Kon Sama sa Unsa ang Kinabuhi Diha sa mga Galingan sa Czechia

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA CZECH REPUBLIC

ANG ritmikong kinagalkal sa dunay-ngipon nga mga ruyda sa galingan madungog sa tibuok Czechia gatosan ka tuig kanhi. Inay makatugaw sa kalinaw, ang tingog morag nakadugang sa katahom sa Czech nga banika. Ang galingan mao ang labing hinungdanong bahin sa komunidad.

Niadtong mga adlawa, naandan na alang sa asawa sa tiggaling nga magluto ug bag-o, humot nga tinapay sa dihang magama na ang harina. Mahanduraw nato ang asawa sa tiggaling nga nagpahiluna sa iyang bag-ong-linuto nga tinapay diha sa usa ka dakong lamesa. Pagkahumot niana! Ug karon, ania na ang tiggaling. Puti ang tibuok lawas tungod sa harina, siya makapadani gayod! Gitawag niya ang tanang membro sa iyang panimalay aron magkauban sila sa pagpainit.

Mga Galingan Latas sa Kasaysayan

Ang paggaling halos sama ka karaan sa pagpanguma mismo. Sa karaang Israel, ang paggama ug harina maoy naandan nga trabaho sa panimalay. Sa dakong bahin, ang mga babaye maoy naggaling sa lugas, ginamit ang mga galingan nga demano ug subsob nga magtinagurha sila. Ang Bibliya naghisgot usab ug dagkong mga galingan nga bato nga gipatuyok sa mga mananap.​—Marcos 9:42.

Sa dihang madungog nimo ang pulong “galingan,” tingali mahanduraw nimo ang usa ka windmill o galingan nga gipatuyok sa hangin. Apan, sa Czech nga banika mas popular ang mga galingan nga gipatuyok sa tubig. Ngano man? Dayag nga gibati sa mga Czech nga ang nag-agos nga tubig mao ang labing madaginoton ug kasaligan nga tuboran sa puwersa nga magpatuyok sa galingan.

Sa Czechia, sama sa ubang dapit sa Sentral nga Uropa, ang dagkong sistema sa mga lanaw, kanal, ug mga sira sa awasanan sa tubig gihimo aron makontrolar ang agos sa tubig ngadto sa mga galingan. Ang tubig tigomon diha sa hinimo nga lanaw, moagos kini ngadto sa mga galingan, ug kontrolahon sa mga sira ang pag-agos niini. Ang ubang mga kanal duolan sa 20 metros ang gitas-on, apan ang uban moabot ug kapin sa usa ka kilometro ug magpatuyok sa ubay-ubayng mga galingan nga gipahimutang ubay sa kanal.

Ang Tiggaling ug ang Iyang mga Katabang

Sa Czechia usa ka gatos ka tuig kanhi, ang tiggaling ug ang iyang enterong panimalay nagpuyo diha sa galingan. Ang puy-anan sa tiggaling ug ang lawak diin gigaling ang mga lugas anaa ra sa usa ka bubong nga may lig-ong mga bungbong nga bato. Ang mga tawo sa lungsod kasagaran motawag kaniyang “Master Father.” Dali ra siyang mailhan tungod sa iyang naandang puti nga karsones nga gilulho, sa iyang dili-ugdo nga kalo nga girebitehan ug panit sa karnero, ug sa iyang sinelas.

 Aron mahimo ang iyang buluhaton, ang tiggaling kinahanglang lig-on ug lawas​—hunahunaa lang ang tanang sako sa harina nga iyang alsahon ug pas-anon sa tibuok niyang kinabuhi! Ang paggaling maoy tinahod nga propesyon, kasagarang ipasa gikan sa amahan ngadto sa anak. Ang anak makakat-on sa iyang trabaho diha sa balay uban sa iyang amahan, apan mahimong magtrabaho usab siyag kadiyot uban sa laing hanas nga mga tiggaling aron madugangan ang iyang eksperyensiya.

Ang pagtrabaho diha sa galingan makapahimo sa tibuok pamilya nga puliki kaayo. Kasagaran, ang tabang sa pamilya dili pa igo, busa padak-on sa tiggaling ang iyang panimalay, pinaagi kaha sa pagkuhag permanenteng mga empleyado o mga tiggaling nga motrabaho panahon sa ting-ani. Kining maong mga tiggaling eksperyensiyado usab kinsa, sa labing puliki nga mga panahon sa tuig, mitabang diha sa lainlaing mga galingan baylo sa puy-anan ug pagkaon.

Ang pangunang tiggaling​—usa ka tinamod kaayo ug eksperto nga trabahador​—subsob maoy magdumala sa galingan. Tabangan siya sa usa ka batan-ong lalaki nga nakakat-on sa paggaling ug gipiyalan sa pagpaandar sa makina sa galingan. Ang kalidad sa harina nga magama giisip ingong sukod sa kahibalo ug abilidad niining maong katabang nga tiggaling. Aduna usay aprentis​—usa ka alisto nga batan-ong lalaki nga maniid pag-ayo sa eksperyensiyadong tigulang nga mga tiggaling. Walay bisan unsa nga makalinga sa aprentis gikan sa pagkat-on sa iyang trabaho.

Ang mga Galingan nga Bato

Ang basahon sa Bibliya sa Job naghisgot ug “ilalom nga galingan nga bato.” (Job 41:24) Kining karaang reperensiya nagpaila kon sa unsang paagi nagaobra ang mga galingan nga bato. Kinahanglang  adunay duha​—usa ka ibabaw nga bato ug usa ka ilalom nga bato. Ang ilalom nga bato dili mairog-irog, samtang ang ibabaw nga bato tuyokon aron mogaling sa lugas sa dihang moagi kini taliwala sa duha ka bato.

Kaniadto, ang mga galingan nga bato ginama sa batong bantilis. Sa ulahi, gigama ang artipisyal nga mga galingan nga bato, nga gilangkoban sa dinugmok nga bato nga gitapo ginamit ang magnesium chloride. Ang dunay-ngipon nga mga ruyda gigama sa usa ka eksperyensiyadong tiggama gikan sa gahi kaayong kahoy. Hago kaayo ang paghimog dunay-ngipon nga mga ruyda, dili lang tungod sa komplikadong mga porma kondili tungod usab kay ang mga ngipon kinahanglang magkatakdo. Ang sistema sa dunay-ngipon nga mga ruyda makapakusog sa pagtuyok sa ubang bahin sa makinarya sa galingan. Tungod sa mga kinagalkal niining maong dunay-ngipon nga mga ruyda, ang mga galingan adunay lahi nga tingog.

Mga Tiggaling Diha sa Czech nga Sugilanon

Bisan tuod ang ubang mga tiggaling matinud-anon ug matul-id, ang uban hakog ug dominante o manikas sa ilang mga suki. Busa, diha sa pipila ka awit sa banika, ang mga tiggaling ug ang ilang mga pamilya gibugalbugalan, samtang diha sa ubang awit sila ginadayeg ug ang ilang mga katabang gihubit ingong maayong mga pamanhonon! Ang ubang mga awit naghandom sa mga baha​—ang labing subsob nga nagpameligro sa tiggaling ug sa iyang galingan, gawas sa sunog.

Ang mga sugilanon medyo nagkalainlain sumala sa dapit ug sa panahon nga kini gihimo. Gawas niana, ang ulohan sa mga sugilanon susama sa tibuok Czechia. Ang mga tiggaling nga nagbalhinbalhin maoy nagpakaylap ug, siyempre, nagpasobra niining maong mga sugilanon. Busa, hangtod karon adunay Czech nga panultihon: “Ang mga sugilanon ginaasoy ug ang tubig nagaagos,” nga nagpasabot sa pagduda nga ang ubang sugilanon o taho gipasobrahan.

Mga Galingan Karon

Sa paglabay sa panahon, ang naandang paggaling nag-anam ka hanaw. Ang mga galingan nahimo nang moderno ug ang gipatuyok-sa-tubig nga mga mekanismo sa galingan napulihan sa dekoryenteng mga motor. Ang pipila ka tiggaling gustong mahuptan gihapon ang ilang naandang paagi sa kinabuhi bisag unsa pay mahitabo, ug ang ubang mga galingan nga gipatuyok sa tubig nagaobra gihapon sa Czechia human sa Gubat sa Kalibotan II. Apan ang tuig 1948 maoy nagpaila sa kataposan bisan sa labing malahutayong tiggaling. Nianang tuiga ang mga galingan nahimong nasodnong propiedad, ug kadaghanang mga galingan wala na mag-obra ug nag-anam ka daot.

Ang industriyal nga mga galingan karon dili makapukaw sa handurawan sama sa mga galingan kaniadto. Ang paggaling ginahimo pinaagi sa modernong mga makina, nga subsob gikontrolar sa mga kompiyuter. Ang asero nga mga silindro maoy mipuli sa kadaghanang galingan nga bato. Bisan pa niana, ang pagkabanikanhon sa nagpabiling karaan nga mga galingan nakapadani gihapon niadtong ganahan sa hilom, maanindot nga mga lugar, maingon man sa mga turista nga gustong mokat-on bahin sa kultura ug kasaysayan.

Karon ubay-ubayng galingan ang gihimong mga sentro sa kalingawan tungod sa pagkamakapadani niini. Daghang bisita sa Prague ang moadto sa ruyda sa galingan sa C̆ertovka, o sa “Devil’s Race,” usa ka sanga sa Vltava River. Ang galingan didto mihunong pag-obra sa 1938 human kini masunog. Apan ang duolan sa siyete metros nga ruyda sa tubig, nga karon kapin na sa 600 ka tuig, giayo niadtong 1995 aron mahimong kultural nga monyumento. Hangtod karon, ang ruyda nagtuyok gihapon.

Kon moadto ta sa usa ka giayo nga galingan karon, mahanduraw nato ang usa ka tiggaling nga naghimo sa iyang trabaho usa ka siglo kanhi. Madungog nato ang tubig nga nagbusagak samtang ang ruyda sa galingan nagtuyok. Samtang mag-anam kitag palayo niana, ang galingan mag-anam ka gamay. Apan ang kinagalkal sa mga ngipon sa ruyda ato gihapong madunggan​—usa ka maanindot nga tingog nga dugay natong makalimtan.

[Hulagway sa panid 22]

Galingan nga bato

[Mga hulagway sa panid 22, 23]

Galingan nga bato1. Usa ka karaang demano nga tighinlo sa lugas

2. Usa sa mga galingan

3. Ang kinadak-ang ehe magbalhin sa puwersa gikan sa ruyda sa tubig ngadto sa mga galingan

4. Ang duolan sa siyete metros nga ruyda sa tubig sa C̆ertovka, nga nagpatuyok kaniadto sa galingan

[Hulagway sa panid 24]

Ang ruyda sa galingan sa C̆ertovka