Pagpaniid sa Kalibotan

Dasiga ang Inyong mga Anak nga Magbasa

“Namatikdan nga ang mga anak sa mga ginikanan nga himasa mosundog sa ehemplo sa ilang mga ginikanan,” nag-ingon ang batid sa neurolinguistics nga si Beatriz González Ortuño, sumala sa gitaho diha sa mantalaan sa Mexico nga Reforma. Sanglit ang mga bata adunay dakong kapasidad sa pagkat-on, maayong dasigon sila nga mainteres sa pagbasa bisan sa dili pa sila makaila sa mga bokales. Pananglitan, mahimong basahan sila ug mga estorya nga motabang kanila sa pag-ugmad sa ilang imahinasyon. Ang mantalaan naghatag sa mosunod nga mga sugyot sa pagdasig sa mga anak nga magbasa: “Tupari sila paglingkod. . . . Tugoti sila sa pagpakli sa mga panid, pagsagbat kon gusto nila, ug sa pagpatunghag mga pangutana. . . . Paestoryaha sila bahin sa mga butang ug mga tawo nga makita diha sa estorya. Tubaga ang tanan nilang mga pangutana. . . . Ilangkit ang ilang gibasa diha sa ilang kinabuhi.”

 Mga Elepante ug mga Siling Halang

Ang mga elepante diha sa mga reserbasyon sa ihalas nga mga mananap sa Aprika dugay nang gilantugian sa mga konserbasyonista ug sa mga mag-uuma. Ang mga koral, kalayo, ug mga tambol pulos pakyas sa pagpugong sa mga elepante nga dili mogawas sa reserbasyon. Ang nagsuroysuroy nga mga elepante pirmeng magdaot sa pananom ug nakapatay pa gani sa mga tawo nga ilang nayatakan. Apan, sa kataposan nakaplagan ang usa ka butang nga makapugong kanila​—ang siling halang. Nagtaho ang mantalaan sa Habagatang Aprika nga The Witness nga diha sa mga utlanan sa reserbasyon nga gitamnan niini, ang mga elepante dili motabok tungod kay “lainan sila sa baho nianang tanoma.” Ang nahupayan nga mga tigbantay sa reserbasyon dili na kinahanglang “magpasulod ug balik sa mga elepante ngadto sa reserbasyon,” ug namenosan ang kadaot nganha sa mga tanom sa lokal nga mga mag-uuma. Ang mga siling halang maayo usab nga tuboran sa kita.

Ang mga Teks Makatugaw sa Pagkatulog

“Ang mga teks makatugaw sa pagkatulog sa mga batan-on,” nagtaho ang mantalaan sa Alemanya bahin sa panglawas nga Apotheken Umschau. Panahon sa usa ka pagtuon nga gihimo sa Leuven University, sa Belgium, 2,500 ka batan-on, nga nag-edad ug 13 ngadto sa 16, ang gipangutana kon unsa ka subsob nga sila makamata tungod sa ilang nadawat nga mga teks ug kon unsa sila ka kapoy sa lainlaing mga higayon. Diyes porsiyento ang nagtaho nga nakamata tungod sa maong mga teks labing menos kas-a kada semana. Ang pagkatulog sa 3 porsiyento sa maong mga batan-on natugaw niining paagiha kada gabii. Sumala sa usa sa mga tigdukiduki, ang “mga kaplag nagsugyot nga ang mga cellphone lagmit adunay dakong epekto sa kinatulgan sa nagkadaghang mga batan-on.” Ang maong mantalaan nagsugyot: “Angayng tinoon sa mga ginikanan nga ang cellphone sa ilang mga anak gipatay inigkagabii.”

Kon sa Unsang Paagi ang Isda Mosungsong sa Sulog

Sumala sa usa ka pagtuon nga gipatik diha sa magasing Science, ang trout sa sapa ug ang ubang mga matang sa isda magpahimulos sa mga lilo nga nagtuyoktuyok sa wala-maglihok nga mga butang diha sa tubig aron dili kaayo sila mahago ug madaginot nila ang enerhiya nga gikinahanglan sa pagsungsong sa sulog. Pinaagi sa pag-usab sa posisyon sa ilang lawas ug pagtakdo sa ilang mga lihok nianang sa mga lilo nga ilang maagian, matod pa sa magasing New Scientist, ang trout makadaginot pag-ayo ug enerhiya nga dili na kinahanglang gamiton pa nila ang ilang pangunang mga kaunoran sa paglangoy. “Kining paagiha gamay rag magamit nga enerhiya sa pagsungsong sa sulog,” miingon ang usa sa mga tigpasiugda sa pagtuon nga si George Lauder, usa ka biomechanician sa Harvard University. Sa pagkatinuod, matod pa sa New Scientist, “pik-on sa mga isda ang ilang lawas samag mga sakayang hydrofoil aron matulod sa mga lilo, samag mga sakayang linayagan nga misungsong sa hangin.”

Ang mga Tigulang Dili Pabug-at

“Imbes isentro lamang ang pagtagad diha sa magasto sa pag-atiman sa mga tigulang, hinungdanon nga tagdon ang mapuslanong tabang ug madaginot nga salapi tungod sa walay-bayad nga trabaho sa mga tigulang,” nag-ingon ang Australian Institute of Family Studies. “Kadaghanan sa walay-bayad nga trabaho sa mga tigulang nagtaganag tabang nga lisod mabatonan pinaagi sa mga serbisyong binayran.” Ang pagtuon nagbutyag nga “ang mga Australiano nga nag-edad ug kapin sa 65 anyos nakatampo ug duolan sa $39 bilyones [$27 bilyones, T.B.] kada tuig [ngadto sa katilingban] diha sa walay-bayad nga pag-atiman ug boluntaryong buluhaton.” Ang maong boluntaryong mga kalihokan naglakip sa pag-alima sa mga bata ug pag-atiman sa masakitong mga hamtong, maingon man sa mga buhatbuhaton diha sa balay. Ang maong walay-bayad nga trabaho, matod pa sa mga tigpasiugda, “magsilbing ‘kola’ nga makatabang sa paghiusa sa katilingban.” Ang bili niini dili kabayran ug salapi.

Labing Karaang Pinatik nga Basahon nga Naglungtad Pa

Anaa sa British Library ang gituohan nga labing karaan nga pinatik nga basahon sa kalibotan nga naglungtad pa, nagtaho ang BBC News. Usa ka basahon sa Budhista nga gitawag ug The Diamond Sutra nga pinetsahan ug 868 K.P. ug nakit-an sa 1907 diha sa usa ka langob sa Dunhuang, Tsina. “Kini gilangkoban sa usa ka linukot sa abohon-ug-kolor nga papel nga giimprentahan ug Ininsek nga karakter, nga gilukot sa usa ka kahoy,” nag-ingon ang taho. Ang basahon ug ang ubang mga butang nga nakit-an uban niana gituohan nga “maoy bahin sa usa ka librarya diha sa langob sa mga tuig 1000AD.” Ang linukot nga basahon mas una pa ug gatosan ka tuig kay sa paggamit sa movable-type nga pag-imprenta didto sa Uropa, kay sumala sa giingon sa taho sa BBC, “ang paggamag papel ug pag-imprenta naestablisar na sa Tsina nianang panahona.”

Ang Kalangas Makapahinay sa Pagreaksiyon

“Kon mas kusog ang kalangas, mas hinay ang imong pagreaksiyon,” nag-ingon ang The Toronto Star. Mao kini ang resulta sa usa ka pagtuon nga gihimo didto sa Memorial University sa Newfoundland, Canada, sa tigdukiduki nga si Duane Button, kinsa nagpahimo sa mga tawo ug pisikal ug mental nga mga trabaho samtang namati sa lainlaing gikusgon sa kalangas. Iyang nakaplagan nga ang pagkaladlad sa kalangas diha sa opisina nga mosukod ug 53 ka decibel nakapahinay sa pagreaksiyon sa usa ka tawo ug 5 porsiyento, samtang ang kalangas nga samag gikusgon nianang anaa sa mga pabrika nga mosukod ug 95 ka decibel nakapahinay niana ug 10 porsiyento. Bisan tuod ang kalainan sa pagreaksiyon gisukod sa mga tipik lamang sa segundo, ang taho nagpunting nga “ang maong mga tipik hinungdanon kaayo samtang magdrayb.” Bisan ang dili pagreaksiyon sulod sa .035 sa usa ka segundo, matod ni Button, mahimong mosangpot sa aksidente.

Nagsira ang mga Simbahan

Ang Romano Katolikong Arsdiosesis sa Boston, T.B.A., nagpahibalo nga magsira kini ug 65 sa 357 ka parokya niini​—halos ikalima ka bahin sa katibuk-ang gidaghanon. Ang mga 60 ka simbahan ug 120 ka tinukod nga iya sa simbahan ibaligya. Sumala sa The New York Times, kining maong kausaban “sa bahin gihimo tungod kay nagkadiyutay na ang manimba ug nagkadako ang mga suliran sa panalapi nga misamot tungod sa pagdaghan sa sumbong nga seksuwal nga pag-abuso taliwala sa mga klero.” Ang mantalaan nagkutlo kang R. Scott Appleby, direktor sa Cushwa Center for the Study of American Catholicism sa Notre Dame University, nga nag-ingon nga “tungod sa eskandalo naibanan pag-ayo ang pondo sa arsdiosesis” sa gilapdon nga dili na kini “makasuportar sa mga parokya.”