Pabrika sa Kamatayon

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ALEMANYA

ANG MITTELWERK, matod sa uban, mao ang kinadak-ang ilalom-sa-yuta nga pabrika sa tibuok kalibotan. Nahimutang sa Kabukiran sa Harz sa Alemanya, nga halos 260 kilometros habagatan-kasadpan sa Berlin, ang pabrika gilangkoban ug dagko kaayong mga tunel nga moabot ug 20 kilometros nga gikalot diha sa tiilan sa usa ka bungtod. Gikan sa 1943 ngadto sa 1945, libolibo ka piniriso sa kampo konsentrasyon ang gipatrabaho ingong mga ulipon niining maong mga tunel. Ilalom sa makalilisang nga mga kahimtang, gipugos sila sa paggama ug mga hinagiban alang sa Estado sa Nazi.

Dili lang ordinaryong mga hinagiban ang gigama sa mga obrerong ulipon. Ang pabrika naggama ug mga misil nga nailhang V-1 ug V-2 nga mga roket. Gikan sa Mittelwerk, kini dad-on ngadto sa mga lansaranan, nga kasagaran didto sa Pransiya ug Netherlands. Human ilansad, kini molupad nga walay sakayng tawo paingon sa mga puntirya niini sa Belgium, Britanya, ug Pransiya, diin kini motibugsok ug mobuto inig-igo sa target. Naglaom pa gani ang mga Nazi nga makagama ug kusog kaayong roket nga arang makadala ug bomba tabok sa Dagat Atlantiko paingon sa New York. Sa dihang natapos ang ikaduhang gubat sa kalibotan, gatosan na ka V-1 ug V-2 nga mga misil ang miigo sa mga nasod sa Uropa. Apan, kadto nga mga misil diyutay ra kon itandi sa gidaghanon sa mga misil nga gigama ug gilaomang gamiton sa mga Nazi batok sa ilang mga kaaway. Walay usa niini nga mga misil ang nakaabot sa New York.

Makapasubong Kamatuoran

Sa dihang natapos na ang gubat, daghang Aleman nga mga siyentipiko ug mga teknisyan nga nagdisenyo sa V-1 ug V-2 nga mga misil ang mibiya sa Alemanya. Dala nila ang ilang kahanas sa paggamag mga roket, nga ilang gigamit diha sa mga nasod nga ilang gibalhinan. Usa niining mga siyentipiko sa roket mao si Wernher von Braun. Milalin siya sa Tinipong Bansa, diin mitabang siya sa pag-imbento sa roket nga Saturn nga maoy nagdala sa tawo ngadto sa bulan.

Karon, tapad ra gayod sa kanhing pabrika sa Mittelwerk, usa ka monyumento sa kampo konsentrasyon ang gitukod agig paghinumdom sa 60,000 ka tawo nga nabilanggo didto. Daghan sa mga piniriso ang wala lang nagtrabaho sa tugnaw ug umog nga mga tunel kondili nagpuyo usab didto. Dili ikatingala nga sumala sa pipila ka banabana, duolan sa 20,000 ka piniriso ang nangamatay didto. Dunay giya alang sa mga bisita nga gustong molibot sa mga tunel nga museyo, diin nagkatag gihapon sa salog niini ang mga piyesa sa roket nga giabandonar didto mga 60 na ka tuig ang milabay. Gihisgotan sa magasing After the Battle ang makapasubong kamatuoran bahin sa mga misil sa Mittelwerk: “Mas daghang tawo ang namatay sa paggamag V-1 ug V-2 nga mga misil kay sa namatay sa dihang kini gigamit.”

[Hulagway sa panid 21]

1945 nga hulagway sa V-1 nga mga roket diha sa mga bagon

[Credit Line]

Quelle: Dokumentationsstelle Mittelbau-Dora

[Hulagway sa panid 21]

Gilibot sa mga bisita ang mga tunel, diin nagkatag gihapon sa salog niini ang mga piyesa sa roket