsulti ang mga anak sa mga imigrante ug bag-ong pinulongan pinaagi lamang sa pagpakig-uban sa ubang kabataan.

Ingong mga ginikanan, kamo adunay pribilehiyo sa pagtabang sa inyong mga anak sa pagpili ug mga higala sa maalamong paagi. Ang mga bata ug mga tin-edyer wala pa masangkapi sa bug-os sa paghimog mga desisyon nga walay giya sa mga ginikanan. Apan, adunay problema. Daghang batan-on ang mobating mas suod sa ilang mga isigkaingon kay sa ilang mga ginikanan o sa uban pang hamtong nga mga tawo.

Nagtuo ang pipila ka mga eksperto nga ang usa ka hinungdan kon nganong modangop ang mga batan-on sa ilang mga katalirongan imbes sa ilang mga ginikanan maoy tungod kay daghang ginikanan ang walay pagsalig sa ilang moral nga awtoridad. Kinahanglang abagahon sa mga ginikanan ang ilang hinatag-sa-Diyos nga responsabilidad sa pagpaningkamot nga magiyahan ang ilang mga anak ug magpakitag interes kanila. (Efeso 6:1-4) Apan sa unsang paagi? Ang usa ka terapista sa pamilya nga si Dr. Ron Taffel nakahimamat ug daghang ginikanan nga wala makaseguro kon sa unsang paagi dumalahon ang ilang tin-edyer nga mga anak. Siya misulat nga daghan ang “nagpadala sa pamaagi sa pagmatuto ug mga anak nga gianunsiyo pag-ayo sa media” imbes maoy momatuto mismo sa ilang mga anak ingong mga ginikanan. Nganong modangop man sila niana? “Wala silay maayong relasyon uban sa ilang mga anak mao nga sila dili makatudlo kanila.”

Dili man kinahanglang mahitabo kana. Kinahanglang masabtan sa mga ginikanan nga ang ilang mga anak modangop sa ilang mga higala kon dili nila makuha ang ilang gikinahanglan diha sa panimalay. Ug unsa man kanang ilang gikinahanglan? “Ilang gikinahanglan ang gikinahanglan kanunay sa mga batan-on: pag-atiman, pagpabili, kasegurohan, tin-aw nga mga lagda ug kon unsay gidahom kanila ug ang pagbati nga sila bahin gayod sa pamilya,” nag-ingon si Taffel. “Ang nakaapan sa atong panahon mao nga kadaghanan sa mga tin-edyer wala makadawat sa maong paninugdang mga kinahanglanon gikan sa mga hamtong ug wala gayod mobating ‘bahin sa pamilya’ diha sa kaugalingon nilang panimalay.”

Sa unsang paagi imong matabangan ang imong mga anak aron makaugmad ug maayong panaghigalaay? Ang unang lakang mao ang pagtagad sa imong pagkinabuhi ug mga higala. Maayo ba ug dili-mahakogon ang mga tumong ug estilo sa pagkinabuhi nga imong gipangagpas ug nianang sa imong mga higala? Espirituwal ba kini ug dili materyalistiko? “Mas dakog impluwensiya ang mga lihok kay sa gisulti, ug ang imong mga anak makamatikod gayod sa mga tinamdan ug mga lihok nga ilang mabantayan gikan kanimo, sa imong mga higala, ug sa mga anak sa imong mga higala,” nag-ingon si Douglas, usa ka Kristohanong amahan ug ansiyano.

Kinaiyanhong panalipdan pag-ayo bisan sa daghang mananap ang ilang mga nati batok sa peligrosong mga linalang. Ang usa ka eksperto sa mga oso nagtaho: “Ang inahan nga mga oso nailhan pag-ayo tungod sa pagpanalipod sa ilang mga itoy batok sa tanang gituohang mga peligro.” Dili ba angayng mohimo ug labaw pa ang mga tawo? Si Ruben, nga taga-Italya, miingon: “Ang akong mga ginikanan nangatarongan kanako pinasukad sa Kasulatan. Gitabangan ko nila nga makasabot nga mas maayong likayan ang pipila ka matang sa mga kauban. Ang una nakong reaksiyon mao: ‘Tiaw mo kana! Dili na gyod hinuon ko makabatog mga higala!’ Apan sa kadugayan akong naamgohan nga husto sila, ug tungod sa ilang pagpailob, ako napanalipdan.”

Dugang pa, iuban kanunay ang inyong mga anak ngadto sa nga tawo nga dunay maayong mga panig-ingnan ug kinsa makatabang kanila sa paghimog maayong mga tumong para sa ilang kaugalingon. Ang malamposon ug malipayon nga batan-on nga ginganlag Francis nahinumdom: “Namatikdan sa akong inahan nga kamikami rang mga managsoon ang maghimo kanunay sa mga butang, busa gitabangan niya kami pinaagi sa pagdapit ug mga higala nga mga aktibo kaayo diha sa bug-os-panahon nga Kristohanong ministeryo. Nianang paagiha nailhan namo sila ug nahimong among mga higala, diha mismo sa among balay.” Pinaagi sa pagpaningkamot sa inyong bahin, ang kinabuhi sa inyong mga anak diha sa balay mahisama sa usa ka tabunok nga yuta diin ang maayong panaghigalaay moturok ug molambo.

[Hulagway sa panid 9]

Panid-i kon sa unsang paagi nagagawi ang gusto nimong mahimong mga higala

[Hulagway sa panid 10]

Ang dili-mahakogong panaghigalaay molambo bisan pa sa kalainan sa edad ug kagikan